کلمه حضانت واژه ای عربی است. معنای اصلی آن :«حفظ کردن ، درکنار گرفتن ، پرورش دادن و به سینه چسباندن است.» اما در قوانین کشور ایران کلمه حضانت معنای ندارد و در قانون مدنیبه معنای نگاهداری و تربیت اطفال است و البته تعریف حضانت به عرف و رویه قضائی واگذار گردیده است .
طبق ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی:
«پدر و مادر مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت فرزند یا فرزندان خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید نسبت به آن ها بی توجه باشند. سهل انگاری در نگهداری و تربیت فرزند موجب سقوط حق حضانت می شود.»
به طور معمول هر پدر و مادری حق و تکالیفی بر نگهداری و تربیت فرزند خود دارند. نگهداری از فرزند یعنی کارهایی که به معنای سرپرستی و مواظبت از کودک باشد، مانند تهیه مسکن، هزینه های درمان، بهداشت،سرگرمی، خوراک و پوشاک و... هر چیز که در عرف جامعه به رسیدگی فرزند معروف است.
به موجب ماده‌ی 1168 قانون مدنی:
«نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است»
این قانون تا زمانی معنا دارد که زوجین با یکدیگر زندگی مشترک داشته باشند در غیر این صورت این قانون هیچ معنایی نخواهد داشت. از بین رفتن رابطه زوجیت با مواردی همچون: طلاق، فسخ نکاح، مرگ، مفقود الاثر شدن و.. اتفاق می افتد.
حضانت فرزندم حق کیست؟
اولین سوالی که زوجین پس از انحلال رابطه زوجیت از خود می پرسند این است که چه کسی شایستگی حضانت فرزندم را دارد. باید گفت قانون گذار با توجه به دو ضابطه‌ی جنسیت و سن طفل مقررات ویژه ای درباره واگذاری حضانت به پدر و مادر وضع کرده است.مطابق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی:« عموما در حالت عادی حضانت فرزندان مسلما تا 7سالگی به مادر واگذار می شود و پس از 7 سالگی به پدر.»
تبصره:
«بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه است، همچنین در صورتی که هر یک از پدر و مادر که حضانت طفل را بر عهده دارند در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی نتوانند وظایف قانونی خود را انجام دهند یا به هر ترتیبی عدم شایستگی و لیاقت آنها برای انجام چنین امر مهم و حساسی، ظهور یابد به درخواست اقربای طفل (نزدیکان طفل)، قیم کودک یا دادستان محل، دادگاه برای حضانت طفل تصمیم مقتضی اتخاذ می کند.»چه زمانی فرزندم حق دارد در مورد حضانت پدر و مادر تصمیم بگیرد؟
زمانیکه فرزند شما به سن بلوغ (در پسر ۱۵ سال تمام قمری و در دختر ۹ سال تمام قمری) برسد. دادگاه خود را از رسیدگی درباره حضانت فرزندتان فارغ دانسته و این خود فرزندان هستند که انتخاب می کنند نزد کدام یک از والدین زندگی کنند. اما در هر حال تامین مخارج زندگی با پدر فرزندان خواهد بود.اگر حضانت فرزندم به همسرم سپرده شد، می توانم او را به عنوان مادر یا پدر ببینم؟
نگران دوری از فرزندتان نباشید قانون، برای پدر یا مادری که فرزندش در حضانت او نیست، حق ملاقات در نظر گرفته است. که تعیین زمان و نحوه ی دیدار را مشخص کرده است، در صورتی که والدین بر آن توافقی نداشته باشند، از سوی دادگاه مشخص می گردد. والدین حق ملاقات فرزند خود را دارند، حتی اگر مفسد اخلاقی باشند، مگر اینکه ملاقات با فرزند موجب تهدید جانی برایاو باشد. در این صورت با حکم دادگاه می توان مانع از این دیدار گردید.اگر همسرم مانع از دیدار فرزندم شود چه می شود؟
اگر همسر یا خود شما مانع از دیدار فرزند شوید، دادگاه سریعا به رفع مشکل می پردازد. در صورتی که مانع رفع نشود دادگاه حضانت را از او سلب می کند و به طرف مقابل واگذار می کند.طبق ماده 632 قانون مجازات اسلامی: «اگر کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است، در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند، امتناع کند، به مجازات 6-3 ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.»
بنابر این طبق قانون کسی که حضانت طفل به او واگذار شده، نمی تواند:
- فرزند را به شهرستانی غیر از محل اقامت مقرر بین طرفین
- فرزند را غیر از محل اقامت قبل از وقوع طلاق
- فرزند را به خارج از کشور بدون رضایت والدین
بر اساس ماده ۴۱ این قانون:
«هرگاه دادگاه تشخیص دهد ملاقات، حضانت، نگهداری و سایر امور مربوط به فرزند بر خلاف مصلحت او است یا در صورتی که مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات فرزند تحت حضانت با اشخاصی که حق ملاقات دارند شود، می تواند در خصوص اموری از قبیل واگذاری امر حضانت به دیگری با تعیین شخص ناظر با پیش بینی حدود نظارت وی با رعایت مصلحت فرزند تصمیم مناسبی اتخاذ کند.»
همچنین طبق ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی:
«در صورتی که به علت طلاق یا به هر علت دیگری والدین فرزند در یک منزل ساکن نباشند، هریک از والدین که فرزند تحت حضانت او نمی باشد حق ملاقات فرزند خود را دارد.تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوط به آن در صورت اختلاف بین پدر و مادر و نبود توافق با دادگاه خانواده می باشد.» به همین سبب هیچگاه نمی شود هیچ فرزندی را از دیدار مادر و پدر و خواهر و برادر و خویشاوندانش محروم ساخت.
هزینه های زندگی فرزندم را چه کسی پرداخت می کند؟
همانطور که در موارد بالا اشاره شد نفقه فرزند تا قبل از ازدواج بر عهده پدر است. اما در صورتی که پدر نباشد قانون برای آن ترتیب دیگری قرار داده است.طبق ماده ۶ قانون حمایت خانواده:
«مادر یا هر شخصی که حضانت فرزند را به اقتضای ضرورت به عهده دارد، می تواند به عنوان شاکی جهت مطالبه نفقه فرزند اقدام کند. در این شرایط دادگاه باید ابتدا ادعای ضرورت را بررسی کند. دقت داشته باشید، کسی که حضانت فرزند را به عهده دارد، لزوما همان شخصی نیست که تکلیف پرداخت نفقه کودک را عهده دار است. یعنی ممکن است حضانت به عهده مادر باشد اما پدر نفقه وی را پرداخت کند.»
طبق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی:
«نفقه فرزندان به عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به دادن نفقه به عهده اجداد پدری است. در صورت نبود اجداد پدری یا عدم قدرت آنها در پرداخت نفقه فرزند، نفقه به عهده مادر است. اگر مادر در قید حیات نباشد، نفقه فرزند به عهده اجداد مادری است.»
برای حضانت فرزندم چه ضمانت اجراهایی توسط قانون پیش بینی شده است؟
در کشور ایران برای آنکه والدین وظایف خود را درحضانت فرزند به درستی انجام دهند، سه ضمانت اجرایی در نظر گرفته است که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند:
- ضمانت اجرایی جلوگیری از اعمال حق حضانت
- ضمانت اجرایی خودداری از اعمال حضانت
- ضمانت اجرایی عدم مواظبت از فرزند
1.ضمانت اجرایی جلوگیری از اعمال حق حضانت
طبق ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی:
«اگر کسی از دادن فرزندانی که به اون سپرده شده است، در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند، امتناع کند به مجازات حبس از ۳ تا ۶ ماه یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.»
2.ضمانت اجرایی خودداری از اعمال حضانت
طبق ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی:
«هیچ یک از والدین حق ندارند در مدتی که حضانت فرزند به عهده اوست، از نگهداری وی امتناع کند. در صورت امتناع یکی از والدین، حاکم باید به تقاضای قیم (سرپرست) یا یکی از نزدیکان و یا به تقاضای مدعی العموم (دادستان) فرزند را به هریک از والدین که حضانت به عهده اوست، الزام کند.»
3.ضمانت اجرایی عدم مواظبت از فرزند
طبق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی:
«اگر کسی که نگهداری یا مواظبت از فرزند به اون سپرده شده است در انجام وظایف خود کوتاهی کند و زیانی به فرزند وارد شود، مسئول جبران زیان وارده خواهد بود.»
طبق ماده ۶۳۳ قانون مجازات اسلامی گفته است:
«هرگاه کسی شخصاً یا به دستور دیگری فرزند یا شخصی را که قادر به محافظت از خود نمی باشد، در محلی که خالی از سکنه است رها نماید به حبس شش ماه تا دو سال و یا جزای نقدی سه تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهد شد.»
چطور می توانم حضانت فرزندم را بگیرم؟
همانطور که گفته شد دادگاه یا بلوغ فرزندان یا شرایط جنس و سن فرزند و... می تواند حق حضانت فرزند را مشخص کند. اما مواردی وجود دارد که می توان موجب شود حضانت فرزندی از پدر یا مادرش سلب گردد که سایت راسخون در ادامه به آن می پردازد:- عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادر
- اعتیاد زیاد به الکل، مواد مخدر و قمار
- معروفیت و سرشناس بودن در فساد اخلاقی و فحشا
- ابتلا به بیماری روانی به تشخیص پزشکی قانونی
- تکرار ضرب و جرح خارج از عرف
- سوء استفاده از فرزند یا اجبار او به ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد، فحشاء، تکدی گری، قاچاق
- جنون مادر
- ازدواج مجدد مادر
در دادگاه چگونه برای صدور حکم حضانت اقدام کنم
کافی است به نزدیک ترین دفتر خدمات قضایی رفته و فرم درخواست حضانت فرزندتان را پر کنید. در ادامه فرم درخواست حکم حضانت را به نمایش می گذاریم:1- درخواست صدور حکم حضانت فرزند برای پدر
خواهان :خوانده :
خواسته :
دلایل :
ریاست محترم دادگاههای عمومی
احتراماً بر آن مقام محترم نظر به اینکه اینجانب با خوانده طبق سند نکاحیه شماره …… در تاریخ ……. ازدواج نموده و دارای ……….فرزند ….. بنام (پسر/دختر) می باشیم و از طرفی با توجه به اختلافات و عدم تفاهم به موجب دادنامه شماره ……….از یکدیگر طلاق گرفتیم و جداگانه زندگی می کنیم حال به استناد ماده 1169 قانون مدنی حضانت فرزند به اینجانب تعلق دارد ولی همسرم از زمان جدائی بدون دلیل از استرداد طفل به بنده امتناع می نماید لهذا صدور حکم مبنی بر محکومیت خوانده به استرداد فرزند و صدور حکم حضانت آنان با احتساب خسارات قانون مورد استدعاست .
با تشکر – امضاء خواهان
2 – درخواست صدور حکم حضانت فرزند برای مادر
خواهان : خانم ………………….خوانده : آقای ………………….
خواسته : تحویل فرزند به اینجانب و صدور حکم حضانت طفل .
دلایل : …………………….
ریاست محترم دادگاههای عمومی
احتراماً به موجب سند رسمی ازدواج شماره …………..دفتر خانه شماره ……………با آقای ……….. خوانده دعوی ازدواج نموده و در طول مدت ……………… سال زندگی مشترک صاحب …………… فرزند بنامهای ……………..و ……………….. (…………. ساله …………..یکساله) شده ایم اکنون که علت (وجود اختلافات شدید و عدم تفاهم جداگانه زندگی می کنیم با بعلت وقوع طلاق جداگانه زندگی می کنیم) حال آنکه با توجه به ماده 1169 ق.م حضانت فرزند ذکور تا دو سالگی و فرزند اناث تا 7 سالگی با مادر است و خوانده حاضر نیست فرزندان را جهت حضانت به اینجانبه تحویل دهد .
با تقدیم این دادخواست تقاضای صدور حکم بر تحویل فرزند یا فرزندان و حضانت آنان را دارم .
امضاء خواهان
