آرزويي که به تحقق پيوست(1)
گفتگو با حجت الاسلام دکتر محمد اشرفي اصفهاني، فرزند شهید آیت الله اشرفی اصفهانی
آقاي دکتر،طبعاً تصويري که شما دراين سن از پدربزرگوارتان ارائه مي دهيد، خيلي جامع تر ومتفاوت با گذشته است.به هر حال. شما الان يک آدم دنيا ديده هستيد ونسبت به بيست وهفت، هشت سال پيش وزمان شهادت پدر که جوان بوديد، حتي نگاه تان هم يک قوامي پيداکرده است.لطفاً ازنخستين تصويرهايي که از مرحوم پدربزرگوارتان شهيد محراب درخاطر داريد.تعريف کنيد.
درمورد شهيد محراب حضرت آيت الله عطاءالله اشرفي اصفهاني که سؤال فرموديد بنده، به عنوان يکي از فرزندان ايشان،شخصيت اين شهيد بزرگوار را درچند بعد،به طور خلاصه، عرض مي کنم.
اول بعد عرفاني ايشان است، دوم بعد علمي وسوم بعد سياسي ومبارزاتي ونيز بعد عبادي وتقوايي شان که اگر بخواهيم پيرامون هريک ازاين ابعاد سخن بگوييم، ساعت ها وقت مي طلبد.اما به طور خلاصه بايد عرض کنم که اگر بخواهيم شهيد محراب اشرفي اصفهاني را خوب بشناسيم، بايد پيام امام عظيم الشأن را مد نظر قرار دهيم که معمارانقلاب ومرجع علي الاطلاق شيعه ويک شخصيت اگرنگوييم بي نظير، لااقل کم نظير درعالم تشيع بود.ما بايد شخصيت اين شهيد بزرگوار را از برخوردهاي امام با ايشان وملاقات هايي که امام با ايشان داشتند بشناسيم. دراين جا لازم است مطلبي را از قول حضرت آيت الله ناصر مکارم شيرازي درخصوص شهيد، محراب عرض کنم که اين مطلب بعد از شهادت آيت الله اشرفي اصفهاني درمجله مکتب اسلام چاپ شد.ايشان درآن جا گفته اند من هر چه فکر کردم پيرامون شخصيت اين شهيد تا چيزي درباره شان بنويسم به فکرم نرسيد وآن چه درنهايت به فکرم رسيد اين بود که همان پيام امام را در مجله چاپ کنم.به خاطراين که آن چه من مي خواستم درخصوص شهيد محراب بگويم حضرت امام فراترازآن را گفته اند.با اين که حضرت امام با آيت الله مکارم شيرازي يا ساير بزرگان قابل مقايسه نبودند، وقتي ايشان اين طوربگويند که من پيام امام را مجدداً چاپ کردم که اين پيام فراگير دربرگيرنده همه مسائل وجوانب وابعاد شخصيتي جمله به جمله ملاحظه کنيد، هريک از جمله ها مطالب فراواني دربردارد؛ مطالبي که شايد کم تر کسي به آن ها توجه کرده است.
به هر حال به نظر من بايد محور شخصيت شهيد محراب را از پيام امام شروع کنيم که به بعد علمي، بعد عرفاني ونيز به بعد عملي آن شهيد پرداخته اند. خب، علما بعضاً علم شان خيلي بالاست، ولي گاه از نطر عمل خيلي مطرح نيستند، درحالي که ايشان از بعد علمي وعملي، تقوا واخلاص،جايگاه خاصي دارند.
اولاً از بعد علمي،ايشان کسي بوده اند که در سن چهل سالگي به مقام اجتهاد رسيده اند واولين اجازه اجتهاد را مرحوم آيت الله العظمي آقا سيدمحمد تقي خوانساري ، از مراجع بزرگ شيعه، صادر کردند.ايشان هم چنين ازشاگردان مرحوم آيت الله صدر ومرحوم آيت الله حائري که از مؤسسين حوزه علميه قم بودندومحضر مرحوم آيت الله حجت کوه کمري را نيز درک کردند وبالاخره درمحضر حضرت آيت الله العظمي بروجردي که بيش ترين حق استادي را نسبت به شهيد محراب داشته اند، کسب فيض کردند ومرحوم آيت الله بروجردي نيز نسبت به ايشان علاقه فوق العاده اي داشتند.آيت الله اشرفي از شاگردان ممتاز آيت الله بروجردي بودند تا قبل از اين که به کرمانشاه بروند. به دستور آيت الله بروجردي قرارشد درحوزه علميه قم ازطلاب در چند مقطع ، دروس سطوح ابتدايي،متوسط وخارج امتحان گرفته شود وآيت الله اشرفي اصفهاني به اين ترتيب از اساتيد امتحانات گرفتند و من درآن زمان حدوداً ده،دوازده سال داشتم که با اخوي بزرگترم،حاج آقا حسين، هر دودرخدمت ايشان بوديم.
به خاطر دارم که ايشان بعد از امتحانات ليست نمرات طلاب را مي آوردند به حجره خودشان درمدرسه فيضيه ومن نمرات طلاب را مي ديدم.بعضي ها متوسط بودندوبعضي نمرات بالا داشتند وعده کمي هم مردود مي شدند که مي نوشتند مردود. من خاطراتي ازآن موقع به ياد دارم که نمي خواهم آن ها را بازگو بکنم.اجمالاً اين که ايشان مقيد بودند در درس آيت الله بروجردي هرروزحضور يابند وبلافاصله بعد از کلاس،کل درس را بنويسند ومکتوب کنند وتمامي دروس آيت الله بروجردي را که نوشته بودند،بعداً با خودشان به کرمانشاه بردند.
البته داستان زندگي مرحوم پدر طولاني است ولي من به طور خلاصه گفتم. درهر حال از بعد علمي،ايشان از چهره هاي برجسته حوزه علميه قم واز اساتيد برجسته آن جا بودند، از شاگردان ممتاز آيت الله بروجردي وعلماي قبل از ايشان مرحوم آيت الله خوانساري وصدر و حجت بودند وبه مدت 23 سال پي درپي در قم حضور داشتند.نکته جالب با توجه به اقامت شهيد محراب درقم اين است که ايشان درکل مدت 23 سال،دورازخانواده زندگي مي کردند وفقط هرسه ماه يک بار به اصفهان مي رفتند وبه خانواده سرکشي مي کردند واين هم به چند دليل است: اول اين که ايشان خيلي زود ازدواج کردند، چون پدرشان يک فرزند پسر بيش ترنداشت وپدرعلاقه داشت که زود ازدواج کنند وفکر مي کنم درنوزده سالگي متأهل شدند.نوزده سالگي اوايل تحصيلات ايشان بود واگر مي خواستند در اصفهان بمانند وبه قم نروند،از نعمت پرداختن به تحصيلات بالا محروم مي شدند.به همين دليل تنها ومجرد به قم رفتند و تحصيلات را ادامه دادند.
دليلي که باعث شد مجرد به قم بروند اين بود که تمکن مالي نداشتند،تا حدي که خودشان مي گفتند من زماني که در اصفهان درس مي خواندم، هميشه ازخميني شهر(سده آن وقت ها) تااصفهان پياده مي رفتم.صبح شنبه مي رفتم و پنج شنبه برمي گشتم وپولي که بخواهم بابت کرايه بدهم نداشتم. مي گفتند پدرم در هفته دو ريال پول وچند قرص نان به من مي داد که آن چند قرص نان را تا سه شنبه تمام مي کردم وپول را نيز در روزهاي چهارشنبه وپنج شنبه خرج مي کردم.پس ديگر پولي نداشتند وبه همين دليل نتوانستند منزلي را درقم اجاره کنندوبا همسرشان زندگي کنند.
درکل، درمدت 23 سال تحصيل، فقط دوبار موفق شدند همسرشان را به قم بياورند، آن هم فقط دويا سه شب که براي زيارت درآن جا بودندوبر مي گشتند. درواقع يکي از دلايل موفقيت ايشان مقاومت همسرشان درطول مدت تحصيل بود.و واقعاً زن درزندگي انسان، نقش مؤثري دارد واگر کسي بخواهد در زندگي به موفقيت هاي چشم گيري برسد، حتماً نياز است که همسر او ايثار واز خودگذشتگي داشته باشد.زناني مثل مادر من، درطول تاريخ بسيار کم ياب هستند. طبق گفته هاي والده من، ما در طول سال، جمعاً دويا سه روز پدر را مي ديديم وبه ياد دارم که وقتي ايشان از قم به شهرمان مي آمدند ما نمي شناختيم شان وتا مدتي خجالت مي کشيديم به نزد ايشان برويم واو مي آمد ومارا نوازش مي کرد تا کم کم وي را مي شناختيم وباز هم موقع رفتن مي شد ودوباره چند ماه بعد مي آمدند، به همين سبب من واخوي از همان دوران کودکي به نزد پدر رفتيم.
من نه ساله بودم که به قم رفتم.دربين همسران علما،نمونه ديگري را هم سراغ دارم که يکي همسرآيت الله طباطبائي بودند که اين گونه عمل کردند. آيت الله طباطبائي درخاطرات شان گفته اند که همسرم نسبت به من خيلي فداکاري کرد ومن چند سال از همسرم جدا بودم تا توانستم درنجف وقم درس بخوانم اين نکته خيلي مهم است.عليت اين که امروزه ما مي بينيم طلاب، از نظر علمي، به درجات بالا نمي رسند يا کم تر مي رسند، اين است که اگر کسي بخواهد درحين تحصيل ازدواج کند، رشد تحصيلي او متوقف مي شود.
آن موقع زندگي همه به اين صورت بود. حتي تجارهم به همين صورت زندگي مي کردند.الان،يکي از مشکلات، همين تشريفات است .درآن زمان يخچالي وجود نداشت، فقط فلاسک هاي دستي موجود بود ويخ را هم با گاري درکوچه ها مي فروختند.مي خواهم عرض کنم که درگذشته مردم اين طور زندگي مي کردند.تازه اين دوران ما بود، زمان پدرم شرايط خيلي فرق مي کرد.من فراموش نمي کنم که ما يک نان سنگک مي خريديم به نرخ چهار ريال وآن را با طلبه ديگري که هم حجره ما بود مصرف مي کرديم. دو سير ونيم گوشت چرخ کرده مي گرفتيم ويکي ونصفي نان سنگک وبه عنوان ناهار مي خورديم. آخر سر، وقتي که حساب مي کرديم، سهم هرکدام مان يک تومان مي شد.زندگي مردم يک دفعه متحول شد.
به ياد دارم وقتي که درمدرسه فيضيه سيم برق کشيدند، ما هنوزتا آن زمان برق نديده بوديم وبعضي هابلد نبودند چراغ را خاموش کنند، حتي يک آقايي چراغ را فوت مي کرد(!) بنابر اين الان شرايط عوض شده، زندگي ها ماشيني شده،همه درمنازل از بهترين امکانات برخوردارند.تا زماني که برق نيامده بود،تقريباً زندگي ها يکسان بود.واختلافات زندگي ها جزئي بود، مثل تفاوت فرش منازل وخانه هاي عده اي از مردم حصيري بود ونمد يا زيلومي بافتند. آن موقع، زندگي ها اين گونه بود.
ما دو چراغ فتيله اي نفتي داشتيم که با آن آشپزي مي کرديم.حاج آقا هفته اي يک شب آب گوشت مي پختند يا با آرد گز،حلوا درست مي کردند.غذاي اعياني ما حلوا بود وبقيه نان وپنير وانگورودر زمستان از نان وپنير ولبو استفاده مي کرديم .شهريه اي که مرحوم آيت الله بروجردي به علماي بزرگ وکساني که درس خارج مي خواندند،چهل و پنج تومان بود. بزرگاني مثل شهيد آيت الله صدوقي، شهيد آيت الله مدني، شهيد آيت الله بهشتي وشهيد مطهري، همگي به همين مقدار شهريه مي گرفتند وهمه اين بزرگان شاگرد آيت الله العظمي بروجردي بودند.
حاج آقا براي ما هم پدربود وهم جاي مادر را پرمي کرد وچون ما ازمادر دور بوديم، سعي مي کردند به ما بيش تر محبت کنند، ولي ايشان ازنظرمالي خيلي ضعيف بودند.سالي يک بار براي ما لباس مي خريدند؛آن هم فقط قبل از عيد نوروز.
پدرمقيد بودند که ما درمدرسه اي درس بخوانيم که شناخته شده باشد. مدير مدرسه آقاي برقعي معروف بود.در آن مدرسه هم ما وهم آقا زاده هاي علما بوديم.زندگي همه، تقريباً يکسان بود.اين طور نبود که آن ها در رفاه کامل باشند وما نباشيم؛ عمدتاً مردم يکسان بوديم.
به هرحال، ايشان مدت بيست وسه سال در قم بودند تا زماني که اجازه اجتهاد گرفتند وآيت الله بروجردي مدرسه علميه کاملي با مسجد درکرمانشاه ساختند وازپدرم خواستند تا مديريت آن جا را برعهده بگيرند.
ايشان فرمودند:"شما دونفر روحاني من واخوي حاج حسين آقا- فرزند ايشان هستيد، همت کنيد وکار را به انجام برسانيد."عرض کرديم ما به دنبال اين کار هستيم ولي به تنهايي قادر به انجام آن نيستيم، اين کار نياز به نيروهايي دارد تا مطالب را ورق به ورق بررسي ومنابع آن ها را پيدا کنند.مقام معظم رهبري مجدداً تأکيد کردند که شما دونفر کار را انجام دهيد ومن هم به دفتر تبليغات قم پيغام مي دهم که کمک تان کنند.
موضوع را با آقاي هاشمي رفسنجاني هم درميان گذاشتيم،ايشان هم خيلي سفارش کردند که اين آثارنگهداري شود واز بين نرود وقول همکاري دادند تا اين که سرانجام در دوره آقاي مسجد جامعي، وزيرفرهنگ وارشاد اسلامي،کل هزينه کار پرداخته شد وگفتند شما يک گروهي را در قم سازمان دهي کنيد تا اين مطالب را تنظيم کنند ومن هم چنين کردم،مطالب را به آن ها دادم وکار شروع شد. حدود شش ماه طول کشيد تا مطالب تنظيم شد.آقاي مسجد جامعي مبلغي رابه اين گروه پرداختند وبعد دستو دادند چاپ خانه وزارت ارشاد مطالب را چاپ کرد وما درکنگره شهيد محراب که درکرمانشاه برگزار شد دوجلد ازاين کتاب ها را ميان شرکت کنندگان توزيع کرديم.
خوشبختانه الان همه هفت جلد" مجمع الشتات" چاپ شده و وزارت ارشاد تعدادي را هم دراختيار ما گذاشته است که بين علماي قم ومراجع ومدرسين حوزه وائمه جمعه وجماعت درسراسر کشور توزيع کرده ايم. کتاب ديگري هم ايشان داشتند، راجع به علوم قرآني، به نام"البيان في علوم القرآن" که در زمان رياست جمهوري آقاي خاتم، رئيس اداره اوقاف آقاي نظام زاده را ملاقات کرديم وبه ايشان گفتيم ما يک مجموعه اي را به نام دانشکده علوم قرآني درکرمانشاه ساخته وتحويل اوقاف داده ايم.در ازاي اين خدمت، شما هم يک کتاب از شهيد اشرفي اصفهاني چاپ کنيد وهزينه هاي آن را به عهده بگيريد. آقاي نظام زاده پذيرفتند واين کتاب را به هزينه خودشان چاپ و توزيع کردند وتعدادي را هم دراختيار ما گذاشتند که آن را هم بين شخصيت ها توزيع کرديم.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 44
ادامه دارد...
درآمد
آقاي دکتر،طبعاً تصويري که شما دراين سن از پدربزرگوارتان ارائه مي دهيد، خيلي جامع تر ومتفاوت با گذشته است.به هر حال. شما الان يک آدم دنيا ديده هستيد ونسبت به بيست وهفت، هشت سال پيش وزمان شهادت پدر که جوان بوديد، حتي نگاه تان هم يک قوامي پيداکرده است.لطفاً ازنخستين تصويرهايي که از مرحوم پدربزرگوارتان شهيد محراب درخاطر داريد.تعريف کنيد.
درمورد شهيد محراب حضرت آيت الله عطاءالله اشرفي اصفهاني که سؤال فرموديد بنده، به عنوان يکي از فرزندان ايشان،شخصيت اين شهيد بزرگوار را درچند بعد،به طور خلاصه، عرض مي کنم.
اول بعد عرفاني ايشان است، دوم بعد علمي وسوم بعد سياسي ومبارزاتي ونيز بعد عبادي وتقوايي شان که اگر بخواهيم پيرامون هريک ازاين ابعاد سخن بگوييم، ساعت ها وقت مي طلبد.اما به طور خلاصه بايد عرض کنم که اگر بخواهيم شهيد محراب اشرفي اصفهاني را خوب بشناسيم، بايد پيام امام عظيم الشأن را مد نظر قرار دهيم که معمارانقلاب ومرجع علي الاطلاق شيعه ويک شخصيت اگرنگوييم بي نظير، لااقل کم نظير درعالم تشيع بود.ما بايد شخصيت اين شهيد بزرگوار را از برخوردهاي امام با ايشان وملاقات هايي که امام با ايشان داشتند بشناسيم. دراين جا لازم است مطلبي را از قول حضرت آيت الله ناصر مکارم شيرازي درخصوص شهيد، محراب عرض کنم که اين مطلب بعد از شهادت آيت الله اشرفي اصفهاني درمجله مکتب اسلام چاپ شد.ايشان درآن جا گفته اند من هر چه فکر کردم پيرامون شخصيت اين شهيد تا چيزي درباره شان بنويسم به فکرم نرسيد وآن چه درنهايت به فکرم رسيد اين بود که همان پيام امام را در مجله چاپ کنم.به خاطراين که آن چه من مي خواستم درخصوص شهيد محراب بگويم حضرت امام فراترازآن را گفته اند.با اين که حضرت امام با آيت الله مکارم شيرازي يا ساير بزرگان قابل مقايسه نبودند، وقتي ايشان اين طوربگويند که من پيام امام را مجدداً چاپ کردم که اين پيام فراگير دربرگيرنده همه مسائل وجوانب وابعاد شخصيتي جمله به جمله ملاحظه کنيد، هريک از جمله ها مطالب فراواني دربردارد؛ مطالبي که شايد کم تر کسي به آن ها توجه کرده است.
به هر حال به نظر من بايد محور شخصيت شهيد محراب را از پيام امام شروع کنيم که به بعد علمي، بعد عرفاني ونيز به بعد عملي آن شهيد پرداخته اند. خب، علما بعضاً علم شان خيلي بالاست، ولي گاه از نطر عمل خيلي مطرح نيستند، درحالي که ايشان از بعد علمي وعملي، تقوا واخلاص،جايگاه خاصي دارند.
اولاً از بعد علمي،ايشان کسي بوده اند که در سن چهل سالگي به مقام اجتهاد رسيده اند واولين اجازه اجتهاد را مرحوم آيت الله العظمي آقا سيدمحمد تقي خوانساري ، از مراجع بزرگ شيعه، صادر کردند.ايشان هم چنين ازشاگردان مرحوم آيت الله صدر ومرحوم آيت الله حائري که از مؤسسين حوزه علميه قم بودندومحضر مرحوم آيت الله حجت کوه کمري را نيز درک کردند وبالاخره درمحضر حضرت آيت الله العظمي بروجردي که بيش ترين حق استادي را نسبت به شهيد محراب داشته اند، کسب فيض کردند ومرحوم آيت الله بروجردي نيز نسبت به ايشان علاقه فوق العاده اي داشتند.آيت الله اشرفي از شاگردان ممتاز آيت الله بروجردي بودند تا قبل از اين که به کرمانشاه بروند. به دستور آيت الله بروجردي قرارشد درحوزه علميه قم ازطلاب در چند مقطع ، دروس سطوح ابتدايي،متوسط وخارج امتحان گرفته شود وآيت الله اشرفي اصفهاني به اين ترتيب از اساتيد امتحانات گرفتند و من درآن زمان حدوداً ده،دوازده سال داشتم که با اخوي بزرگترم،حاج آقا حسين، هر دودرخدمت ايشان بوديم.
به خاطر دارم که ايشان بعد از امتحانات ليست نمرات طلاب را مي آوردند به حجره خودشان درمدرسه فيضيه ومن نمرات طلاب را مي ديدم.بعضي ها متوسط بودندوبعضي نمرات بالا داشتند وعده کمي هم مردود مي شدند که مي نوشتند مردود. من خاطراتي ازآن موقع به ياد دارم که نمي خواهم آن ها را بازگو بکنم.اجمالاً اين که ايشان مقيد بودند در درس آيت الله بروجردي هرروزحضور يابند وبلافاصله بعد از کلاس،کل درس را بنويسند ومکتوب کنند وتمامي دروس آيت الله بروجردي را که نوشته بودند،بعداً با خودشان به کرمانشاه بردند.
الان اين نوشته ها موجود است؟
منظورتان مرکزيت حوزه علميه قم وبه نوعي دورافتادگي وجدا ماندن ايشان از اين مرکز است؟
البته داستان زندگي مرحوم پدر طولاني است ولي من به طور خلاصه گفتم. درهر حال از بعد علمي،ايشان از چهره هاي برجسته حوزه علميه قم واز اساتيد برجسته آن جا بودند، از شاگردان ممتاز آيت الله بروجردي وعلماي قبل از ايشان مرحوم آيت الله خوانساري وصدر و حجت بودند وبه مدت 23 سال پي درپي در قم حضور داشتند.نکته جالب با توجه به اقامت شهيد محراب درقم اين است که ايشان درکل مدت 23 سال،دورازخانواده زندگي مي کردند وفقط هرسه ماه يک بار به اصفهان مي رفتند وبه خانواده سرکشي مي کردند واين هم به چند دليل است: اول اين که ايشان خيلي زود ازدواج کردند، چون پدرشان يک فرزند پسر بيش ترنداشت وپدرعلاقه داشت که زود ازدواج کنند وفکر مي کنم درنوزده سالگي متأهل شدند.نوزده سالگي اوايل تحصيلات ايشان بود واگر مي خواستند در اصفهان بمانند وبه قم نروند،از نعمت پرداختن به تحصيلات بالا محروم مي شدند.به همين دليل تنها ومجرد به قم رفتند و تحصيلات را ادامه دادند.
دليلي که باعث شد مجرد به قم بروند اين بود که تمکن مالي نداشتند،تا حدي که خودشان مي گفتند من زماني که در اصفهان درس مي خواندم، هميشه ازخميني شهر(سده آن وقت ها) تااصفهان پياده مي رفتم.صبح شنبه مي رفتم و پنج شنبه برمي گشتم وپولي که بخواهم بابت کرايه بدهم نداشتم. مي گفتند پدرم در هفته دو ريال پول وچند قرص نان به من مي داد که آن چند قرص نان را تا سه شنبه تمام مي کردم وپول را نيز در روزهاي چهارشنبه وپنج شنبه خرج مي کردم.پس ديگر پولي نداشتند وبه همين دليل نتوانستند منزلي را درقم اجاره کنندوبا همسرشان زندگي کنند.
درکل، درمدت 23 سال تحصيل، فقط دوبار موفق شدند همسرشان را به قم بياورند، آن هم فقط دويا سه شب که براي زيارت درآن جا بودندوبر مي گشتند. درواقع يکي از دلايل موفقيت ايشان مقاومت همسرشان درطول مدت تحصيل بود.و واقعاً زن درزندگي انسان، نقش مؤثري دارد واگر کسي بخواهد در زندگي به موفقيت هاي چشم گيري برسد، حتماً نياز است که همسر او ايثار واز خودگذشتگي داشته باشد.زناني مثل مادر من، درطول تاريخ بسيار کم ياب هستند. طبق گفته هاي والده من، ما در طول سال، جمعاً دويا سه روز پدر را مي ديديم وبه ياد دارم که وقتي ايشان از قم به شهرمان مي آمدند ما نمي شناختيم شان وتا مدتي خجالت مي کشيديم به نزد ايشان برويم واو مي آمد ومارا نوازش مي کرد تا کم کم وي را مي شناختيم وباز هم موقع رفتن مي شد ودوباره چند ماه بعد مي آمدند، به همين سبب من واخوي از همان دوران کودکي به نزد پدر رفتيم.
من نه ساله بودم که به قم رفتم.دربين همسران علما،نمونه ديگري را هم سراغ دارم که يکي همسرآيت الله طباطبائي بودند که اين گونه عمل کردند. آيت الله طباطبائي درخاطرات شان گفته اند که همسرم نسبت به من خيلي فداکاري کرد ومن چند سال از همسرم جدا بودم تا توانستم درنجف وقم درس بخوانم اين نکته خيلي مهم است.عليت اين که امروزه ما مي بينيم طلاب، از نظر علمي، به درجات بالا نمي رسند يا کم تر مي رسند، اين است که اگر کسي بخواهد درحين تحصيل ازدواج کند، رشد تحصيلي او متوقف مي شود.
آقاي دکتر، اين جا دومسأله وجود دارد آيا درآن زمان زندگي ها ساده تر بوده است يا اين که اين ها مي بايست خودشان را از بعضي امکانات محروم مي کردند تا بتوانند درسايه قناعت، تقوي ودوري از دنيا، درس شان را ادامه دهند؟
آن موقع زندگي همه به اين صورت بود. حتي تجارهم به همين صورت زندگي مي کردند.الان،يکي از مشکلات، همين تشريفات است .درآن زمان يخچالي وجود نداشت، فقط فلاسک هاي دستي موجود بود ويخ را هم با گاري درکوچه ها مي فروختند.مي خواهم عرض کنم که درگذشته مردم اين طور زندگي مي کردند.تازه اين دوران ما بود، زمان پدرم شرايط خيلي فرق مي کرد.من فراموش نمي کنم که ما يک نان سنگک مي خريديم به نرخ چهار ريال وآن را با طلبه ديگري که هم حجره ما بود مصرف مي کرديم. دو سير ونيم گوشت چرخ کرده مي گرفتيم ويکي ونصفي نان سنگک وبه عنوان ناهار مي خورديم. آخر سر، وقتي که حساب مي کرديم، سهم هرکدام مان يک تومان مي شد.زندگي مردم يک دفعه متحول شد.
درزمان مرحوم پدرتان زندگي ساده تربود؟
به ياد دارم وقتي که درمدرسه فيضيه سيم برق کشيدند، ما هنوزتا آن زمان برق نديده بوديم وبعضي هابلد نبودند چراغ را خاموش کنند، حتي يک آقايي چراغ را فوت مي کرد(!) بنابر اين الان شرايط عوض شده، زندگي ها ماشيني شده،همه درمنازل از بهترين امکانات برخوردارند.تا زماني که برق نيامده بود،تقريباً زندگي ها يکسان بود.واختلافات زندگي ها جزئي بود، مثل تفاوت فرش منازل وخانه هاي عده اي از مردم حصيري بود ونمد يا زيلومي بافتند. آن موقع، زندگي ها اين گونه بود.
درسال هايي که شما در قم بوديد، رابطه شما با پدرتان چگونه بود؟
ما دو چراغ فتيله اي نفتي داشتيم که با آن آشپزي مي کرديم.حاج آقا هفته اي يک شب آب گوشت مي پختند يا با آرد گز،حلوا درست مي کردند.غذاي اعياني ما حلوا بود وبقيه نان وپنير وانگورودر زمستان از نان وپنير ولبو استفاده مي کرديم .شهريه اي که مرحوم آيت الله بروجردي به علماي بزرگ وکساني که درس خارج مي خواندند،چهل و پنج تومان بود. بزرگاني مثل شهيد آيت الله صدوقي، شهيد آيت الله مدني، شهيد آيت الله بهشتي وشهيد مطهري، همگي به همين مقدار شهريه مي گرفتند وهمه اين بزرگان شاگرد آيت الله العظمي بروجردي بودند.
حاج آقا براي ما هم پدربود وهم جاي مادر را پرمي کرد وچون ما ازمادر دور بوديم، سعي مي کردند به ما بيش تر محبت کنند، ولي ايشان ازنظرمالي خيلي ضعيف بودند.سالي يک بار براي ما لباس مي خريدند؛آن هم فقط قبل از عيد نوروز.
خودشان هم ازنظرلباس درهمين وضعيت بودند؟
برخورد شما درآن زمان با اين شرايط چگونه بود؟
پدرمقيد بودند که ما درمدرسه اي درس بخوانيم که شناخته شده باشد. مدير مدرسه آقاي برقعي معروف بود.در آن مدرسه هم ما وهم آقا زاده هاي علما بوديم.زندگي همه، تقريباً يکسان بود.اين طور نبود که آن ها در رفاه کامل باشند وما نباشيم؛ عمدتاً مردم يکسان بوديم.
وقتي حاج آقا به حجره مي آمدند، اوقات شان را چگونه مي گذراندند؟
به هرحال، ايشان مدت بيست وسه سال در قم بودند تا زماني که اجازه اجتهاد گرفتند وآيت الله بروجردي مدرسه علميه کاملي با مسجد درکرمانشاه ساختند وازپدرم خواستند تا مديريت آن جا را برعهده بگيرند.
اسم آن حوزه علميه چه بود؟
چه طور شدکه با توجه به اهميت به سزاي آن جزوها که آيت الله بروجردي نيزآن ها را تأييد کرده بود، خود آيت الله اشرفي اقدام به چاپ آن ها نکردند؟
وقتي ايشان رئيس جمهور بودند؟
ايشان فرمودند:"شما دونفر روحاني من واخوي حاج حسين آقا- فرزند ايشان هستيد، همت کنيد وکار را به انجام برسانيد."عرض کرديم ما به دنبال اين کار هستيم ولي به تنهايي قادر به انجام آن نيستيم، اين کار نياز به نيروهايي دارد تا مطالب را ورق به ورق بررسي ومنابع آن ها را پيدا کنند.مقام معظم رهبري مجدداً تأکيد کردند که شما دونفر کار را انجام دهيد ومن هم به دفتر تبليغات قم پيغام مي دهم که کمک تان کنند.
موضوع را با آقاي هاشمي رفسنجاني هم درميان گذاشتيم،ايشان هم خيلي سفارش کردند که اين آثارنگهداري شود واز بين نرود وقول همکاري دادند تا اين که سرانجام در دوره آقاي مسجد جامعي، وزيرفرهنگ وارشاد اسلامي،کل هزينه کار پرداخته شد وگفتند شما يک گروهي را در قم سازمان دهي کنيد تا اين مطالب را تنظيم کنند ومن هم چنين کردم،مطالب را به آن ها دادم وکار شروع شد. حدود شش ماه طول کشيد تا مطالب تنظيم شد.آقاي مسجد جامعي مبلغي رابه اين گروه پرداختند وبعد دستو دادند چاپ خانه وزارت ارشاد مطالب را چاپ کرد وما درکنگره شهيد محراب که درکرمانشاه برگزار شد دوجلد ازاين کتاب ها را ميان شرکت کنندگان توزيع کرديم.
خوشبختانه الان همه هفت جلد" مجمع الشتات" چاپ شده و وزارت ارشاد تعدادي را هم دراختيار ما گذاشته است که بين علماي قم ومراجع ومدرسين حوزه وائمه جمعه وجماعت درسراسر کشور توزيع کرده ايم. کتاب ديگري هم ايشان داشتند، راجع به علوم قرآني، به نام"البيان في علوم القرآن" که در زمان رياست جمهوري آقاي خاتم، رئيس اداره اوقاف آقاي نظام زاده را ملاقات کرديم وبه ايشان گفتيم ما يک مجموعه اي را به نام دانشکده علوم قرآني درکرمانشاه ساخته وتحويل اوقاف داده ايم.در ازاي اين خدمت، شما هم يک کتاب از شهيد اشرفي اصفهاني چاپ کنيد وهزينه هاي آن را به عهده بگيريد. آقاي نظام زاده پذيرفتند واين کتاب را به هزينه خودشان چاپ و توزيع کردند وتعدادي را هم دراختيار ما گذاشتند که آن را هم بين شخصيت ها توزيع کرديم.
به جز اين دو، آيا آثار ديگري هم از شهيد محراب چاپ شده است؟
يادداشت هاي پدرتان از مجموعه درس هاي آيت الله بروجردي هيچ گاه چاپ نشده است؟
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 44
ادامه دارد...
/ج
