ارقام انار

علي رغم سابقه طولاني ايران در باغداري انار متاسفانه اقدام سازمان يافته و مستمري جهت ثبت علمي ارقام موجود انار ايران بر پايه طبقه بندي هاي علمي صورت نگرفته و اقدامات ميداني صورت گرفته ظرف ساليان گذشته در قالب جمع آوري ارقام گوناگون بعنوان كلكسيونهاي متنوع در مراكز تحقيقاتي در قالب احداث باغات تحقيقاتي به انجام رسيده و اطلاعات ريز و طبقه بندي شده اي بر پايه صفات متمايز كننده ارقام مختلف انار موجود نمي باشد.
به جهت حفاظت از گونه هاي گياهي و تكاليف جهاني دولتها در ثبت واريته هاي بومي اخيرا اقدامات در خوري از سوي موسسه اصلاح بذر و نهال كشور در خصوص شناسايي جهاني چند واريته قالب ميوه انار در دستور كار قرار گرفته كه پيش بيني ميشود تعدادي از ارقام منتخب انار ايران تا سال 1390 ثبت جهاني گردد.

وضعيت موجود ذخاير توارثي انار كشور و روند جمع آوري :
 

ايران علاوه بر مركز پيدايش انار و رويشگاه طبيعي آن ، مركز تنوع ارقام نيز بوده و داراي غني ترين ذخاير ژني انار جهان محسوب مي شود . درسال 1348 قسمت بررسيهاي باغباني مؤسسه تحقيقات ارقام جمع آوري شده در ايستگاههاي ساوه ، قصر شيرين ، ورامين و اهواز رااعلام كردکه ارقام انار در ايستگاه هاي ساوه ( 17 رقم ) قصرشيرين ( 6 رقم ) ، ورامين (37رقم ) و اهواز ( 8 رقم ) جمع آوری وكشت شده بود .
در سالهای 1344 الی 1345 ارقام انار جمع آوری و کلکسیونی در ساوه شامل 110 رقم احداث شد. در سال 1347 از این کلکسیون قلمه گیری شده و به ایستگاه ورامین فرستاده شد، بعلاوه ارقام و فرمهای جدیدی نیز از سراسر کشور و همچنین تعدادی رقم از کشور شوروی به آنها اضافه گردید، بطوریکه تعدا انها به حدود 185 نمونه رسید.
متاسفانه با وجود گذشت مدت زمان زیادی از تشکیل این کلکسیون ، اطلاعات جامعی در مورد ارقام جمع آوری شده، بصورت مدون در دسترس نمی باشد. تنها نتایج بررسیهای مقدماتی انجام شده در سالهای 62- 1360 روی کلکسیون انار ورامین منتشر شده است، که خلاصه ای از آن در اولین سمینار بررسی مسایل انار در ایران ارائه گردیده است.
پس از رسمیت یافتن بانک ژن گیاهی ملی ایران در سال 1365 ، فعالیتهای وسیعی برای جمع آوری بذور بومی گیاهان مختلف زراعی آغاز شد . اما درمورد گیاهان باغی مانند انار که نگهداری قسمتهای رویشی گیاه در شرایط سردخانه ای میسر نیست اقدامی صورت نگرفته بود.در سال 1365 گزارش کاملی از وضعیت انار استان یزد ( سطح زیر کشت ، تعداد ارقام ) و چگونگی نابودی ارقام مختلف انار درطول سالیان گذشته و ضرورت شناسائی ، جمع آوری ، حفظ و نگهداری و بررسی صفات کمی و کیفی ارقام موجود تهیه و به کمیته ذخائر توارثی گیاهی ارائه گردیدکه ضرورت جمع آوری کلیه ارقام انار در تمامی نقاط کشورر ا مورد تاکید جدی قرارداده بود.
کمیته استان نیز از این موضوع استقبال کرده، بلافاصله مقدمات تئوری طرح آماده و در جلسه کمیته ذخائر توارثی و شورای تحقیقات استان عنوان گردید که پس از بحث و تبادل نظر و بررسی نکات مثبت و منفی به اتفاق آراء به تصویب رسید. سر انجام طرح شناسایی مقدماتی ، جمع آوری و حفظ و نگهداری ارقام انار کشور با همکاری بانک ژن گیاهی ملی ایران تهیه و بتصویب نهائی رسید و جهت اجراء به مرکز تحقیقات کشاورزی یزد ارسال گردید که خلاصه آن به شرح زیر میباشد.
شناسائی مقدماتی ، پلاک گذاری و جمع آوری کلیه ارقام موجود در اقصی نقاط کشور اعم از اهلی ، وحشی و زینتی بمدت 5 سال زراعی ، در هر یک از سالهای این دوره با برنامه ریزی قبلی سه الی چهار استان کشور بر اساس میزان سطح زیر کشت انار و شرایط آب و هوائی منطقه مشخص و حدود 150 رقم انار در ماههای شهریور ، مهر و آبان که میوه درختان کاملا" رسیده است شناسائی مقدماتی و پلاک گذاری گردد . از نیمه دوم اسفند ماه که فصل تهیه قلمه انار می باشد مجددا" به مناطق عزیمت و تعدادی قلمه از درختان پلاک گذاری تهیه و در خزانه کشت گرديد، سپس تعداد چهار اصله از هر رقم انتخاب در زمین مربوطه بر اساس طرح آماری آگمنتد دیزاین در 6 بلوک با 5 شاهد ار ارقام تجاری و مرغوب استان یزد به نامهای شیرین شهوار ، گرچ شهوار ، زاغ یزدی ، طوق گردن و ملس یزدی بنحوی کشت شود که شاهدها درکلیه بلوکهاتکرارشده، و ارقام بطور تصادفی به تعداد چهار اصله در هر بلوک قرار گیرد .
درحال حاضر در كلكسيون ذخاير توارثي انار يزد 760 ژنوتيپ اعم از انارهاي اهلي، وحشي و زينتي وجود داردکه ازمناطق مختلف كشور شناسايي وجمع آوری شده است در كلكسيون ساوه 540 ژنوتيپ وجود دارد كه اين ژنوتيپها نیز ازكلكسيون يزدبه ساوه منتقل گردیده است .

تقسيم بندي وگروه بندی انواع انار :
 

به طور كلي انار را مي توان از نظر مزه به سه دسته انار شيرين ، ملس ( ميخوش ) و انار ترش و از نظر زمان رسيدن و برداشت ميوه به دو دسته انارهاي زود رس و انارهاي دير رس تقسيم كرد، تقسيم بندي انواع انار بر حسب عامل تقسيم بندي و مشخصات اصلي در جدول زیر آمده است.

جدول ملاك هاي مهم تقسيم بندي انواع انار
رديف	عامل تقسيم بندي	مشخصات اصلي
1	اندازه ميوه	كوچك – بزرگ
2	مزه	شيرين – ترش – نيم ترش(ملس يا ميخوش )
3	ميزان آب	آبدار – كم آب
4	وضعيت پوست	پوست نازك ، پوست كلفت
5	رنگ دانه ها	قرمز ، سفيد ، صورتي
6	رنگ پوست ميوه	زرد ، گلي ، سبز ، قرمز ، سياه
7	وضعيت رسيدن ميوه	زودرس – دير رس

ارقام تجارتي و عمده و برتر موجوددر مناطق مختلف ايران شامل پنج رقم دير رس با پوست كلفت و قرمز رنگ و دانه قرمزشامل رباب نيريز ، شيشه گپ فردوس ، ملس ترش ساوه ، ملس يزدي و نادري نطنز ( بادرود )مي باشند . ارقام عمده ، مناطق توليد و زمان برداشت ارقام عمده انار كشور در جدول آورده شده است.
 

جدول ارقام عمده، مناطق توليد و زمان برداشت محصول انار ايران
رديف	استان	ارقام عمده	مناطق توليد	زمان شروع و خاتمه برداشت
1	اصفهان	نادري ،ملس دانه قرمز ، شيرين شهوار ، آمنه خاتوني	كاشان ، اردستان، نطنز، شهرضا ، اصفهان،نا ئين ، برخوار و ميمه ، نجف آباد	اوايل شهريور تا اواخر آبان
2	تهران	ملس ،قجاق ، قياسي ، شيرين ، يزدي	پاكدشت ، ري ، تهران ، شهريار ، فيروزكوه ، ورامين ، دماوند	اوايل شهريور تا اواخر آبان
3	خراسان	شيشه گپ ، خزر شيرين ، ملس ، قند كاشمر	فردوس ، تربت حيدريه ، گناباد ، بردسكن ، سبزوار ، كاشمر ، نهبندان ، بيرجند	اوايل شهريور تا اواخر آبان
4	خوزستان	قرمزه دو مزه ، سينه پهن ، شيرين پوست نازك	ايذه ، مسجد سليمان ، باغ ملك ، انديمشك	اوايل شهريور تا اوايل آبان
5	زنجان	شاه بار ، كدوئي ، ملس قرمز ، ميخوش	طارم	اوايل شهريور تا اواخر آبان
6	سمنان	گلو باريك ، سرخك ، شهوار ، يزدي اردستاني ، ملس ، قرنجوك	كاشان ، اردستان، نطنز، شهرضا ، اصفهان،نا ئين ، برخوار و ميمه ، نجف آباد	اوايل شهريور تا اواخر آبان
7	سيستان و بلوچستان	ملس ،گلابي ، بزماني ، كله گاوي ، بي دانه ، سنگان	سراوان ، خاش ، ايرانشهر	اوايل شهريور تا اواخر مهر
8	فارس	رباب ، اتابكي ، بريت سفيد قجاق ، ميخوش ، كدرو	نيريز، شيراز ، ارسنجان ، گازرون ، جهرم ، مرودشت ، فيروز آباد ، استهبان ، داراب	اوايل شهريور تا اواخر آبان
9	قم	قجاق	قم	اوايل شهريور تا اواخر آبان
10	كرمان	دانه قرمز راور، كيواني ، شاهي ، سياه ملس ، شيرين عقدائي	كرمان ، بافت ، راور، سيرجان	اوايل شهريور تا اواخر آبان
11	كرمانشاه	بريت سفيد ، ملس سوري ، قمي ، دانه قرمز ، شيرين انار	پاوه ، اسلام آباد ، گيلانغرب ، سرپل ذهاب	اوايل شهريور تا اواخر آبان
12	مركزي	ملس ساوه ، آقامندلي ، آلك شيرين ، تابستاني ، آب دندان ، تبريزي، يوسف خاني	ساوه	اوايل شهريور تا اواخر آبان
13	يزد	ميخوش ، شيرين شهوار ، زاغ ، گل تفتي	ميبد ، نفت ، يزد ، اردكان ، صدوق ، مهريز ،ابركوه ، بافق، خاتم	اوايل شهريور تا اواخر آبان

نمونه هایی از ارقام انار

منبع:www. anar-iran.ir
/ع