تفکر سیستمی ‌و پرهیز از جزئی نگری

۱) مقدمه:
 

در دیدگاههای فلسفی و علمی، دیدگاههای وجود دارد که در جهت فهم عالم هستی، سعی دارد آن را به عنوان مجموعهای از اجزای بهم پیوسته و دارای تعامل پوی ا با یکدیگر در نظر بگی رد که در کلیت خود، به سوی هدفی خاص در حرکت هستند و در این حرکت و تحقق آن، هر جزیی و بخشی، جایگاهی خاص را در این «کلیت» اشتغال کرده و کارکردهای خاص را نیز ایفا میکند. این بینش اگر چه ابتدا در فلسفه و سپس در علم جوانه زد، به گسترش علم جدید، به سرعت به دیدگاهی غالب بدل شدند و دانشمندان تمایل ی افتند که جهان را به عنوان یک «نظام» و «سیستم» متشکل از اجزا تعریف کنند که قانونمندیهای خاص بر آن حاکم است و انسانها توان شناختن آن را دارند.
با پیدایش رشته های علوم اجتماعی، این دیدگاه به سرعت به این علوم تسری ی افت و بخش مهمی از ادبی ات رشتههای علوم اجتماعی حول آن به وجود آمد:
ـ و تشکیل دهنده چیزی شد که امروزه به آن «دیدگاه سیستمی» گفته میشود. در دیدگاه سیستمی، جامعه به عنوان یک «کلیت»، شامل مجموعهای از اجزا میباشد که در ارتباط متقابل با یکدیگر، زمینه تداوم حی ات جامعه را فراهم می اورد، بر این اساس در دیدگاه سیستمی، جامعه یک موجودیت کلان و هشی ار است که دگرگونی در یک بخش، بر تمامی تغیی رات دیگر تأثی ر میگذارد، موجب ارتقا و بهبود کارکرد سیستم ی ا افول آن میشود. بصی رت حامل از دیدگاه سیستمی، همین توجه خاص به ارتباط متقابل اجزا و دیدن آنها در ذیل یک مکتب بهم پیوسته و منظم است. در دیدگاه سیستمی، یک جامعه متشکل از چهار زی ر سیستم اصلی است که شامل زی رسیستمهای سی اسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است. این بخش هر یک دارای زی ر مجموعه های دیگری هستند و در چهار کلیت سیستم صاحب کارکردهایی خاص هستند که در نهایت تداوم سیستم را در پی خواهد داشت.
گر چه هر یک از این بخشها اهمیت خاص خود را دارند، ولی زی ر سیستم سی اسی، در مقام «مغز» سیستم عمل میکند و روابط آن سیستم را با محیط بی رونی خود تنظیم میکند. از دل تأملات تفکر سیستمی در مورد این بخش بوده که اندیشههای آن در پی رامون مدی ریت و شیوههای بهینه اداره امور استخراج شده و سنتی نی رومند از تفکر و عمل در عرصه مدی ریت را بوجود آورده است. مدی ریت در این معنا، بخشی از سیستم کلی است که به نوعی هدایت و جهتدهی به عملکردهای کلان را در دست دارد، ولی در عین حال مستقل از سای ر بخشهای سیستم نیست، بلکه خود عمیقاً تحت تأثی ر تحولات در سای ر بخشهاست و درس بزرگ نگرش سیستمی برای یک مدی ر در همین نکته نهفته است که مدی ریت تنها هنگامی قادر به انجام بهینه امور خواهد بود که خود را در قالب یک کلیت نظاممند ببیند و بداند در قالب یک سیستم عمل کند و طبعاً باید اقدامات خود را بر اساسی دید کلینگر و جامعنگر انجام دهد. رویه غلط در این می ان، آن است که مدی ریت، صاحب این بصی رت در جهت کلنگری نباشد و در دام بخشینگری بیفتد و عملکرد خود را بدون توجه به ابعاد کلان سیستمی تنظیم نکند.
مطابق دیدگاه سیستمی، کشور یک سیستم است و این سیستم نی ازمند مدی ریت است و شرط اصلی مدی ریت این سیستم، آن است که مدی ران، با گذر از جزیینگری، اجزا را در ارتباط متقابل با یکدیگر نبیند و سعی در هدایت رهبری آن با دیدی جامع بکند (1)
گرچه درک اهمیت دیدگاه سیستمی در مدی ریت کلان، از ابتدای پیدایش و رشد رشته مدی ریت آشکار بوده است، ولی در آغاز هزاره جدید و با توجه به رویدادهایی که از اهمیت تاریخی بسی اری برخوردارند، اهمیت داشتن دیدگاهی سیستمی جامعنگر، بیش از پیش مورد تأکید است. تحولات امروزین در زندگی بشری که حول انقلابی عظیم در تکنولوژیهای اطلاعاتی میگردد، چشماندازهای زندگی اجتماعی انسان را دگرگون کرده و با سرعتی شتابان در راستای سازماندهی مجدد بنی انهای جامعه معاصر حرکت میکنند، سرشت این سازماندهی مجدد، تقویت روابط متقابل می ان اقتصادها، فرهنگها، سی استهایی است که تا مدتها قبل از یکدیگر مستقل به نظر می رسیدند. در این تحول شکلی جدید از روابط می ان اقتصاد، دولت و جامعه در سطح ملی و بینالمللی ایجاد میشود که پیش از پیش بر استحکام دیدگاه سیستمی در تحلیل جوامع انسانی و بصی رتهایی حاصل از آن برای سازماندهی و مدی ریت جامعه معاصر می افزاید. (2)
به رغم این تحولات و دگردیسیهای عظیم، تحقیقات گسترده در کشور ما نشان میدهد که مدی ریت در کشور، در چارچوبی فاقد دید منسجم و کلیت نگر حرکت میکند و بخشینگری امری طبیعی در نظام مدی ریتی ما در سطوح خرد و کلان حرکت میکند و این ضعف و نارسایی در بخش مدی ریت کلان کشور و حضور قاطعی دارد و متأسفانه به صورتی پنهان، بر عملکردها، سرشتی فرسایشی میبخشد، بدون آنکه ما بدانیم از کجا ضربه میخوریم علاوه بر این در فقدان دیدگاه سیستمی و کلان نگر، مدی ریت کشور قادر به فهم محیط در حال تحولی جهانی نیست که ما در برگرفته و منطق خود را بر ما و عملکردمان تحمیل میکند و آسیبهای زی ادی را برای ما بوجود می اورد. در این مقاله سعی خواهیم کرد، ابعاد گوناگون این قضیه را در سطوح گوناگون، به صورتی اجمالی مورد بررسی قرار دهیم.

۲) رویکرد سیستمی در مدی ریت:
 

چنانکه گفته شد، نظریه عمومیسیستمها، به عنوان یک رویکرد فلسفی و روش شناختی، تأثی رات عمیق و پایداری را در نحوه نگرش انسان معاصر نسبت به جهان و امکان تغیی ر آن ایجاد نموده است. (3) در یک تعریف ساده، روش سیستمی، شامل دستهای از دستورالعملها و ی ا اصول مدی ریت نیست، بلکه یک «رویکرد» است که در بطن خود القای بینشی خاص را جهت مدی ریت یک سازمان و درک بهتر ارتباطات پیچیده اجزایی که یک کل واحد را تشکیل میدهند را شامل میشود. (4) میدانیم که هدف هر مدی ریتی، تحقق اهداف تعریف شده برای آن است و مجموعه اقدامات و فعالیتهایی که جهت تحقق اهداف سازمانی صورت میپذی رد را میتوان «مدی ریت» نامید. مدی ریت، از طریق بکارگی ری منابع و اتخاذ روشهای مناسب رهبری و سازماندهی، در صدد تحقق اهداف برمی اید. (5).
جهت سازماندهی مورد نی از جهت تحقق اهداف، در تئوریهای مدی ریت، دیدگاههای مختلفی وجود داشته و دارد که یکی از مهمترین آنها، به قول ویلی ام اسکات، مکتب سازمان سیستمی است. در تعریف اسکات، ویژگی مهم دیدگاه فوق، باور به روابط متقابل اجزا با یکدیگر و رابطه عمیق یک سیستم سازمانی با محیط خود میباشد.
مکتب سیستمها، سازمان را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار میدهد:
۱) سازمان به عنوان سیستم اجتماعی که اثرگذاری متقابل اجزاء متشکله سازمان از قبیل کارکنان، واحدها، تکنولوژی، ساختار رسمیو محیط خارجی سازمان را در برمیگی رد؛
۲) سازمان به مثابه سیستم اطلاعاتی که تصمیمگی ری، هماهنگی و ارتباطات را پیگی ری مینماید و سازمان را مکانیزمیبرای جمعآوری و مرتب کردن اطلاعات برای مدی ران و تصمیمگی رندگان میداند. هر دو سیستم ی اد شده در چارچوب سیستم بزرگتری که از سه عامل جامعه، دولت و کشور تشکیل شده است، قرار دارند و در ارتباط ارگانیک با عوامل سهگانه ذکر شده میباشند(6).
رواج تفکر سیستمی در مدی ریت با در نظر گرفتن عوامل بی رونی و درونی دخیل در سازمان، منجر به ارائه تصوی ر بهتر و منسجمتری از سازمان گردید که خود موجب ارائه تئوریهای جدیدی در مدی ریت، و از جمله آنها تئوری اقتضایی گردید. در تئوری مذکور مطلقگرایی رد گردیده و کارایی هر شیوه مدی ریتی وابسته به امکانات، شرایط و موقعیتی دانسته شده است که در آن زمان و مکان، سازمان را در برگرفته است.
نگرش سیستمی، چارچوب روششناختی جهت تحقیق و بررسی ساخت و کارکرد یک سیستم را فراهم می اورد (7) که میتواند ما را در زمینه انتخاب و گزینش بهترین شیوه با در نظر گرفتن شرایط و موقعیت آن ی اری رساند.
۳) مدی ریت کلان بخشی نگر و مدی ریت شهری:
مدی ریت شهری بخشی از مدی ریت کلان کشوری را تشکیل میدهد که در اثرپذی ری مستقیم از آن میباشد و آن را تحتالشعاع خود قرار میدهد. با بررسی دیدگاه غالب در مدی ریت کلان میتوان مسائل مدی ریت شهری را نیز تجزیه و تحلیل نمود.
شهر به عنوان واقعیتی جغرافی ایی، اقتصادی، سی اسی و جامعه شناختی در هر دورهای از رشد و تحول خود، از هر کدام از عوامل مذکور تأثی رپذی رفته و بر هر کدام از آنها تأثی ر گذاشته است. پیچیدگی هر یک از این عوامل، خود موجد پیچیدگی شهر به عنوان تبلور فضایی آن بوده است. مطمئناً سازمان دادن و نظم بخشیدن به شهر و چگونگی رشد و تحول آن، نی ازمند موضوعشناسی شهر و مسائل شهری و سپس برنامهریزی برای آن میباشد (8). از سوی دیگر شهر یک سیستم اجتماعی پوی ا و باز است که در آن سه سطح از حرکات مکانیکی، زیستی و اجتماعی در هم آمیخته و با انواع فراسیستمها و زی رسیستمهای متعدد در ارتباط است. بنابر این مدی ریت شهری مستلزم ایجاد یک نظام یکپارچه از سطوح مختلف برنامهریزی است که نحوه پیوستگی و هماهنگی می ان سیستمهای فرادست و فرودست را نشان دهد(9).
به طور کلی نظام برنامهریزی شهری، ارتباط مستقیم با نظام حکومتی و حوزه فرادست خود دارد و قاعدتاً نمیتواند به عنوان یک جزء سیستم، مستقل از کل سیستم عمل کند. این ارتباط با توجه به مبانی رویکرد سیستمیبر اصل کلنگری و تحلیل ارتباطات درونی و بی رونی سیستم شهری شکل گرفته است. برنامهریزی برای هر شهر را بخش کوچکی از کل فرایند برنامهریزی به حساب می اورد که تابع نی روها و تصمیماتی است که در شکل گی ری ساختار و عملکرد شهر دخالت داشتهاند. به عبارتی برنامهریزی شهری صرفاً موضوعی علمیو فنی مستقل نیست که به تنهایی قابل بررسی با شبکه به دلیل وابستگی شدید به شرایط سی اسی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی و بستههای شکل گرفته از آن باشد و ناگزی ر از تعیین حوزههای فرادست شهری است (10).
کل شهر نه تنها در یک محدوده ملی مشخص ثبت میشود، بلکه هر یک از فعالیتهایش مخصوصاً فعالیتهای خدماتی آن کاملاً وابسته به موقعیتی است که شهر در داخل یک سیستم شهری، ناحیهای ی ا کشوری اشغال کرده است (11). از بعدی دیگر، سیستم شهر بسی ار پیچیده است و تارهای انبوهی دارد که روی هم قرار دارند. بین این تارها روابط افقی، عمودی، مورب و متقاطع دیده میشود که به یکدیگر گره خوردهاند. کوچکترین تحول در یک عنصر فرعی ی ا علت به ظاهر کوچکی که در آغاز ناچیز به نظر می رسد، میتواند نتایج شای ان توجه و غی ر قابل پیشبینی ای به دنبال داشته باشد(12).
در ای ران، اداره امور کشور بر اساس مدی ریت بخشی پایهریزی شده است. از این رو شاخههای وزارتخانههای مختلف در امر توسعه و خدماترسانی و رسیدگی به مسائل عمده شهری و ملی در حوزه خاص خود عمل میکنند. برای یک سازمان محلی نظی ر شهرداری، عبور از مرزهای بین این نهادهای دولتی بسی ار دشوار است. همپوشی مسائل و منافع بین نهادهای دولتی در هر محل و شهرداری آن محل، غالباً به سردرگمیو تداخل مسئولیتها و به ویژه تضعیف نقش شهرداری منجر میشود (13).
قبل از انقلاب اسلامی، مدی ریت کشور و مدی ریت شهری به عنوان مجموعه مدی ریتی همگن و فاقد مشروعیت فراگی ر عمل میکرد. این مدی ریت، اختی ار و اقتدار قانونی و همچنین منابع مالی مورد نی از خود را از دولت مرکزی کسب میکرد. بعد از انقلاب اسلامیبه دلیل بوجود آمدن بحران مدی ریت در نظام شهری که ناشی از تناقض بین مشروعیت نظام جمهوری اسلامیو مدی ریت شهری است، دولت ناچار شد بخشهایی از وظایف و فعالیتهای مدی ریت شهری و شهرداری را بر عهده گی رد. تصویب قوانین زمین شهری، توسعه افزایش اختی ارات وزارت کشور و سای ر وزارتخانههایی که مسئولیت بخشهایی از خدمات عمومی را بر عهده دارند، موجب تفکیک وظایف خدمات شهری بین دستگاههای دولتی و در نتیجه مدی ریت شهری شد (14).
شهرها ترکیبی از نی روهای اجتماعی، اقتصادی و سی اسی را از طریق فرهنگ محلی- ناحیهای به نمایش میگذارند(15) و به طور کلی هر سازمان ناحیهای، نی از به حرکت دائمیمردم، کار، پول و اطلاعات در بقای خود دارد. افزایش حرکتها و جری انهای بالا به داخل سیستم، ممکن است به تغیی راتی در شکل و وسعت سیستم بی انجامد که توسعه شهر و گسترش بیقواره و نامنظم آن نمونه روشنی بر این گفته است. البته کاهش حرکتها و جری انها به داخل سیستم نیز ممکن است انقباض شهری را فراهم آورد (16).
از دقت در آنچه آمد در میی ابیم که شهر به عنوان یک سیستم اجتماعی که نماد فضایی- مکانی دارد، علاوه بر آنکه خود در داخل سیستم بزرگ و کلانی به نام کشور قرار گرفته است، خود شهر نیز به عنوان یک سیستم مطرح میباشد، چنانکه رضوانی عقیده دارد که مفهوم سیستم شهری مبنی بر وجود مجموعهای از مراکز شهری- ناحیهای است. در این نگرش هر شهرک و هر شهر دارای منطقه نفوذی است که با هم کل زمینهای منطقه نفوذ را در بر میگی رد. کارکردهای اقتصادی می ان این نواحی بر اساس ملاکهای اقتصادی، اجتماعی و سی اسی، توزیع شده است. پارهای از کارکردها در همه جا وجود دارد و حتی در پایینترین نظام سلسله مراتب مکان مرکزی نیز ی افت میشود. پارهای دیگر تنها به مکانهای ویژه اختصاص ی افته و چه بسا که فقط در بزرگترین شهر ناحیه، آن هم با هدف خاص به وجود آمده باشد(17).
بنیاد برنامه ریزی و تفکر بخشی که در کشور حاکم است، با مواردی که در پی رامون مدی ریت شهری آمد، در تضاد کامل میباشد. نمود این مسأله در مدی ریت شهری را در سه مورد کلی میتوان بی ان نمود:
۱) ناهماهنگی بین سازمانهای مجری مدی ریت شهری که به علت تعدد سازمانهای مسئول در امر مدی ریت شهری و تعدد وظایف آنها، امروزه ناهماهنگیهای زی ادی بین این سازمانها بوجود آمده است که تبعات زی ان باری مانند هدر رفتن سرمایههای انسانی و مالی را به همراه داشته است؛
۲) عدم وجود دستورالعمل یکسان برای برخورد با مسائل مشابه در سازمانهای مختلف؛
۳) همپوشانی وظایف سازمانی که نتایجی همچون موازیکاری، دوبارهکاری، ایجاد تشکیلات عریض و طویل دیوانی، ایجاد اصطکاک و ناهماهنگی در انجام وظایف و مسئولیتپذی ری را به دنبال داشته است.

۴) تفکر سیستمی در مدی ریت شهری
 

شهر به عنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدی ریت شهری در روند توسعه شهر و بهبود سکونتگاههای شهری نقش بسی ار مهم و تعیینکنندهای است (18) که شیوه مدی ریت شهری و دیدگاه حاکم بر آن، از ابعاد گوناگونی حائز اهمیت میباشد. جاری بودن تفکر بخشی در مدی ریت کلان کشور و به طبع آن، مدی ریت شهری سبب گردیده است تا در مدی ریت شهری شاهد آشفتگیها و نابسامانیهای ساختاری و عملکردی متفاوتی در سطوح مختلف باشیم. تفکر بخشی به دنبال خود، برنامهریزی و مدی ریتبخشی را همراه داشته است. امری که پی امد آن پخش فوقالعاده وظایف و اختی ارات مدی ریتی در بین سازمانها، ادارات و وزارتخانههای گوناگونی است که در بسی اری موارد با همپوشانی وظایف، کارکردها و موازی کاری آنها مواجه هستیم. این مسأله در کلان شهرها و بالاخص تهران بیشتر نمود پیدا مینماید.
مدی ریت یک کلانشهر امری بسی ار پیچیده است. لازمه این امر اتخاذ یک رویکرد منسجم به زندگی شهری و روشن شدن مسئولیتهای نهادهای مختلف از نظر مداخله در مدی ریت شهر است (19) و این در حالی است که در حال حاضر، مدی ریت شهری از تعدد نهادهای دولتی و فقدان مرجع واحد که بتواند مسئولیت مدی ریت شهر را با دید جامع برعهده گی رد، رنج میبرد.
در ادبی ات امروزین مدی ریت در سطح جهان، مدی ریت با تفکر سیستمی، مفهومیجا افتاده و نهادینه میباشد و ضرورت آن امری بدیهی به حساب می اید. روند جهانی شدن و پدید آمدن عصر اطلاعات که نویدگر جامعهای شبکه ای است، لزوم دید همه جانبه و جامعی است که بتواند عناصر، اعضاء، پدیدهها و روابط فیمابین آنها را در ارتباط با هم و در کنار هم، در سطح محلی، منطقهای، ملی و جهانی ببیند را، بیش از پیش هویدا میسازد.
در دوران معاصر رشد سریع جمعیت شهری، باعث گسترش سریع شهرها شده است که این رشد سریع، امکان شکل گی ری یک کلیت منسجم و پوی ا را نداده است. لذا بخشی از مسائل و مشکلات شهری موجود از جمله بحرانهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از گسترش بی رویه و بی برنامه شهرها می باشد. از سوی دیگر نظام برنامه ریزی و مدی ریت شهری نیز تاکنون نتوانسته است الگویی مناسب برای مقابله با نابسامانیهای شهری ارائه نماید. زی را این نظام تاکنون به صورت یک فرایند مکانیکی به اجرا درآمده است و کلیت شهری را نیز در نظر نداشته است. بنابراین یکی از راهکارهای اصلی رفع ی ا تخفیف مشکلات و نابسامانیهای شهری، نگرش همه جانبه و سیستماتیک به شهر و مدی ریت آن در سطوح کلان کشوری و خرد محلی می باشد.
در نگرش سیستمی هر یک از سازمانهای وابسته به شهرداری جزئی از شهرداری بوده و یک زی ر سیستم از سیستم شهرداری محسوب میشود که به نی ابت از شهرداری بخشی از وظایف و فعالیتهای شهرداری را انجام میدهند(20). آنچه که لزوم تغیی ر از تفکر بخشی به سیستمی را ضروریتر میسازد این مسأله است که بحران مشروعیت در نظام شهری ای ران، موجب شده است تا بجای مشارکت عمومیبین مدی ریت و جامعه شهری، شاهد معارضه و مقابله عمومیباشیم. شهروندان بجای شریک بودن در سرنوشت شهر و اجرای برنامهای توسعه شهری بیشتر حالت شاکی بودن را نسبت به مدی ریت داشته باشند. جامعه شهری طلبکار خدمات شهری است بدون اینکه بهای آن را بخواهد بپردازد. مدی ریت شهری نیز به دلیل بحران مشروعیت و بحران اختی ار و اقتدار، ابزار لازم سی اسی، اجتماعی و قانونی را برای اخذ عوارض و مالی اتهای لازم برای اعمال تصمیمات و اجرای برنامهها را ندارد. مشکل در کسب درآمد و منابع مالی لازم برای مدی ریت شهری فقط ناتوانی سی اسی و نداشتن پشتوانه و حمایت مردمینیست، بلکه وابستگی طولانی شهرداریها به منابع مالی دولتی، موجب گردیده است تا شهرداریها، شبکه اداری و تشکیلاتی لازم برای وضع- توجیه و اخذ عوارض و مالی اتهای شهری را نداشته باشد(21).
ریشه و علت اصلی مشکلات مدی ریت شهری در حال حاضر به نگاه مدی ریت کلان کشوری برمیگردد که متأثر از دیدگاه بخشی آن میباشد. روند شتابان رشد و توسعه جهانی، فشردگی زمان و مکان، انفجار اطلاعات و ارتباطات، تغیی ر و تحولات جهانی شدن که دنی ا را با شبکه اطلاعات و تکنولوژی در حد دهکده جهانی شدن پیش میبرد، دیگر نگرش بخشی نمیتواند جوابگوی مسائل و مشکلات باشد.
رویکرد سیستمی ایجاب میکند که برنامه ریزی شهری و مدی ریت شهری با تکیه بر عناصر و روابط ساختاری شهری(درونی و بی رونی) مطالعات خود را سازمان دهد. از دیدگاه نگرش سیستمی، برنامه ریزی برای یک شهر نمیتواند بطور مجرد و جدا از روابط آن با نواحی و شهرهای همجوار انجام پذی رد. بنابراین برنامهریزی شهری مستلزم ایجاد یک نظام یکپارچه از سطوح مختلف برنامهریزی است که نحوه پیوستگی و هماهنگی متقابل می ان سیستمهای فرادست و فرودست را نشان میدهد و راههای ایجاد تعادل و توازن می ان آنها را معلوم میکند. بر پایه این نگرش است که فرایند چرخهای و ارتباط دو سویه می ان نهادهای برنامهریزی مرکزی و نهادهای برنامهریزی و مدی ریت محلی، به عنوان یک اصل پایهای، پذی رش عام پیدا کرده است (22 ).

۵) جمع بندی و نتیجه گی ری
 

هر جامعه در کنار خود، مدی ریت را به دنبال دارد و نگرشی که مدی ریت بر مجموعه جامعه و عناصر آن دارد، تاثی رات حی اتی بر روی آن میگذارد و دیدگاههای حاکم بر مدی ریت در حالت کلی، بخشی و سیستمی را شامل میشود که در گذر زمان تکامل نموده است و از تفکر بخشی و تجزیه مدار به تفکر سیستمی ارتقا پیدا نموده است .
هر چند تفکر تجزیه مدار ( بخشی) در شکلگی ری بعضی مدلها و مفاهیم علم سازمان و مدی ریت دخیل بوده است ولی وجود عوامل متعدد مداخلهگر، تحلیلی بودن این علم را بیش از بخشی بودن آن تصدیق میکند. گریز از تجزیه مداری است که رویکرد سیستمی را به عنوان یک نگرش غالب معتبر ساخته است ( 23 ). غالب بودن هر کدام از تفکرات بخشی ی ا جزئی نگر ی ا رویکرد سیستمیدر مدی ریت کلان کشور و سطوح پایینی، اثرات متعددی را بر جا میگذارد. چنانکه سیستمیکه هر نظام حکومتی برای اداره شهرها بکار گی رد، همچنین حدود اختی ارات و روابط حکومت شهری با سای ر سطوح حکومت، نقش اساسی و کلیدی در شکل گی ری نظام ارتباط بین عناصر مدی ریت و برنامه ریزی شهری ایفا میکند. در نظامهای متمرکزتر همچون کشور ما، میزان اعتماد به مدیریت شهری در سطوح محلی از درجه پایینتری برخوردار بوده تفویض اختی ار به آنها، شامل فعالیتهای جزئی و کم اهمیت است و معمولاً فعالیت برنامهریزی شهری از اختی ارات حکومت مرکزی محسوب میشود، در حالیکه کشورهای دارای نظام غی ر متمرکز، برنامه ریزی شهری را به عنوان یک فعالیت محلی پذی رفته و انجام برنامهریزی شهری را به حکومت شهری واگذار میکند (24).
آنچه که از روند مطالعات و ی افتهها در برنامه ریزی و مدی ریت کشور بر می اید، غلبه و تفکر دیدگاه بخشی بر امور میباشد که در عین حال گرایش شدیدی بر تمرکز داشته و هر کدام از سازمانها را بصورت اتمیزه، منفرد و جدا از سای ر عناصر و سازمانها در نظر میگی رند. این تفکر سبب بوجود آمدن صدمات و لطمات جبرانناپذی ری از حیث انسانی و مالی بر کشور و روند مدی ریتی آن گردیده است که از اصطکاکات گوناگون در امور اجرایی و مدی ریتی گرفته تا موازی کاری و به هدر رفتن بیتالمال را، میتوان عنوان نمود. این فرایند در حالی است که در سطح جهان تفکر بخشی به کنار گذاشته و تفکر سیستمیدر مدی ریت با ظهور جامعه شبکهای و اطلاعاتی به شدت در حال نهادینه شدن میباشد.
از جمله نتایج عمومینگرش سیستمیمیتوان به نکات زی ر اشاره کرد که به طور مستقیم و غی رمستقیم، اندیشه برنامهریزی را تحت تأثی ر قرار داده است:
الف) نگرش سیستمی، با تأکید بر رجوع مشترک دانشهای مختلف و پراکنده، نوعی وحدت نظری در مقی اس جهانی پدید آورده و در نزدیکی دانشهای مختلف و بینش مختلف در می ان متفکران جهان مؤثر بوده است؛
ب) رویکرد سیستمینشان میدهد که می ان تمام پدیدههای جهان،ارتباط هدفمند و قانونمند وجود دارد، و ایجاد هر نوع تغیی ر ی ا اصلاح در هر سیستم بدون در نظر گرفتن روابط آن با سیستمهای دیگر عملی نخواهد بود؛
پ) رویکرد سیستمیبی انگر این حقیقت است که حفظ تعادل درازمدت در سیستمهای پیچیده مثل سیستمهای اجتماعی تنها از طریق همکاری متقابل زی ر سیستمها و فراسیستمها ممکن است و بنابراین دخالت آمرانه و تصمیمگی ری متمرکز و از بالا، با طبیعت سیستمهای اجتماعی در تضاد است ().
در خاتمه آنچه که قابل ذکر است، در نظر گرفتن تغیی ر و تحولات مدی ریت و تکامل آن میباشد که از بخشی به سیستمیدر سطح جهان رسیده است. رویکردی که گرایش به برنامهریزیهای راهبردی را ایجاب میکند که در آن روند برنامهریزی بر پایه شناختهای معتبر و امکانات واقعی استوار بوده و اقدامات اجرایی به صورت مرحلهای به همراه اصلاح و بازنگری خواهد بود.

پي نوشت ها :
 

1-Dubrin. ۱۹۸۹. p۷ . اسدی. ۱۳۷۹
2-کاستلز. ۱۳۸۵. ص ۲۷
3-مهدیزاده و همکاران. ۱۳۸۵. ص ۴۴. فخیمی. ۱۳۷۹. ص ۲۱۱
4-همان. ص ۲۰۸
5-Dubrin. ۱۹۸۹.p۵.. اسدی. ۱۳۷۹
6-Simon,۸۷ و فخیمی، ۱۳۷۹، ۲۱۲
7-شکویی، ۱۳۷۸، ۴۹
8-پوراحمد و دیگران، ۱۳۸۵، ۱۶۸
9-مهدیزاده، ۱۳۸۲، ۸۱
10-احمدی ان، ۱۳۸۲، ۱۶
11-نظری ان، ۱۳۷۹، ۱۶۷
12-باسیته و درز، ۳۸۲، ۵۶
13-مدنیپور، ۱۳۸۱، ۱۱۹
14-کامروا، ۱۳۸۴، ۲۰۲
15-شکویی و کاظمی، ۱۳۸۶، ۳۳
16-شکویی، ۱۳۶۴، ۱۴۸
17-رضوانی، ۱۳۸۱، ۵۱
18-شیعه، ۱۳۸۲، ۳۷
19-مدنیپور، ۱۳۸۱، ۱۳۲
20-علوی، ۱۳۷۸، ۷۹
21-کامروا، ۱۳۸۴ ، ۱۹۸
22-مهدیزاده و دیگران، ۱۳۸۵ ، ۲۵۹
23-قلی پور، ۱۳۸۴ ،۹
24-حسینی، ۱۳۸۳ ، ۶۶
25-مهدیزاده و همکاران، ۱۳۸۵، ۴۴
 

منابع:
۱- احمدی ان، رضا (۱۳۸۲)؛ طرحهای توسعه شهری، ناکارآمد و تحققناپذی ر، ماهنامه شهرداریها، سال پنجم، شماره ۵۰
۲- اسدی، اصغر(۱۳۷۹)؛ ساختار سازمانی کتابخانه های دانشگاهی، مرکز اطلاعات و مدارک دانشگاهی ای ران
۳- باسیته، ژان و برنارد درز (۱۳۸۲)؛ شهر، ترجمه علی اشرفی، دانشگاه هنر تهران
۴- پوراحمد، احمد و دیگران (۱۳۸۵)؛ آسیبشناسی طرحهای توسعه شهر در کشور، پژوهشهای جغرافی ایی، شماره ۵۸
۵- حسینی، سید محمود نجاتی (۱۳۸۳)؛ برنامهریزی و مدی ریت شهری: مسائل نظری و چالشهای تجربی، سازمان شهرداریهای کشور، تهران، چاپ دوم
۶- رضوانی، علی اصغر (۱۳۸۱)؛ روابط متقابل شهر و روستا، پی ام نور
۷- شکویی، حسین (۱۳۶۴)؛ جغرافی ای کاربردی و مکتبهای جغرافی ایی، آستان قدس رضوی
۸- شکویی، حسین و سید مهدی موسی کاظمی(۱۳۸۶)؛ مبانی جغرافی شهری، پی ام نور، چاپ دوم
۹- شکویی، حسین، (۱۳۷۸)؛ اندیشههای نو در فلسفه جغرافی ا، جلد اول، گیتاشناسی، تهران
۱۰- شیعه، اسماعیل (۱۳۸۲)؛ لزوم تحول مدی ریت شهری در ای ران، مجله جغرافی ا و توسعه، بهار و تابستان
۱۱- علوی، سید محمد (۱۳۷۸)؛ نگرش سیستمیبه ساختار مدی ریت شهرداریها در شهرهای بزرگ، نخستین همایش مدی ریت توسعه پایدار در نواحی شهری، تبریز
۱۲- فخیمی، فرزاد (۱۳۷۹)؛ سازمان و مدی ریت، تئوریها، وظایف و مسئولیتها، نشر هوای تازه، تهران
۱۳- قلی پور، آرین (۱۳۸۴)؛ نهاد و سازمانها (اکولوژی نهادی سازمانها)، سمت، تهران
۱۴- کاستلز، مانوئل (۱۳۸۵)؛ عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (ظهور جامعه شبکهای)، مترجمین احد علیقلی ان و افشین خاکباز، انتشارات طرح نو، تهران، چاپ پنجم
۱۵- کامروا، سیدمحمدعلی (۱۳۸۴)؛ مقدمهای بر شهرسازی معاصر ای ران، انتشارات دانشگاه تهران
۱۶- مدنیپور، علی (۱۳۸۱)؛ تهران ظهور یک کلانشهر، انتشارات پردازش و برنامهریزی شهری، تهران
۱۷- مهدیزاده، جواد (۱۳۸۲)؛ برنامهریزی راهبردی توسعه شهری، مرکز تحقیقات شهرسازی و معماری ای ران
۱۸- مهدیزاده، جواد و همکاران، (۱۳۸۵)؛ برنامهریزی راهبرد توسعه شهری، تجربی ات اخی ر جهانی و جایگاه آن در ای ران، معاونت معماری و شهرسازی دفتر معماری و طراحی شهری، شرکت طرح و نشر پی ام سیما، تهران
۱۹- نظری ان، اصغر (۱۳۷۹)؛ جغرافی ای شهری ای ران، پی ام نور، چاپ چهارم ۲۲- Dubrin, Andrew and Duane Ircland and I. C lifton Williamas (۱۹۸۹), Management and organization, ohio south- western publishing
ارسال توسط كاربر محترم :mohammad_43