سال شمار وقايع جنوب ايران (از 1114ه.ش/1735ميلادي تا 1308ه. ش/1927ميلادي)
درآمد
در تاريخ نگاري نوين، اهميت مجموعه اي که ترتيب و توالي وقايع تاريخي يک ملت، قوم و...را در بر گيرد کاملاً آشکار است، چه بهتر مي تواند پژوهشگران و محققان را به کار آيد.
با توجه به اين اهميت و طرح ضرورت تهيه سال شمار وقايع قيام مردم جنوب، به توسط دوست فاضل و دانشمندم جناب آقاي دکتر خيرانديش در هيأت علمي کنگره شهيد رئيس علي دلواري، انجام اين مهم را فرض دانسته در صدد تهيه و تدوين آن برآمدم و اينک آن چه پيش روي خواننده گرامي قرار دارد حاصل اين تلاش است.
اين سال شمار براساس سال هاي شمسي/ ميلادي تنظيم گرديده است و از سال 1114ه.ش/1735م-سال احداث بوشهر جديد (بندر نادري) در زمان نادرشاه افشار-تا سال 1308ه. ش1927/م. - سال در گذشت غضنفرالسلطنه برازجاني از هم رزمان شهيد رئيس علي دلواري -شامل مي شود اين مجموعه وقايع مربوط به هجوم هاي سه گانه انگلستان به بوشهر که در سال هاي 1838، 1856، 1915م. به وقوع پيوسته است در بر مي گيرد. همچنين فهرست منابع و مآخذي که از آن ها استفاده يا به آن ها مراجعه شده است نيز در بخش ضمايم درج گرديده است.
در پايان از تمامي اعضاي هيأت علمي کنگره و برادر محمد دادفر که با راهنمايي بي شائبه خود مرا ياريگري نمودند صميمانه تشکر و قدرداني مي شود.
1114ه.ش/1735م
نادر شاه افشار بوشهر را به عنوان مرکز نيروي دريايي خود برگزيد. از اين زمان تاريخ جديد بوشهر آغاز گشت و با حاکميت خاندان آل مذکور مبدل به مهمترين بندر تجاري ايران گرديد.
1136ه.ش/1757م
آغاز پادشاهي مستقل کريم خان زند. در دوره کريم خان زند خوانين و جنگويان دشتي، دشتستاني و تنگستاني به ياري او شتافتند. لذا از اين زمان در حيات سياسي کشور نقش مهمي پيدا کردند.
ـ در اين زمان شهر برازجان در منطقه زراعي جنوب شهر فعلي بنا نهاده شد.
ـ شورش ميرمهناي بندرريگي و افول موقعيت بندرريگ.
1141ه.ش/1762م
تأسيس نمايندگي بريتانيا در بوشهر
عقد قرارداد مهم بين کمپاني هند شرقي و کريم خان زند راجع به آزادي تجارت و معافي از گمرکي کالاهاي انگليسي
1174ه.ش/1795م
تأسيس سلسله قاجاريه به وسيله آغا محمد خان
1190ه.ش/1812م
گشايش اولين کنسولگري بريتانيا در بوشهر
1191ه.ش/1813م
در پي شکست فتحعلي شاه قاجار در برابر روسيه عهد نامه ننگين گلستان منعقد شد
1206ه.ش/1828م
انعقاد عهدنامه ننگين ترکمانچاي-از دست رفتن اراضي شمال رود ارس0آغاز مداخلات وسيع بيگانه و کسب امتيازات توسط آنان
1211ه.ش/1832م
ياغيگري کامران ميرزا حاکم هرات. به دليل گسترش انگلستان در هندوستان هرات که جزو خاک ايران بود مورد توجه استعمارگران هند قرار گرفت آن را دروازه هندوستان مي دانستند
1216ه.ش/1837م
محمد شاه براي دومين بار اقدام به لشکرکشي به هرات و محاصره اين شهر نمود. متعاقب لشکرکشي محمد شاه به هرات، کشتي هاي جنگي دولت انگليس در صدد واکنش برآمده، به دنبال تيره شدن روابط دو کشور يک فروند از آن ها در برابر بوشهر آمده پانصد نفر سرباز از کشتي پياده کرده، در محله کوتي که خانه باليوز انگليس در آن جا بود منزل نمودند. شيخ حسن مجتهد ال عصفور و شيخ سلمان برادرزاده اش و باقرخان تنگستاني با اهالي بوشهر ازدحام نموده تمامي سربازها و باليوز را از بوشهر اخراج نمودند و چندين نفر از طرفين کشته گشت
1216ه.ش/1837م
انگليس ها به تلافي شکست بوشهر، جزيره خارک را متصرف و آن جا را پايگاه خود قرار دادند
1217ه.ش/1838م
هيأت سياسي نظامي انگليس به علت مسأله هرات و ساير اختلافات موجود از ايران خارج شدند
1218ه.ش/1839م
درگيري مردم بوشهر با آدميرال ميتلند و سنگ اندازي به او
1220ه.ش/1841م
پالمرستون کوشش نمود تا روابط سياسي انگليس و ايران که بر سر مسأله هرات قطع شده بود دوباره برقرار گردد. دو کشور قراردادي تجارتي امضا ء نمودند که به موجب آن ايران در لندن و بمبئي و انگلستان در تهران و تبريز و بوشهر کنسولگري دائر مي کرد
1221ه.ش/1842م
نيروهاي انگليسي جزيره خارک را تخليه مي کنند
گشايش مجدد قنسولگري بريتانيا در بوشهر به دنبال تعطين شدن آن در سال 1839م
1226ه.ش/1847م
به پالمرستون گزارش شد که محمدشاه قصد حمله مجدد به هرات را دارد
1227ه.ش/1848م
محمد شاه درگذشت و فرزندش ناصرالدين شاه به جانشيني او تعيين گرديد
1232ه.ش/1853م
آغاز جنگ هاي کريمه، در اين جنگ ها انگليس، عثماني، فرانسه عليه روسيه مي جنگيدند. سياست ناصرالدين شاه طرفداري از روس ها بود
1232ه.ش/1853م
انگلستان در واکنش نسبت به سياست ناصرالدين شاه روابط خود را با ايران به حالت تعليق درآورد
1234ه.ش/1855م
ناصرالدين شاه، موراي سفير انگليس را به حضور پذيرفت و به او گفت که ايران نمي تواند در جنگ بين روس ها و عثماني بي طرف باقي بماند، موراي در پاسخ وي گفت که اگر ايران از بي طرفي خود به نفع روس ها چشم نپوشد، عواقب آن براي ايران ناخوشايند خواهد بود
1234ه.ش/1855م
دوست محمد خان حاکم کابل درصدد برآمد که به قندهار نيرو اعزام نمايد و با اين هدف کابل، قندهار و هرات را به صورت ايالاتي يکپارچه و متحد تحت نظارت خود در آورد. او از حمايت دولت انگليس هند برخوردار بود
1234ه.ش/1855م
موراي از تهران به انگلستان عزيمت نمود و ديپلمات هاي انگليس نيز ايران را ترک نمودند
دوست محمد خان قندهار را تصرف کرد و شايعه شد که او بعداً به هرات لشکر خواهد کشيد
ناصرالدين شاه در پاسخ به تقاضاي کمک محمد يوسف ميرزا حاکم هرات يک نيروي نظامي به فرماندهي سلطان مراد ميرزا به خراسان اعزام داشت
1235ه.ش/1856م
جولاي
کابينه انگلستان دستور زير را به هند صادر کرد:
«هر چه زودتر نسبت به آماده کردن قواي نظامي با قدرت که توان اشغال جزيره خارک در خليج فارس و نواحي بوشهر واقع در سرزمين اصلي ايران را داشته باشد اقدام لازم معمول دارند.»
1235ه.ش/1856م
ناخدا دوم فليکس جونز به عنوان نماينده مقيم انگليس در بوشهر تعيين شد
سپتامبر
ناخدا دوم فليکس جونز پرسنل جمعي نيروي دريايي هند گزارش کرد که ساکنان بوشهر و ساير شهرهاي ساحلي جنوب ايران با دريافت خبر مقدمات اردوکشي از بمبئي فوق العاده خشمگين شده و جو سياسي بوشهر آنچنان متشنج شده که جونز آرشيو نمايندگي سياسي انگليس و نفوذ موجود در آن جا را به يک ناو گشتي انگليس که در نزديکي بوشهر لنگر انداخته بود منتقل کرد.
از سوي دولت انگليس دستور داده شد نسبت به اعزام قشون به خليج فارس اقدام لازم معمول دارد و در همان حال به قنسول هاي انگليس در تهران و تبريز دستور داده شد تا هر چه زودتر خاک ايران را ترک کنند.
نوامبر
قشون اعزامي شامل 45فروند کشتي جنگي از بنادر کراچي، پور بندر وينگولا و بمبئي رهسپار خليج فارس گرديد. فرماندهي نيروهاي انگليس به ژنرال استاکر واگذار شده بود
16نوامبر
ناخدا دوم جونز نمايندگي سياسي مقيم بوشهر، کنسولگري بوشهر را تعطيل نمود
4دسامبر
اشغال خارک بدون هيچ گونه مقاومتي
6دسامبر
ناوگان اعزامي انگليس در ساحل هليله، واقع در 10مايلي خور بوشهر لنگر انداختند
7دسامبر
عمليات تخليه قشون از کشتي ها در خليج کوچک هليله آغاز شد و يک روز بعد عمليات نظامي شروع گرديد
9دسامبر
نيروهاي مجاهد تنگستان تحت امر باقر خان با فداکاري قابل توجهي در برابر نيروهاي متجاوز انگليسي به مقاومت پرداختند.
احمد خان تنگستاني فرزند رشيد باقرخان رشادت فوق العاده اي ابراز نموده، بعد از به قتل رسانيدن ژنرال «ديويد استاپ فورد» در نبردي تن به تن، خود نيز در راه دين و وطن به شهادت رسيد.
10-9دسامبر
در پي بمباران هاي سنگين ناوهاي جنگي انگليس، سرانجام بوشهر به اشغال نيروهاي انگليسي درآمد. در اين عمليات تلفات سنگيني به نيروهاي انگليسي وارد شد، فرماندهان هنگ هاي سواره نظام و پياده نظام انگليسي هر دو کشته شدند و چندين افسر انگليسي به شدت زخمي گرديدند.
10دسامبر
حاکم بوشهر ميرزا حسن علي خان دريابيگي پرچم ايران را به نشان تسليم فرود آورد. و به زودي سربازان انگليسي -هندي، شهر بوشهر را اشغال مي کنند.
19دسامبر
به سرلشکر جيمز اوترام فرمانده جديد نيروهاي انگليسي دستور داده شد. عازم بوشهر گردد و به محض ورود به آن شهر چنانچه متوجه شدند که شاه از عقب نشيني از هرات خودداري مي کند، بايد با قسمت عمده قواي تحت امر خود جهت تصرف خرمشهر به اروند رود و از طريق کارون به شوشتر پيشروي کرده، از آن جا اصفهان را مورد تهديد قرار دهد.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 52
ادامه دارد...
