جمع آوري اطلاعات براي شجره نامه نويسي

مقدمه
 

افتخار به نياكان و پيشينيان و سعي در حفظ هرآنچه كه ما را به نوعي مرتبط با گذشته خانوادگي مان مي كند , يك حس طبيعي و موثر درشناسايي و حفظ فرهنگ و هويت قومي است . در واقع هويت امروزي ما بر اساس كمك و معاونت اجدادمان و بر اساس داشته هاي به ارث رسيده از آنها طي قرون متمادي , شكل گرفته است و بر همين اساس هر خانواده تاريخ مربوط به خودش را دارد.
علم انساب و شجره نامه شناسي يكي از شاخه هاي تارخ نگاري محلي مي باشد كه از گذشته دور در كشور ما وجود داشته و علما و دانشمندان زيادي از طريق روشهاي خاص خود سعي نموده اند كه تاريخچه و شرح حال خاندانهاي مختلف را شناسايي و به رشته تحرير درآورند.اين رشته بعدها تطورات زيادي يافت و به شاخه هاي متعددي مانند علم انساب كه دربردارنده نسب قبايل و سلسله هاي محلي است , علم حديث كه دربرگيرنده زندگينامه محدثان است , مزارات كه در خصوص مدفن بزرگان است , تذكره ها و ... تقسيم گشت كه از موضوع بحث ما خارج است.
امروزه بر خلاف گذشته كه فقط شجره نامه خاندانهاي مشهور و ثروتمند مورد علاقه بود, برخي از مورخين علاقه مند به محلي نگاري در پي روشهايي هستند كه از طريق آن بتوان اطلاعات مربوط به خانواده هاي مختلف را جمع آوري كرده و در يك آرشيو اختصاصي نگهداري نمود. شكي نيست كه چنين آرشيو هايي براي بررسي ريشه هاي فرهنگي يك جامعه و كالبد شكافي برخي از عادات اجتماعي اقوام به چه ميزان داراي اهميت بوده و مورخين را به نتايج جالب توجهي مي رساند. نمونه چنين كاري از سالها قبل در برخي از كشورهاي اروپايي شروع گشته است.آنها مراكزي را تحت عنوانF.R.C (Family records center) تشكيل داده و همه خانواده ها را تشويق به نگهداري اسناد خانوادگي خودشان در اين مراكز مي كنند.(1)

جمع آوري اطلاعات
 

در كشور ما نيز از دير باز علم انساب در بين برخي از علما وجود داشته و براساس آنها شجره نامه امامزادگان و حتي سادات معاصر را تعيين مي نمايند ولي بنده از نحوه كار و مباني علمي مورد استفاده آنها بي اطلاع هستم.
آنچه كه بنده در اين نوشتار كوتاه اينترنتي به دنبال آن هستم بيان فهرست وار برخي روشهاي مفيد در جمع آوري اطلاعات , به منظور شجره نامه شناسي است. قبل ازپرداختن به روشها ناگزير از بيان دو ضرورت اساسي در اين راه هستم. يكي صبر و استقامتي و پتكاري است كه پويندگان اين راه و محققان مي بايست واجد آن باشند و ضرورت دوم كه به نظر نگارنده بسيار مهم و اساسي است همانا توليد احساسي مشابه احساس تحقيق شوندگان است . به مفهوم ديگر ممكن است كه در طول تحقيق و جستجو به مواردي از رفتار و عادات گذشتگانمان برخورد كنيم كه ما را شوكه كرده و به تعجب وادارد. به همين لحاظ مي بايست اين توانايي و حس را در وجودمان ايجاد كنيم كه تا حد ممكن خود را هم عصر نياكانمان فرض كرده و سعي كنيم مقتضيات زمان و مكاني كه اجدادمان را به چنين عملكردهاي شگرفي واداشته است درك كنيم.
_ اولين قدم براي جمع آوري اطلاعات انجام مصاحبه است كه از آن به عنوان تاريخ شفاهي (Oral History ) ياد مي كنند. به اين منظور مي بايست با همه اعضاي خانواده در مورد گذشتگان و نياكانمان مصاحبه كرده و طي اين گفتگو , كه حتما آنرا ضبط و ثبت مي كنيم , سعي نماييم كه همه اطلاعات ممكن را از طريق گفتگو با آنها به دست آوريم . از هيچ نكته اي نبايد چشم پوشي كرده و همواره اين مسئله را در نظر داشته باشيد كه طي اين مرحله به تفسير و يا گزينش مطالب نپردازيد و سعي كنيد تا حد ممكن كليه اظهار نظرها را جمع آوري كرده تا بعدا در مراحل بعد به كمك اسناد و مدارك راهنما و روشهاي علمي آنها را پالايش كنيم.
_ سپس سعي نماييد كليه القاب و عناوين و هرآنچه را كه به نوعي تداعي كننده شاخصه هاي خاندان شما هستند , جمع آوري كنيد . توجه نماييد كه اين القاب و عناوين مبين دلايل محبوبيت , موفقيت , كاميابي و يا ناكامي خانواده شما هستند . اگر در اين راه به القاب يا اسامي غير معمول برخورد كرديد آنها را كم اهميت در نظر نگرفته و در صدد حذف آنها نباشيد . به ياد داشته باشيد كه اكثر پدربزرگها و مادر بزرگهاي ما تا همين اواخر بي سواد بودند و شايد حيرت ما از برخورد با اين عناوين غير معمول ناشي از اين دليل باشد.
_ در مرحله بعد كليه افسانه هاي قديمي و داستانها و اشعار محلي را كه مربوط به خانواده شما مي شود جمع آوري كنيد. شايد بپرسيد كه ارزش اين مجموعه در يك كار علمي تا چه حد است؟ بايد گفت كه اكثر داستانها و افسانه ها و حتي اشعار و دوبيتي هاي محلي براساس حوادث واقعي كه زماني اتفاق افتاده است شكل گرفته اند و تنها گذر زمان و قوه تخيل اجدادمان بوده كه آنها را تذيين كرده و پيرايه بسته است . البته ذكر اين نكته كوتاه ضروري است كه در ادامه راه مي بايست اين داستانها به كمك ديگر اسناد پالايش گردد.
_ آلبومهاي خانوادگي يكي ديگر از مهمترين منابعي است كه كمك فرآواني در روشن شدن تاريخ خانواده و شناسايي اجدادمان مي كند. هرچند صنعت عكاسي از دوران ناصرالدين شاه وارد ايران شد ولي برخي از خانواده هاي مشهور از نقاشان زمان خود براي ترسيم تصاويرشان كمك مي گرفتند و به همين لحاظ شايد بتوان مجموعه اي از عكسهاي خانوادگي تشكيل داد.
_ اگر در خانواده كتب قديمي بخصوص كتب ديني مقدس مانند قرآن داريد , آنها را نگهداري و بررسي كنيد. از قديم در خانواده هاي ايراني مرسوم بوده كه اطلاعات مربوط به خانواده را در پشت جلد قرآن يادداشت مي كردند. برخي از مهمترين اطلاعاتي كه از اين طريق مي توانيد به دست آوريد شامل تاريخ ولادت و مرگ اشخاص , قسم نامه ها و امان نامه ها , عهدنامه هاي خصوصي , وقف نامه ها , نذورات و ... مي باشد . مشاهده مي فرماييد كه چه اطلاعات ذيقيمتي را از اين طريق مي توانيد به دست آوريد.
_ هر چند كه ممكن است به مذاقتان خوش نيايد , ولي حتما قسمتي از برنامه شما اين باشد كه سري به گورستان بزنيد تا هم فاتحه اي نثار روح گذشتگانتان كرده و هم اطلاعاتي از آنجا جمع آوري كنيد. بخصوص اگر خانواده شما در نقطه خاصي مانند امامزاده يا زيارتگاه ديگري داراي مقبره خصوصي باشند. گاهي اطلاعات درج شده بر روي سنگ قبرها مي توانند بسيار كارگشا باشند و از آنها مي توان به مانند سندي براي تاريخ تولد و مرگ , نام پدر و مادر و اجداد , علت مرگ و... استفاده نمود
_ به عنوان آخرين و مهمترين توصيه هر آنچه را كه فكر مي كنيد به نوعي با تاريخ اجداد شما در ارتباط باشد حفظ كنيد اين اسناد ممكن است شامل مواردي چون تكه هاي روزنامه , آگهي هاي تبريك و تسليت , مدارك تحصيلي و اجازه اجتهاد , قباله هاي ازدواج و اسناد خريد و فروش , خاطرات و وقايع نگاشتها , برات ها و حواله جات , القاب و علائم نظامي , اسناد انجمن هاي قديمي , دوبيتي ها و اشعار محلي دست نويس , اشيا و ابزاري مانند شمشير و خنجر كه بر روي آنها تاريخ و يا نوشته اي حك شده است و .... باشد.

پايان سخن
 

علم انساب يا همان شجره نامه نويسي يكي ازشاخه هاي مهم تاريخ نگاري محلي است كه از گذشته مورد توجه بوده است . به دليل تاثير فراواني كه اين علم در بازشناسي هويت اقوام دارد از حدود چند قرن گذشته در برخي از كشورها ي غربي اقدام به ايجاد مراكز جمع آوري اطلاعات خانوادگي نموده و افراد را تشويق به نگهداري كليه اسناد خانوادگي خود در اين مراكز مي نمايند.
براي جمع آوري اطلاعات خانوادگي مي بايست از روشهاي خاصي كه در زير عنوان مي گردد استفاده نمود:
مصاحبه با افراد خانواده و ضبط و ثبت آن
جمع آوري القاب و عناوين و شاخصه ها يي كه خانواده به آن معروف است
جمع آوري افسانه ها و اشعار محلي
گردآوري كليه عكسها ي افراد خانواده در يك آلبوم
گردآوري نسخ قديمي و خطي موجود بخصوص كتب مقدس و مذهبي
بررسي سنگ قبرها و مزارهاي خانوادگي
جمع آوري كليه اسناد خانوادگي و اشيايي كه به نوعي ما را به اجدادمان مربوط مي سازد
منبع:www.mydocument.ir
ارسال توسط کاربر محترم سایت : esmail4030