چهارمين دوره ي تاريخي امامت(3)
امامت امام هادي(ع)
پدر بزرگوارش، امام جواد (ع) و مادرش سمانه مغربيه است، پس ازولادت،نام مباركش را علي نهادند. سيماي نوراني آن امام همام، همچون سيماي ملكوتي پدرش امام جواد (ع)، چهره اي گندمگون، چشماني سياه كف هايي با انسبه درشت و سينه اي فراخ، و بيني كشيده و داراي دندان هايي فاصله دار بوده است. در سيره رفتاري آن امام همان،بخشندگي، بردباري،هيبت دردل ها وعظمت قرار داشت. معدن علم وحكمت نبوي بود و به عالمان ديني جهت مي داد و وظايف دوران غيبت را برايشان تشريح مي فرمود.
انتقال امامت به امام هادي(ع)
شرايط سياسي، اجتماعي دوران امامت آن حضرت (ع)
1) به سستي گراييدن دستگاه خلافت
تركان را به خدمت گرفتند.
«تركاني كه معتصم، آنان را به خدمت گرفت، نژادي درشت اندام، تنومند و شجاع بودند كه از جنگ و كشتار و غارت، باكي نداشتند. آنان پيش از راهيابي به دستگاه خلافت معتصم، بردگاني بودند كه تحت سلطه ظالمانه رومي ها به سر مي بردند. ... آنان، فاقد هرگونه روابط اجتماعي و سياسي بودند و ارزش هاي اسلامي درآنان نفوذ پيدا نكرده بود» (رفيعي1376 ،88).
2) رواج فساد اخلاقي در دستگاه خلافت
و نيز مي گويد:
«روزي نزد معتصم رفتم، ديدم «فينه» زني آوازه خوان، كه سخت مورد علاقه او بود در كنارش نشسته و برايش آواز مي خواند، معتصم رو به من كرد و گفت: چگونه مي بيني؟ گفتم: اي امير مؤمنان، مي بينم كه با لطافت و زيركي خاصي، دل ها را تسخير و با نرمي، آدمي را مفتون خويش مي سازد. از سخن فارغ نمي شود، مگر آن كه دلنشين تر از آن را جايگزين مي سازد.درتارهاي صوتي او گويي رشته هاي زر نهفته است. زيباتر از رشته هاي مرواريد كه برگردون آويخته مي شود. معتصم گفت: اين سخنان و توصيف هاي تو از او و آوازش زيباتر و دلنشين تر است» (همان).
3) فساد اداري و اقصادي
4)بروز آشوب و فتنه در قلمرو حاكميت
البته نهضت هاي علويان در اين دوره بسيار حساس و مهم است و از گسترش فوق العاده اي برخوردار گرديده است. مانند نهضت محمد بن قاسم از نوادگان امام سجاد(ع) كه در دانش و ديانت و پارسايي، ممتاز عصر خود بود.«محمد در طالقان اعلام جهاد كرد، بين او و نيروهاي عبدالله بن طاهر،امير خراسان،جنگ هاي بسياري درگرفت ومحمد ،موفق شد شكست هاي سختي برنيروهاي دولتي وارد آورد تا آن كه عبدالله بن طاهر ناچار شد از در نيرنگ وارد شود» (رفيعي، 1376 ، 106).
جنبش ديگري به رهبري محمد بن صالح از نوادگان امام حسن مجتبي (ع)، و نيز جنبشي به رهبري يحيي بن عمربن حسين كه او هم از نوادگان امام چهارم (ع) است و نهضت حسن بن زيد، از نوادگان امام مجتبي (ع)، در طبرستان وقيام حسين بن محمد، از نوادگان امام سجاد (ع) در كوفه، و جنبش اسماعيل بن يوسف از جمله نهضت هايي اند كه علويان در اين دوره آنها را رهبري كرده اند.
امام هادي (ع) پشتوانه نهضت هاي علويان
«كان المتوكل شديد الوطاهًْ علي آل ابي طالب» (مقائل الطالبين، بي تا، 395)؛متوكل، بدترين و شديدترين برخورد را با آل ابي طالب اعمال نمود.
«فردي به نام نضربن علي جهضمي،در زمان متوكل،اين حديث را از رسول خدا (ص) نقل كرد كه آن حضرت، دست حسن و حسين (ع) را گرفته بودند: «من احبني و احب هذين واباهما، وامهما كان معي في درجتي يوم القيامهًْ» (خطيب بغدادي، 1975 ، 287)؛ كسي كه دوستدارمن و اين دو وپدر و مادرشان باشد، در روز قيامت دركنار من خواهد بود.
متوكل دستور داد او را تازيانه بزنند، پس از آن كه پانصد تازيانه به او زده بودند، فردي از او نزد متوكل، شفاعت كرد و گفت: او، شيعه نيست و از اهل سنت است، متوكل، باقيمانده شلاق ها را بخشيد» (همان، 217).
در راستاي همين امر بود كه متوكل، دستور داد قبر نوراني و مطهر امام حسين (ع) را تخريب كامل نمودند. او ، مي ديد بارگاه ملكوتي امام حسين(ع) مورد عنايت مردم است و به عنوان يكي از پايگاه هاي مهم انقلابيون علوي شمرده مي شود.
مدينه، محور انقلاب
امام هادي(ع)در مدينه، به عنوان مرجع همه مسائل ديني، سياسي و معرف الهي شمرده مي شدند. آن حضرت، جواب را از چشمان دستگاه خلافت ربوده بود. و مدينه را به پايگاه مبارزه عليه دستگاه خلافت عباسي و كانون خطري براي موجوديت آن تبديل كرده بود. از مجموع سي وسه سال دوران امامت امام هادي(ع) سيزده سال در مدينه سپري شد.در اين سيزده سال، امام هادي(ع) كارهاي ذيل را كه فهرست گونه اشاره مي كنم انجام دادند.
1)انتقال معارف ديني به دانش پژوهان و تشنگان معارف ديني،
2)ايجاد تشكل سياسي براي شيعه؛
3)نصب وكيلان و نمايندگان در مناطق و شهرهاي مختلف؛
4)تبديل نمودن مدينه به مرجعيت سياسي، شرعي و...
احضار امام به سامرا و توطئه عليه امام هادي(نقي) (ع)
موراد پيش گفته نشان مي دهند كه بايد توطئه سختي عليه امام و توسط دستگاه خلافت تدارك شده باشد، كه علي القاعده چنين هم شد، آن توطئه شوم، اين بود كه مزدوران و متملقان دربار عباسي، نزد متوكل سعايت كنند، تا آن حضرت را از مدينه، به مركز خلافت منتقل نمايد.
«يزداد، پزشك مسيحي دربار عباسي، در گفتگويي كه با اسماعيل بن احمد كاتب در سامرا داشته، مي گويد: براساس آن چه شنيده ام، انگيزه خليفه از احضار علي بن محمد به سامرا اين بوده است كه مبادا مردم، به ويژه چهره هاي سرشناس به او گرايش پيدا كنند و در نتيجه، حكومت از دست بني عباس خارج شود» (مجلسي، 1987 ، 50/ 161).
متوكل، براي موجه جلوه دادن اين احضار به امام و بهره وري از علوم آن حضرت، ايشان را به سامرا احضار نموده است.
در بخشي از نامه متوكل به امام، چنين مي خوانيم:
«اميرالمؤمنين، به مقام و منزلت والاي شما واقف است و خويشاوندي شما را پاس مي دارد. و رعايت حق شما را لازم مي داند و درباره ي شما و خاندانتان، اموري را در نظر گرفته كه بهبودي و عزت شما را در پي خواهد داشت. و هدف تنها جلب خشنودي خدا و شما و انجام وظيفه اي است كه نسبت به شما دارد. ... اميرالمؤمنين، مشتاق است و دوست دارد با شما تجديد عهد كند...» (مجلسي، 1987 ، 50/168).
در بردن امام از مدينه به سامرا، عكس العل مردم مدينه، بسيار شورانگيز و مهم است. زيرا هنگامي كه مردم مدينه از ورود ابن هرثمه،و مأموريت اوآگاه شدند، فرياد اعتراض برآورده و شيوه وناله سردادند که يحيي بن هرثمه گفته است: «من، تا آن روز، آن چنان ضجه وناله اي نشنيده بودم» با اين وصف، مردم مدينه اعتراض شديد خود را نمودند و نارضايتي خود را با موضع گيري حادي به دستگاه خلافت عباسي نشان دادند.
از مدينه تا سامرا
استقبال بي نظير
مردم فرياد مي كشيدند. «قدقدم ابن الرضا(ع) من المدينهًْ» ( مسعودي، بي تا، 85/4)؛ ابن الرضا(ع) از مدينه آمدند. اين مسأله با شور وصف ناپذيري از ناحيه مردم بيان مي شد.
«فرصت و موقعيت را براي فرمانده نظامي حكومت فراهم آورد كه در باورهاي نادرست خود تجديد نظر كند و اين بار، امام (ع) را نه از زبان متوكل و درباريان كه از زبان و چهره ي توده هاي معتقد به اسلام و علاقمند به پيامبر (ص) و خاندان مطهرش (ع) بشناسد، آن هم مردمي كه در بغداد، پايتخت دوم حكومت عباسيان زندگي مي كردند» (رفيعي، 1376 ، 173).
جاي دادن امام در معسكر
نظامي و محله ويژه «عسكر» بود. به همين جهت به امام هادي و امام حسن (ع) عسكريين، مي گفتند» (رفعي، 1376 ، 174).
منبع: دانشگاه علوم اسلامی رضوی ع ،دو ماهنامه اندیشه حوزه(81/82) ،1389
