تأثير و نقش درختان در منظر شهري (1)

منظر شهري، هنر يکپارچگي بخشيدن بصري و ساختاري به مجموعه ي ساختمان ها، خيابان ها و عناصر موجود در آن ها و فضاهايي ست که محيط شهري را مي سازد (کالن، 1377، گزيده). از جمله مي توان به فضاهاي طبيعي موجود در شهرها اشاره کرد که نقش به سزايي در خلق منظر شهري متفاوت دارند. در ميان عناصر طبيعي تأثيرگذار در منظر شهري، درختان به خاطر ساختار و بافت ويژه اي که دارند، اهميتي دو چندان پيدا مي کنند (کارمنادن، 249، 2003). درختان نيز همانند بناها داراي ساختارهايي هستند که منجر به ايجاد يک سبک معماري گياهي مي گردند. متناسب با تغيير و تحول شهرها در دوره هاي مختلف، معيارهاي انتخاب درختان نيز دستخوش تغيير شده است (سيمونيک، 2006). از سوي ديگر، اصولاً شهرها ميزان شايان توجهي از فضاي باز در اختيار دارند که هر کدام از آن ها داراي وضعيت فيزيکي خاصي ست. از جمله ي اين فضاها، مي توان به خيابان ها، ميدان ها و فضاهاي اطراف پارکينگ ها اشاره کرد که ملاک انتخاب درخت و پوشش گياهي براي هر کدام متفاوت است (همان). در اين زمينه، معمار منظر شهري وظيفه ي انتخاب گياهان مناسب و سازگار با محيط را بر عهده دارد (کارمان، 81، 2003)
درختان از روي اندازه، شکل، ترکيبات رنگ شان و يا تباين با عناصر ديگر و حتي به خاطر بافت يا عطرشان برگزيده مي شوند. زمان تشکيل يا افتادن بر گ ها، نوع سايه و اندازه ي تاج درخت نيز بر انتخاب آن تأثير دارد. اوضاع زيست محيطي در محيط هاي شهري متغيرتر از ديگر محيط هاي انسان ساخت است، سايه ي ساختمان ها، وضعيت نور، باد، دما و خاک از محلي به محل ديگر متفاوت است (آرنولد، 50، 1980). در بين عوامل اقليمي، نور خورشيد به دليل تأثير مستقيم بر رشد درختان، نقش مهمي در انتخاب محل کاشت درختان دارد. درختان هر جا که رشد کنند، بايد در فصل رويش حداقل 3 تا 4 ساعت نور مستقيم خورشيد داشته باشند. بنابراين، جهت خيابان با توجه به ارتفاع ساختمان ها و ساعات تابش نور نقش مهمي در تعيين محل کاشت دارد. حتي درختان بايد 10-8 فوت از ديوار ساختمان ها فاصله داشته باشند تا سايه ي ساختمان ها مانع تابش نور نباشد (آرنولد، 51، 1980).
فضا در اطراف خانه ها، پارک هاي عمومي و زمين هاي مدرسه به سهولت يافت مي شود، اما در بخش هاي پارکينگ و در امتداد خيابان ها، فضاي کافي تنها در صورتي که در طول طراحي براي آن فضايي در نظر گرفته شده باشد، در اختيار خواهد بود (استنفورد، 4، 2000). فضا براي درختان بايد در سراسر محيط سنگ فرش شده پراکنده شود. چنين فضاهايي بايد به حدي بزرگ باشند که وقتي درختان رشد مي کنند، سايه ي خود را روي ماشين هاي پارک شده بيندازند. محيطي که با سنگفرش احاطه شده، بايد فضايي ميدان مانند به طول 6 پا در کنار خود داشته باشد (آرنولد، 54، 1980).
کاشت درختان نابالغ يکي از موثرترين و اقتصادي ترين راه هاي لطيف محيط شهري ست. جايگزيني درختان جديد به جاي درختان قديمي، و کاشت گياهان روي پشت بام، ديوارها، پياده روها، باعث ارتقاي محيط زيست شهري و تلطيف محيط مي شود.
درختان براي ايجاد تغيير در هويت بصري شهر بايد به اندازه ي کافي بزرگ و تعدادشان زياد باشد، تا قادر به ايجاد جلوه هاي خاصي در سيماي شهر شوند (www.urban tree.org) بهترين مقياس براي تأثير بصري درختان حجم شاخه و برگ آن هاست. کاشت درختان نزديک جداول شکل به هم پيوسته اي از شاخه ها را ايجاد مي کند که همچون پره اي سبز و عمودي باعث تقويت فضاي پياده مي شود (gallery.hd.org) . از اين رو استفاده از درختان کوتاه براي فضاي خيابان مناسب به نظر نمي رسد، چون فضاي خيابان را قطعه قطعه کرده و نيازهاي توازن براي فضاي شهري را رفع نمي کند. اگر درختان بسيار دور از هم قرار گيرند، هر درخت يک ساختار متراکم تر با شاخه هاي نزديک به زمين ايجاد مي کند که اين فاصله تضاد نور و سايه را ايجاد کرده و باعث تأکيد بر روي درخت منفرد مي شود (آرنولد، 53، 1980).

نتيجه
 

يک پياده روي شهري (جلوه اي از فضاي شهري) بدون درخت مثل يک ساختمان بدون سقف است. بنابراين، درختان در شهرهاي امروزي و در زمينه ي ايجاد منظر مناسب شهري نقش به سزايي دارند، حتي اگر فاقد ارزش کاربردي باشند. در حقيقت درختان فرصتي براي خلق ترکيبات بديع شهري با ترکيب هنر، مجسمه سازي و معماري در توازن و وحدت بصري شهري به دست مي دهند. در شهرهاي سيمان زده ي امروزي که نگاه آدمي درپس ديوارهاي بلند محصور مانده است، درختان نقش حائل ميان انسان و محيط انسان ساخت را ايفا مي کنند و مفاهيمي چون تأکيد، تکرار و تضاد و ... را بدون استفاده از ساختارهاي مصنوعي و با تأکيد بر ويژگي هاي طبيعي شان در محيط هاي شهري القا کرده و در نهايت به وحدت بصري شهري امروزي ياري مي رسانند.

پي نوشت:
 

1- بر گرفته از نشريه ي اينترنتي «معماري منظر»، سال اول، شماره ي 8.
2- کارشناسي مهندسي فضاي سبز، دانشجوي کارشناسي ارشد شهرسازي (برنامه ريزي شهري و منطقه اي)
 

منبع و مآخذ
- کالن، گوردون، «منظر شهري»، ترجمه: منوچهر طبيبيان، انتشارات دانشگاه تهران، 1377.
-Carman m. heath,T,oc.,&Tiesdell, s. (2003) public places-urban spaces: The dimention of urban design. oxford
- F. Amold, Henery, (1980)Litton education, trees in urban landscape
- J.Trowbridge, peter, (2004) new jersey , Trees in urban landscape
- www.entomology,com
- www.extention.com
- www.gallery.hd.org
-www.ucd.ie(pdf),simonic tanja, 2006, preference and design consideratin
- www.urbantree.org(pdf), Stanford, Steve, (2000)cincinati, why fertilize trees in the urban landscape
- www.urbantree.org
منبع: دانش نما شماره پياپي ‍‍180-179