بهینه سازی سیستم حفاظتی ژنراتورهای نیروگاه تبریز
شرح مقاله
این ساله علاوه بر صرفه جویی در سرمایه، سهم مهمی در تولید برق مطمئن را نیز دارا می باشد و در صورتی که دستگاهی فاقد مدارات و سیستم حفاظتی بوده و یا بهر دلیلی سیستم حفاظتی آن از کار افتاده باشد به احتمال زیاد در هنگام بهره برداری در مواقع بروز اشکال آنچنان دچار آسیب دیدگی می گردد که در مدار آوردن دوباره دستگاه امکان پذیر نبود، و این امر هزینه سنگینی را از نقطه نظر خرید و تعمیرات و توقف طولانی مدت تولید الکتریسیته بهمراه خواهد داشت. و چون ژنراتورها یکی از تجهیزات اساسی نیروگاهها می باشند، ایجاد اشکال در آنها قطع کلی واحدها از شبکه و عدم تولید را بمدت طولانی تحمیل سیستم خواهد نمود.
در این مقاله ضمن بیان برخی حفاظتهای اساسی ژنراتورهای نیروگاهها، خصوصاً نیروگاه تبریز، مساله تغذیه دوفازه شبکه توسط ژنراتورهای نیروگاه، روشهای مناسب حفاظت آنها در مقابل چنین پدیده ای مورد بررسی قرار می گیرد.
1-حفاظت های اساسی در ژنراتورها
- حفاظت ژنراتور در مقابل عیوب داخلی
- حفاظت ژنراتور در مقابل عیوب خارجی
1-1- حفاظت ژنراتور در مقابل خطاهای داخلی عبارتند:
- خطاهای روتور که شامل: اتصالات زمین- اتصال حلقه و قطع تحریک بهر دلیل می باشد
- خطاهای قسمت مکانیکی: خطا در دستگاه تنظیم درجه حرارت یاتاقانها و خطا در دستگاه تنظیم هوای خنک کننده و یا ئیدورژن می باشد.
2-1- حفاظت ژنراتور در مقابل عیوب و خطرات خارجی عبارتند از:
فزایش ولتاژ تحت تاثیر برداشت ناگهانی بار بزرگی در شبکه، کشش بار بیشتر از حد بحرانی، برگشت توان از شبکه به ژنراتور و بالاخره افزایش ناگهانی بار راکتیو شبکه که نتیجه آن بالارفتن جریان تحریک ژنراتور می باشد.
عواملی که در قسمت گرداننده روتور اختلال ایجاد می نمایند که شامل: اشکال در طبقات مختلف توربین و قطع بخار بهر دلیل لاوه بر این عوامل تجهیزات و دستگاههای دیگری هستند که در مواقع تریپ ژنراتور بکار افتاده و ژنراتور را از عوارض جنبی محفاظت می نمایند که شامل: رله برداشت تحریک و دستگاه خاموش کن جرقه (آتش نشانی ) می باشند.
2-کاربرد انواع رله ها در حفاظت ژنراتورها
رله های حفاظت اتصال زمین استاتور، عدم تعادل بار، اتصال بدنه روتور، فرکانس کم، جریان زیاد، ولتاژ کم، اضافه بار،اضافه ولتاژ،حفاظت اشباع، دیفرانسیل،امپدانس کم، برگشت وات، خروج از سنکرونیسم، قطع تحریک، بازرسی کننده سیستم AVR ، حفاظت مولفه منفی،حفاظت لغزش قطب.
اهداف معین جهت نصب رله های حفاظتی
1-3- حفاظت اتصال زمین سیم پیچ استاتور:
در ژنراتورهای نیروگاه تبریز، جهت محدود نمودن جریان به آمپرهای پایین حدود 5 تا 10آمپر ژنراتورها را از طریق یک ترانسفورماتور توزیع که در ثانویه آن بار مقاومتی قرار گرفته زمین گردیده اند شکل (1) که در این حالت امپدانس فوق العاده افزایش پیدا می نماید. در این حالت رله های دیفرانسیال قادر به تشخیص خطاها نمی باشند و رله های جریان زیاد (اتصال زمین) دارای یک ترانسفورماتور جریان می باشند که با مقاومت ثانویه ترانسفورماتور زمین سری می گردد.
در بعضی از نیروگاهها مثل نیروگاه شهید بهشتی (لوشان) رله حفاظت اتصال زمین استاتور از دو قسمت تشکیل شده که یک قسمت آن 80درصد سیم پیچ استاتور و قسمت دیگر 20درصد باقیمانده را محافظت می نماید شکل (2)، این سیستم بدان سبب مورد استفاده قرار می گیرد که احتمال بروز خطا در 20درصد طرف نقطه نول بسیار ضعیف بوده و حفاظت 100% سیم پیچ استاتور گران تمام می شود زیرا این طرح ترانسفورماتور نقطه صفر با قدرت خیلی بالا را طلب می نماید.
2-3- حفاظت قطع تحریک ژنراتور:
بیشترین امکان عملکرد غلط رله قطع تحریک مربوط به زمانی است که ژنراتور در حالت زیر تحریک (شارژ خط) کار نموده و همچنین در حین نوسانات گذاری پایدار، و اختلالات بزرگ سیستم که باعث کاهش فرکانس می شود روی آن تاثیر دارد و باید متذکر شد که رله های قطع تحریک بعضی از حالات از دست رفتن حالت سنکرون ژنراتور را نیز تشخیص می دهند ولی برای حفاظت کامل ژنراتور در مقابل پدیده خروج از سنکرونیسم بایستی از رله های OUT-OF-STEP استفاده کرد.
3-3- حفاظت عدم تعادل بار ژنراتور
این حفاظت برای همه ژنراتورهای متصل به شبکه بکار برده می شود و رله معمولاً دومرحله ای است که در مرحله اول آلارم ظاهر شده و در مرحله بعد ژنراتور تریپ می نماید، در این مراحل قبل از آنکه مقدار (I22t) از حد مجاز بحرانی ماشین تجاوز نماید باید ژنراتور تریپ نماید، بنابراین باید ترتیبی اتخاذ گردد که اگر خطای نامتقارن در شبکه رخ دهد رله های بخش معیوب شبکه به سرعت عمل نموده و مانع عملکرد رله عدم تعادل بار گشته و اجازه دهند که این رله فقط برای خطاهای داخلی ژنراتور عمل نماید، بنابراین لازم است که هماهنگی لازم بین رله های شبکه با نیروگاه در تمام زمینه ها بعمل آید تا از قطع ناخواسته واحدها جلوگیری گردد.
در ضمن این رله هاییکه مولفه صفر جریان موجب ایجاد خطاهایی در اندازه گیری گردد ترانسفورماتور جریان اضافی قرار می گیرد که مولفه صفر را بطور کامل بلوکه نماید. حفاظتهای عمده دیگری، از جمله حفاظت افت فشار هیدورژن و آب بدون یون، حفاظت در مقابل فرکانس بالا و پایین و... برای ژنراتورهای نیروگاه تبریز وجود دارد که در این مقاله مورد بحث قرار نمی گیرند.
مقاله حاضر حوادث اتفاق افتاده در نیروگاه بخاری تبریز را که موجب بروز پدیده عدم تعادل بار و در مرحله بعدی قطع تحریک ژنراتور را بهمراه داشته مورد بررسی قرار داده و سیستم حفاظتی مکملی را به منظور حفاظت بهینه ژنراتور واحدها ارائه می نماید.
روند شکل گیری و عوارض جانبی حوادث و روشهای مقابله با آن:
حادثه (1): بروز اتصالیهای مکرر فاز به زمین در یکی از خطوط دو مداره 230کیلوولت منتهی به پست نیروگاه، موجب ایجاد عدم تعادل بار در هر دو ژنراتور گشته، که ضمن ایجاد جریانهای القائی با فرکانس دو برابر فرکانس سیستم در بدنه روتور، آسیب های جدی در ژنراتور ایجاد نموده که در موقع تعمیرات اساسی ژنراتور واحد شماره(1) عوارض ناشی از آن نمایان گردید که عبارت بودند از:
- آثار تغییر رنگ نقطه ای در سطح گسترده ای روی
- آثار ترک نسبتاً عمیق روی بدنه روتوراکسایتر Ac، که این عارضه خود موجب افزایش لرزش یاتاقان ژنراتور گردیده و بررسی نشان داد که موتور غیرقابل استفاده
می باشد.
- شل شدن تعدادی از گوه های استاتور و خرابی بخشی از گوه های استاتور اکساتیر.
جریان نامتقارن که در اثر بروز اتصال فاز به زمین بوجود می آید، علاوه بر عوارض فوق می تواند اتصال کوتاه ورقه های هسته، انهدام رینگهای لغزان، از جاکندن گوه ها و در نهایت خرابی رینگ نگهدارنده انتهایی را بهمراه داشته باشد، که در تعمیرات اساسی واحد (2) که در زمستان امسال شروع خواهد شد. این مسائل باید به دقت مورد توجه قرار گیرد.
بررسی های بعمل آمده نشان داد که خط 230 کیلوولت مورد اشاره و با توجه به آلودگی نمکی دور دریاچه ارومیه ضعف طراحی داشته و به سبب پدیده فلش اور اتصال فاز به زمین بطور روزانه اتفاق افتاده است.
بنابراین لازم است که خطوط منتهی به پستهای نیروگاهی از قابلیت اطمینان بالایی برخوردار بوده و در طراحی و نیز بهره برداری توجه لازم مبذول گردد و نیز هر گونه اتصالهای فاز بر زمین و یا هر نوع خطای نامتقارن، بلافاصله توسط رله های شبکه حس شده و نقطه معیوب ایزوله گردد.
حادثه (2): جهت تشریح وضعیت این حادثه، لازم است ارتباط ژنراتورهای نیروگاه با شبکه بیان گردد، هر دو ژنراتور 455200 کیلوولت آمپری نیروگاه تبریز از طریق ترانسفورماتورهای تکفاز با قدرت مجموع سه فاز 450 مگاولت آمپری با نسبت تبدیل 230/20 کیلوولت، بصورت اتصال واحد در پست 230کیلوولت و توسط سیستم 5/1 کلید با شبکه پارالل می گردند. ارتباط بطریقی است که کلیدهای موازی کننده ژنراتورها با شبکه فقط در طرف 230کیلوولت قرار دارند، کلیدها با مکانیزم فنری تک پل و دارای محفظه قطع روغنی می باشند.
حادثه باین صورت اتفاق می افتد که در بعضی از مواقع به سبب عملکرد حفاظتهای ژنراتور، یکی از پلهای کلید مورد اشاره بدلایل مختلف از جمله: گیرمکانیکی،سوختن بوبین قطع، شکستن محور و... قطع نمی نماید، این پدیده به دو صورت زیر شکل می گیرد:
- در اکثر مواقع عملکرد سیستمهای حفاظتی ژنراتور موجب تریپ توربین و ژنراتور گشته و برای عملکرد حفاظتهای معین، تریپ بویلر را نیز بهمراه دارد.
- عملکرد بعضی از حفاظتها در ژنراتور از جمله : قطع تحریک، برگشت وات و... فقط موجب قطع ژنراتور از شبکه شده و فرمان قطع به کلید مورد نظر صادر می شود در این حالت بویلر و توربین در مدار هستند.
حادثه در نیروگاه تبریز به دو صورت فوق اتفاق افتاده و در هر حالت دو پل کلید قطع و پل سومی به صورت وصل باقی مانده است، که اپراتور بمحض مشاهده اوضاع بطور دستی اقدام به قطع کلید تحریک ژنراتور می نماید، که در این مقاله پیامدهای همه حالات بیان می گردد.
حالت (1): عملکرد حفاظت به گونه ایست که فقط فرمان قطع به کلیدهای متصل کننده ژنراتور به شبکه صادر می گردد و بویلر و توربین در مدار هستند، ژنراتور از طریق یک فاز شبکه را تغذیه نموده و جریان مولفه منفی زیادی ایجاد می شود و تا وقتی که عامل بوجود آورنده این جریان یعنی وصل بودن یک از فازها و وجود جریان تحریک قوی از بین نرفته این مولفه وجود داشته و موجب داغ شدن شدید بدنه روتور، ایجاد گشتاور نوسانی ضربه ای در محور روتور و هسته استاتور می گردد، که اپراتور بمحض مشاهده نوسان و ارتعاش، در درجه اول بمنظور حفاظت ژنراتور و در درجه دوم حفاظت توربین اقدام به قطع دستی کلید تحریک ژنراتور می نماید.
حالت (2): در این مرحله تحت تاثیر عملکرد سیستم حفاظتی، توربین تریپ نموده و یکی از فازهای کلید ژنراتور وصل می ماند، با توجه باینکه سیستم تحریک وصل و زمان نسبتاً قابل ملاحظه ای طول می کشد تا توربین کاملاً متوقف گردد، بنابراین در این حالت نیز جریان ترتیب منفی ایجاد گشته و تا توقف کامل توربین، مسائل حالت 1 را با درجه ای ضعیف تر ایجاد می نماید، و اپراتور کلید تحریک را قطع می نماید. البته ین مرحله، موتوری شدن ژنراتور را نیز بهمراه دارد، که خود عوارض مخربی چون Distortion, Over heating Softerning پره های فشار ضعیف توربین را در بردارد، حال این مساله مطرح است، از دیدگاه فنی چه توجیهی برای عمل اپراتور وجود دارد.
واضح است، موقعیکه مدار تحریک ژنراتوری قطع می گردد، واحد تبدیل به یک ژنراتور آسنکرون شده و سرعت روتور آن افزایش می یابد، در این حالت ژنراتور بیک مصرف کننده بزرگ راکتیو تبدیل شده و افت ولتاژ زیاد در شبکه ایجاد می نماید و در اثر خروج از دور سنکرون، جریانهای القایی در سیم پیچ میدان و نیز جریان فوکو در بدنه روتور ایجاد شده و در سیم پیچ و هسته آن حرارت زیادی تولید می گردد. در این حالت سیم پیچ استاتور نیز دچار اضافه باری می گردد، که مقادیر ثبت شده در چنین مواقعی برای نیروگاه تبریز، حاکی از این مساله است که تحث تاثیر قطع تحریک، جریان استاتور به 5/2 و ولتاژ ترمینال در ژنراتور واحد به 4/0 پریونیت رسیده و قدرت راکتیو واحد از 50 مگاوار قبل از قطع تحریک به 250- مگاوار بعد از قطع تحریک افزایش یافته است و جریان روتور نیز از 1500 آمپر به 3700 آمپر می رسد که داغ شدن روتور را موجب میگردد. شکل (4) منحنی تغییرات بار اکتیو و راکتیو و دمای روتور ژنراتور نیروگاه تبریز را در چنین حالتی نشان می دهد. این مسایل می توانند عوارض زیانباری برای ژنراتور بهمراه داشته باشند، ولی باید متذکر شد که ژنراتورها بسته به طراحی و ساخت قادرند تا مدت زمانیکه بین 10ثانیه و 3دقیقه می باشد، عوارض قطع تحریک را بدون هیچگونه عارضه ای تحمل نمایند، در حالیکه جریان ترتیب منفی ایجاد شده در حالتهای 1 و 2 در فاصله زمانی بمراتب کمتر، می تواند موجب جابجایی گوه ها، خرد شدن حلقه های نگهدارنده، ایجاد شیارهای عمیق در بدنه روتور و در نهایت سوختن سیم پیچ و عایق روتور گردد. در حالت دوم که توربین تریپ می نماید، در صورت عدم قطع تحریک و وصل ماندن یکی از فازهای کلید و توقف کامل روتور، جریانانهای زیادی در بدنه روتور و گوه ها جاری می گردد، که ذوب شدن گوه ها و ترک خوردگی برخی از مناطق بدنه روتور را سبب می شود. این جریانها از دماغه رینگ های نگهدارنده عبور کرده احتمالاً آسیب جدی به آنها وارد خواهد ساخت. بنابراین علیرغم عوارض زیانبار قطع تحریک برای ژنراتور، با توجه به دوام ژنراتورها در مقابل این پدیده و نیز کاهش دامنه ضربه های نوسانی و ارتعاشات در محور روتور بعد از قطع تحریک برای ژنراتور، در چنین مواقعی عملکرد اپراتور توجیه پذیر می باشد، ولی باید متذکر شد که رفع نهایی عیب نبایستی بیشتر از 10ثانیه و یا حداکثر 2دقیقه بطول انجامد، این عمل اپراتور راه حل نهایی حفاظت ژنراتور در مقابل چنین حوادثی نبوده و باید تدبیر اساسی اندیشید، جهت حفاظت بموقع و بهینه بایستی نسبت به تکمیل حفاظتهای موجود اقدام نمود، بدین معنی که هر موقع توربین تریپ می نماید، حتماً مدار تحریک و ارتباط ژنراتور با شبکه قطع گردد و مواقعی که فقط حفاظت فرمان تریپ به کلید ژنراتور صادر نموده ولی توربین در مدار باقی است، سیستم حفاظتی به گونه ای تکمیل شود که در چنین حالتی موجب قطع کامل ارتباط ژنراتور با شبکه گردد، بنابراین لازم است که در صورت عدم قطع یکی از فازهای کلید ژنراتور، رله CBF مربوطه عمل نموده و با قطع کلیدهای پشتیبان مطابق شکلهای (5و6) و بترتیب زیر ارتباط ژنراتور را با شبکه قطع نماید.
- اگر اشکال عدم تقارن در قطع، در کلید شماره 8612 پیش آید بایستی کلیدهای منتهی به باس 82 قطع گردند.
- اگر اشکال عدم تقارن در قطع، در کلید شماره 8812 بروز نماید لازم است کلید 8522 مربوط به پارالل واحدهای گازی با شبکه قطع گشته و واحدهای گازی بی بار گردند.
- اشکال کلید 8622 باز موجب قطع کلید کلیدهای منتهی به باس82 خواهد شد.
- بروز اشکال در کلید شماره 8842 علاوه بر قطع کلید 8452 بایستی کلیدهای شماره 9812 و 9492 در پست 400/230 کیلوولت را قطع نماید، که این مانور موجب بی برق شدن ترانسفورماتور شماره T5 گشته و انتقال بار از نیروگاه به شبکه و بالعکس، فقط از طریق ترانسفورماتور شماره T6 امکان پذیر خواهد بود، که در چنین مواقعی اگر یکی از واحدهای نیروگاه تبریز در مدار باشد، مشکلی ایجاد نخواهد شد ولی اگر هر دو واحد خارج از مدار باشند، ترانسفوماتور شماره T6 اورلود می گردد، که در این حالت ارتباط شبکه آذربایجان با شبکه سراسری از طریق خط 400کیلوولت تبریز-شهید رجایی قطع شده و با توجه به اینکه خطوط ارتباطی 230کیلوولت جوابگوی مصرف انرژی شبکه آذربایجان نمی باشد، احتمال قطع کامل برق و اعمال خاموشی سراسری در این شبکه وجود دارد، ولی با در نظرگرفتن محدودیت انتقال توان خط 400 کیلوولت تبریز-شهیدرجایی ، قبل از اورلود شدن ترانسفورماتور T6 ، تحت تاثیر خارج از مدار بودن دو احد نیروگاه تبریز، خط مذکور از مدار خارج شده و رله های حذف بار اتوماتیک منصوبه، بخشی از بار را حذف نموده و از خاموشی مطلق جلوگیری می نمایند، بنابراین در شرایط بروز حادثه و بی برق شدن ترانسفورماتور شماره T5 ، وضعیت شبکه آذربایجان بگونه ایست که امکان اورلود شدن ترانسفورماتور شماره T6 وجود ندارد و برای حفاظت مناسب ژنراتور واحدها، می توان طرح حفاظتی مورد نظر را منظور نمود، به شرطی که بعد از تکمیل مدار دوم خط 400 کیلوولت و افزایش توان انتقالی بین شبکه سراسری و شبکه آذربایجان که امکان اورلود شدن ترانسفورماتور T6 وجود خواهد داشت، بسته به آرایش جدید پست 400/230 کیلوولت حفاظتها بطرز بهینه و مناسب تغییر یابند.
نتیجه گیری
1-5- بسته به درجه ژنراتورها و نحوه اتصال آنها به شبکه، حفاظتهای معین، طراحی و در نظرگرفته شوند.
2-5- بسته به تغییر وضعیت شبکه، ضروریست که هماهنگی کامل بین رله های شبکه و نیروگاه همواره بوجود آید تا از تریپ ناخواسته واحدها جلوگیری گردیده وبتوان حفاظت مطمئن را تامین نمود.
3-5-جهت جلوگیری از گوناگونی کاربرد رله ها، بمنظور حفاظت ژنراتورها، ضروریست که این سیستم ها استاندارد گردیده و برای ژنراتور، بسته به قدرتهای معین، حفاظت استانداردی وجود داشته باشد.
4-5- در پریودهای معین، تست سیستمهای حفاظتی در کل نیروگاهها انجام گرفته و تنظیمات جدید با بررسی های همه جانبه انجام پذیرد.
5-5- در تعبیه سیستم حفاظتی پست نیروگاهی بایستی تمهیدات لازم بمنظور حفاظت بهینه ژنراتور و واحد، منظور گردد.
6-5- پیشنهاد می گردد جهت هماهنگی سیستم حفاظتی نیروگاه با سیستم حفاظتی شبکه کمیته ای مرکب از عناصر دو طرف تشکیل و در هر تغییر وضعیت شبکه، بررسی های مشترک بعمل آمده و تنظیمات جدید در صورت لزوم بمنظور هماهنگی رله های شبکه و نیروگاه اعمال گردد.
7-5- لازم است خطوط منتهی به نیروگاه، از قابلیت اطمینان بالایی برخوردار باشد تا اتصالات آن، خصوصاً اتصال کوتاههای نامتقارن به نازلترین حد خود برسد.
منبع:tebian.net
ارسال توسط کاربر محترم سایت : ghezel
/ج