تغييرات آب و هوايي و آينده محيط زيست

وضعيت سلامت هر فرد، جامعه يا هر ملت با تأثير متقابل و تلفيق اثر دو محيط تعيين مي شود، يکي محيط زيست داخلي خود آنان و ديگري محيط اطراف وي، محيط اطراف انسان شامل: آب، خاک، هوا و ديگر موجودات زنده کره خاکي مي باشند. پيشرفت تکنولوژي آلاينده و تناسب نداشتن آن با محيط زيست و تغيير تمدن بشري طي دوران مختلف، ناديده گرفتن روابط صحيح ميان نيازهاي بشري و محيط زيست، زندگي موجودات در کره زمين را روز به روز با مسائل پيچيده تري مواجه ساخته است، بطوري که انسان با فعاليتهاي کشاورزي، صنعتي و بهره برداري از منابع و امکاناتي که براي ادامه زندگي در اين محيط انجام مي دهد، ضمن ايجاد تغييرات مفيد و مناسب، سبب آلودگي آن نيز مي شود. محيط زندگي انسان و پاکيزه نگه داشتن آن از جمله مهم ترين و مؤثرترين عواملي است که در زندگي فردي و اجتماعي، جسم و روان انسان را تحت تأثير قرار مي دهد. آلودگي محيط زيست حد و مرزي نمي شناسد و اگر در نقطه اي بوجود آيد به ساير نقاط نيز گسترش خواهد يافت.
در قرآن کريم از نابود کردن و تخريب محيط زيست به عنوان اعتداء (تجاوز) نام برده شده است و بر اين اساس کساني که رفتار ناشايست نسبت به محيط زيست داشته باشند، از رحمت و محبت خداوند محروم خواهند بود. (سوره شريفه مائده آيه 86).
ايرانيان باستان آلوده نمودن آب، خاک، هوا، آتش و گياهان را از گناهان بزرگ مي شمردند. آنان خداوند بزرگ را به خاطر آموزش در حفظ محيط زيست سپاس مي گفتند، هرودوت و گزنفنون درباره اعتقادات ايرانيان در حفاظت از محيط زيست نوشته اند: « ايرانيان هيچ چيز آلوده و کثيفي را در آب نمي ريزند و در پاک نگاه داشتن خاک و زمين مراقبت مي کنند. آنها اعتقاد دارند که خداوند اين جهان شادي آفرين را، با همه زيبايي ها، براي بهره برداري و استفاده آنها آفريده و آنها مي بايست مانند فردي «امين»، در حفظ آن بکوشند. و جلوگيري از آلوده کردن آن جزئي از آداب و رسوم و اعتقاد آنها بوده است. "آناهيتا" و "آبان"، فرشتگان پاسدار آب، "آذر" و "نيريوسنگ" فرشته هاي پاسدار آتش، "زامياد" فرشته پاسدار زمين و خاک و "ويو" فرشته پاسدار باد و هوا بوده است.

آب
 

آّب آشاميدني بهداشتي و سالم، يکي از عوامل اصلي در حفظ سلامت و پيشرفت اقتصاد جوامع مي باشد. بسياري از مشکلات بهداشتي کشورهاي در حال توسعه به علت فقدان آب آشاميدني سالم بوده و بدون تأمين آن، جايي براي سلامت جامعه وجود ندارد.

هوا
 

هوا مخلوطي از گازهاي مختلف است که قسمت اعظم آن را گازهاي نيتروژن و اکسيژن تشکيل مي دهد. هوا مايه زندگي است و نياز به آن بيش از نياز به آب و غذا است. هوايي که اين همه براي زندگي آدمي ضروري است و تأثيرش در تندرستي انسان غير قابل انکار است متأسفانه در اثر عوامل طبيعي (طوفان، املاح موجود در جو، منابع گياهي و حيواني و ...) و فعاليتهاي آدمي (وسايط نقليه، صنايع خانگي و صنعتي و ...) در معرض آلودگي ها قرار گرفته است.

خاک
 

پس از آب و هوا، خاک سومين جزء عمده محيط زيست است. آلودگي خاک معمولاً در نتيجه عادات غير بهداشتي، فعاليتهاي مختلف کشاورزي و روشهاي نادرست دفع مواد زائد، جامد، مايع و نزولات جوي مي باشد.

زباله و مواد زائد
 

رشد سريع جمعيت، گسترش صنايع و شهرنشيني، باعث افزايش زباله هاي توليدي شده و موضوع جمع آوري، دفع و يا استفاده از زباله هاي شهري را به صورت مسئله اي پيچيده در آورده است. زباله ها نه فقط باعث بيماري، بوي بد و زشتي مناظر مي گردند، بلکه با آلوده کردن خاک، آب و هوا، خسارات زيادي را به بار مي آورند.
در حال حاضر به دليل توليد بيش از حد زباله، جمع آوري غلط و بازيافت ناقص زباله هاي خانگي، صنعتي، بيمارستاني، پسابهاي صنعتي، فاضلاب شهري و نخاله هاي ساختماني و انباشت زباله در حاشيه شهرها با آلودگي شديد خاک و منابع آب روبرو هستيم. با توجه به خاصيت جذب عناصر، بخصوص عناصر سنگين خاک، فلزات سنگين همچون سرب، کادنيوم، سلنيوم و ... که در کلوئيدهاي خاک ذخيره مي شوند، بسيارخطرناک هستند و با ورود به چرخه غذايي زيانهاي جبران ناپذيري را به جاي مي گذارند. از سوي ديگر آلاينده هاي شهري که باعث آلودگي هوا مي شوند، پس از بارندگي جذب خاک مي شوند و منابع آبهاي زيرزميني و خاک را آلوده مي کنند.
وسايط نقليه موتوري از يک سو با توليد مونوکسيدکربن هوا را آلوده مي کنند و از سوي ديگر روغن، براده هاي لاستيک و لنت هاي ترمز آنها که حاوي آزبست است، منابع خاک و محيط زيست را نابود مي کنند. بنابراين آلودگي خاک را بايد جدي گرفت، زيرا به طور غير مستقيم باعث بروز بيماري هاي مختلف در انسان مي شود.
با اشاره به اينکه پساب کارخانه ها و فاضلاب هاي خانگي بيشترين معضل را براي منابع آبهاي سطحي به وجود آورده است: در اکثر شهرها شاهديم که پسابهاي کارخانجات به رودخانه ها ريخته مي شود که اين مسئله علاوه بر آلودگي آبهاي سطحي به آلوده شدن منابع زيرزميني نيز منجر مي گردد.
فضولات شهري نيز منابع آب را تهديد مي کنند و بايد با راهکارهاي مناسبي همچون کاناليزه کردن فاضلابها که در دنيا تجربه شده است، از ورود اين پسابها به منابع آب جلوگيري کرد...
زباله هاي شهري، بيمارستاني و نحوه نامناسب دفع آن، سبب شده که منابع خاک و آب بشدت آلوده شود، اين در حالي است که همه کشورهاي پيشرفته زباله ها را طلاي کثيف مي نامند و با بازيافت و توليد کمپوست به زباله ها ارزش افزوده مي دهند. دفع فاضلاب هاي خانگي در چاه نيز، به شدت باعث آلودگي منابع آب زيرزميني مي شود. همچنين بيشتر آبهاي کشور در بخش کشاورزي مصرف مي شود، لذا پسابهايي که در بخش کشاورزي مصرف مي شود، يکي از عوامل مهم آلوده کردن چرخه غذايي شمرده مي شود.

آينده محيط زيست
 

با اشاره به اينکه محيط زيست ما از آب، هوا، خاک، انرژي و زندگي بيولوژيکي تشکيل شده، امروزه با توجه به افزايش آلودگي هاي محيط زيست، آلودگي ها به سرعت به سيستمهاي مختلف زيستي موجودات زنده رخنه کرده و در نتيجه بقا و زيست انسان را با خطر جدي مواجه ساخته است.
استفاده از سوخت هاي فسيلي نظير نفت، گاز و زغال سنگ عامل اصلي آلودگي محيط هستند و هر اندازه جهان صنعتي تر مي شود، نياز به اين سوخت ها افزايش مي يابد و آلودگي هاي محيط زيست بيشتر مي شوند. در 20 سال گذشته ميزان انتشار گاز دي اکسيد کربن (CO2) که عامل اصلي آلودگي هوا و به وجود آمدن اثر گلخانه اي و گرم شدن غير عادي جو است، دو برابر شده است و اگر اقدام لازم براي جلوگيري از آلودگي ها از طريق بهينه سازي مصرف انرژي انجام نگيرد، انتشار اين گاز تا 20 سال آينده لااقل 50 درصد بيشتر خواهد شد.
با توجه به گسترش کويرها، از بين رفتن جنگلها، آلودگي آب و هوا، تخريب لايه ازن، انقراض گونه هاي حياتي، تغييرات آب و هوا: آينده تاريکي را براي بشر ترسيم مي کند. بديهي است که به موازات پيشرفت علم و تکنولوژي و ايجاد آلودگي هاي محيطي، بشر هم براي دخالت و تغيير در محيط زندگي و ايجاد شرايط مطلوب تواناتر شده و مي تواند براي رفع مشکلاتي که به دست خود به وجود آورده، راه حل هاي مناسبي پيدا کند. آب و خاک موهبت الهي است و بايد در حفظ آن کوشا باشيم.
منبع:نشريه پيام پزشک، شماره 45