اثرات سمي شيميايي در مواد خوراکي و محيط زيست
درجهاني که با کمبود منابع غذايي مواجه است و مردمان بسياري از گرسنگي رنج مي برند ديگر کشاورزي به روش سنتي و فقط به عنوان شغلي براي امرارمعاش تنها يک خانواده کارايي اش را از دست داده است.ماجراي «تأمين غذا»نگاه تازه اي به کشاورزي مي طلبد. پرورش گياهان زراعي وباغي امروزه يک فعاليت مهم وگسترده توليدي است.دراين کار، ضرورت افزاتيش محصول اهميت پيدامي کند. کشاورزي مدرن بايد بتواند محصولات خود را ازخطرنابودي حفظ کند تا غذاي ميليون ها گرسنه را درسراسرجهان تأمين کند.امابرايحفظ محصولات کشاورزي از گزند آفات در مزارع وانبارها،مقادير زيادي آفت کش مصرف مي شودکه اين سموم علاوه برآلودگي هاي زيست محيطي ازجمله آلودگي منابع آب و خاک سلامت مصرف کنندگان را به دليل اثرات باقيمانده درموادغذايي با منشا گياهي تهديد مي کند.
سموم شيميايي (آفت کش ها، قارچ کش ها و علف کش ها)موادي هستند که براي پيشگيري، نابودي يا دفع آفات (مثل حشرات و نرم تنان زيان آور)بيماري هاي گياهي و علف هاي هرز مصرف مي شوند.مواد موثرسموم متنوع بوده و آنها را براساس نوع مواد موثرطبقه بندي مي کنند که به عنوان مثال مي توان به سموم آلي کلردار(ارگانو کلره)، فسفردار(ارگانوفسفره)و يا کاربامات ها اشاره کرد اين گونه سموم، درآزمايشگاه توليد مي شوند و به دليل پايداري درمحيط، به شدت محيط زيست را آلوده مي کنند.به اين نوع سموم، سنتتيک مي گويند.اما گروه هاي ديگري از سموم که طبيعي هستند، سميت کمتري درمقايسه با گروه قبلي دارند.اين گروه از موادي تشکيل شده که منشا گياهي دارند.همچنين گروه ديگري از سموم که به نام حشره کش هاي ميکروبي خوانده مي شوند و به صورت تجاري براي مبارزه بالا رو و نوزاد آفات به فروش مي رسد خطرات سموم سنتتيک را در پي ندارند.استفاده از اين گونه مواد بهترين راه جلوگيري از آلودگي محيط زيست است.
راه هاي ورود آفت کش ها به محيط زيست
محيط زيست ازاجزاي زنده و غيره زنده تشکيل شده است.اجزاي زنده همان موجودات زنده (ارگانيسم ها)هستند که با هم و با بخش غير زنده درتقابل اند واجزاي غيرزنده شامل آب، هوا و غذا و مکان زيست و تقابل ارگانيسم ها با خود و محيط شان است.آلودگي شيميايي محيط زيست معمولاازطريق آب، هوا و خاک صورت مي گيرد.آفت کش ها يا ازطريق تبخيرو يا مستقيما ازطريق هواد وارد اتمسفر مي شوند. آب هاي سطحي، پساب هاي صنعتي و شهري و کاربرد مستقيم آفت کش ها براي کنترل آفات آبزي، از راه هاي ورود سموم به منابع آبي است.خاک نيزازطريق گياهان تيمار شده با سموم، باران، دفن غير اصولي ظروف خالي سم و همين طور استفاده مسقيم آنها روي خاک براي کنترل آفات خاکزي آلوده مي شود.
اما درباره اثرات باقيمانده سموم درغذا، موضوع جالب ترمي شود.امنيت غذايي يکي از مسائل مهم انسان امروزاست.به موازات اين مسأله موضوع سلامت غذا هم مورد توجه مصرف کنندگان محصولات کشاورزي مورد توجه قرارگرفته است.با توجه به جمعيت رو به رشد جهان و کمبود منابع غذايي و نياز به تامين غذا براي ساکنان گرسنه زمين، حفاظت از توليدات کشاورزي دربرابرنابودي دراثرخسارات خشکسالي و همين طور آفات و بيماري ها بيش از پيش ضروري به نظر مي رسد.تمت اين افزايش توليد براي ما هزينه هاي بسياري سواي هزينه هاي اقتصادي داشته است.زارعين در همه جاي دنيا براي مبارزه با عوامل زنده کاهش توليد (آفات و بيماري ها)ناچارند به انواع مواد شيميايي آفت زدا روي آورند.اين سموم نه تنها روي سطح محصولات مي ماند، بلکه
به داخل بافت ميوه ها، سبزي ها و حتي دانه هاي غلات نفوذ کرده ودرآن باقي مي مانند.هرچند شستن ميوه يا گرفتن پوست آنها مي تواند در کاهش آلودگي هاي سطحي موثر باشد اما زدودن آفت کش هايي که به بافت مسوه نفوذ کرده اند تقيربا غير ممکن است.
انباشت زيستي
ورود سم ازطريق گياه به بدن حيوانات اهلي که گوشت و شيرآنها مورد استفاده انسان قرار مي گيرد نيز از راه هاي آلوده شدن به سموم است؛ مثلا تجمع سموم بسياري نامحلول درآب مانند سم کلران که در ارگانيسم ها باقي مي ماند و با گذشت زمان مقدار آن افزايش مي يابد. اگرجانوري که اين سموم در بدنش موجود است توسط جانور بزرگ تري که توانايي حفظ اين سم را دارد خورده شود، مقدار سم در بدن اين موجود زنده از مقدار آن درآب محل زندگي بيشتر خواهد شد.اين حد براي ماهي ها ممکن است صدها تا هزاران برابر بيشتر از مقدار موجود درآب براي همان سم باشد.اين تجمع به نام انباشت زيستي ناميده مي شود.انسان ها درانتهاي زنجيره غذايي در طبيعت هستند و به سبب خوردن غذاهايي با منشا حيواني و گياهي که حاوي سموم و مواد آلي شيميايي هستند، اين مواد در بدنشان تجمع پيدا کرده و بنابراين در معرض مقادير بالاي سم خواهد بود.
دوام آفت کش ها
امروزه آفت کش ها با حجم وسيعي در مراحل توليد مواد غذايي با منشا گياهي به کار مي روند.کلمه آفت کش دراين نوشتار يک اصطلاح عمومي است و شامل حشره کش ها، قارچ کش ها، علف کش ها و...مي شود.محصولات تيمار شده با اين مواد مقاديري پس مانده دارند.اين مواد شيميايي، حتي درمحصولات فرآوري شده مانند آب سيب يا رب گوجه فرنگي نيز کشف شده اند.اکثرآفت کش ها ثبات زيادي دارند و با داشتن ترکيبات شيميايي پيچيده به آساني در طبيعت تجزيه نمي شوند.بنابراين ضمن تأثيري روي آفات گياهي، آلودگي محيط زيست و توليدات کشاورزي را نيز درپي دارند.ترکيبات سمي با دوامي مثل د.د.ت يا لينيدين، در خاک، آب، هوا، چربي انسان ها و حيوانات قابل مشاهده هستند.همچنين باقيمانده سموم در ميوه ها، سبزي ها، گوشت، شير، آب آلوده و...درمدت طولاني موجب مسموميت دراثرمصرف مقاديرجزئي، اما متوالي پس مانده هاي آفت کش ها درمواد غذايي است.اکثر مواد شيميايي آفت زدا سرطان زا بوده و وجود انواع سرطان ها درجوامع امروز زنگ خطر را براي کاهش پس ماندهاي سموم درمواد غذايي به صدا درآورده است.شايد تعجب کنيد اگر بشنويد دراروپا ميوه هاي سمپاشي نشده حتي با وجود داشتن آثار آفت زدگي، گران تر هستند.
اقدام آگاهانه
خوشبختانه امروزه با افزايش آگاهي هاي عمومي، اکثر مردم از زبان هاي ناشي از مصرف سموم آگاه هستند.ولي درعمل گاهي چنان وقت براي نجات يک گياه يا يک محصول تنگ مي شود که حتي انسان آگاه به مضرات آفت کش ها، ناچارمي شود ازاين سموم استفاده کند.دراين گونه مواقع بايد با رعايت نکاتي از خطرات زيست محيطي سموم تا حد ممکن کاست.
ميوه هاي مسموم
جالب است که بدانيد ميوه گيلاس درباغ تا زمان مصرف حدود هفت باربا مواد آفت کش، اسپري مي شود يا اينکه ليمو را با سم «توفوردي» يعني يکي از ترکيبات عمده سم مرگباري که در طول جنگ ويتنام براي ازبين بردن جنگل ها به کار مي رفت، اسپري مي کنند.
آلودگي ميوه ها و سبزي ها به مواد شيميايي ما را در معرض بلع مداوم ترکيبات شيميايي قرار مي دهد که فاقد بو، رنگ يا مزه اند و يا آنکه غذا را به چشم ما خوشايند جلوه مي دهند خود بالقوه براي بدن سمي هستند.
بسياري ازمردم خبرندارند که ميوه هاي تازه وارداتي که خريداري مي کنند براي نگهداري طولاني مدت درانبار قبلا با انواع حشره کش ها و قارچ کش ها اسپري شده اند.
برخلاف آفت کش هاي مورد استفاده درمزارع که تا حدي توسط باد و باران شسته شده و هنگام برداشت محصول و نيز شست و شوي پس از برداشت زدوده مي شود، قارچ کش هاي به کار رفته درانبارها و سردخانه ها عمدا طوري طراحي شده اند که براحتي زدوده نشوند و اغلب به وسيله پوشش موم اندود محافظت مي شوند.
مدارکي از آلوده شدن وسيع محيط زيست توسط آفت کش ها
آلودگي آب باران تازه، با آفت کش ها درنقاط مرتفع هيماليا مشاهده شده است.
تحقيقات دانشمندان ثابت کرده که دراقيانوس منجمد شمالي هم برف ها با آفت کش ها آلوده شده اند.
درمورد آلودگي هوا، دانشمندان آژانس حفاظت از محيط زيست آمريکايي مي گويند سمپاشي هوايي د.د.ت،(90)درصد اکسيژن محيط را از بين مي برد.
منبع:دانستنيها شماره 23..
