با بالا رفتن سن خانم ها ابتلا به پوکي استخوان به صورت چشمگيري افزايش مي يابد. اين بيماري که عموماً حاصل بي توجهي زنان مسن در دوران جواني به سلامتي خود است هميشه باعث مراجعه مکرر آنان به پزشکان مي شود. براي دريافتن علل اصلي اين بيماري و راه هاي درمان آن با دکتر علي حيدري گفت وگويي صورت گرفته که متن آن در ذيل منتشر مي شود
لطفاً در ابتدا پوکي استخوان را براي ما تعريف کنيد؟
پوکي استخوان از بيماري هاي متابوليکي است که عموماً در خانم هاي مسن ديده مي شود. امروزه به خاطر افزايش طول عمر افراد و افزايش کم تحرکي آنها، شيوع آن بيشتر شده است. مشکل اصلي پوکي استخوان، بي علامت بودن آن است. فرد ممکن است تا زماني که اولين شکستگي استخوان برايش پيش نيايد، متوجه بيماري خود نشود. گاهي شکستگي لگن در چنين بيماراني رخ مي دهد که عوارض و مشکلات زيادي را براي بيمار به وجود مي آورد. در بعضي موارد هم بيماران دچار شکستگي در ستون فقرات مي شوند که باز هم مشکلات زيادي ايجاد مي کند و حتي باعث ايجاد قوز در پشت آنها مي شود.
چه عللي براي پوکي استخوان وجود دارد؟
علاوه بر افزايش سن و کم تحرکي بايد گفت که علت 70 درصد موارد پوکي استخوان، علل ژنتيک است. يعني فرزندان خانواده هايي که پدر و مادر آنها دچار پوکي استخوان هستند احتمال دارد که بيشتر درگير آن شوند. اما علت 30 درصد ديگر مصرف کم لبنيات، کلسيم و ويتامين D است. همان طور که گفتيم بي تحرکي هم از علل ديگر ايجاد اين بيماري محسوب مي شود. همزمان با راه رفتن در سلول هاي استخواني، استخوان سازي صورت مي گيرد اما کساني که قادر به راه رفتن يا تحرک نيستند در معرض خطر پوکي استخوان هستند. به اين ترتيب افرادي، مانند جانبازان احتمال زيادي دارد که دچار اين مشکل شوند. به علاوه مصرف زياد سيگار و مشروبات الکلي هم مي تواند پوکي استخوان را تشديد کند.
آيا جنس هم در ايجاد آن نقش دارد؟
بله. پوکي استخوان در خانم ها شايع تر است. به خصوص بعد از دوره مونوپوز(يائسگي) که سطح استروژن کاهش مي يابد احتمال وقوع آن بيشتر مي شود. در مجموع پوکي استخوان در خانم هايي که دچار قطع قاعدگي زير 45سال مي شوند، بيشتر از ديگران است و آنها بايد آزمايش سنجش تراکم استخوان را انجام دهند تا مشخص شود که آيا مبتلا به پوکي استخوان هستند يا نه، به علاوه کساني که به دليل بعضي بيماري ها، کورتون مصرف مي کنند بيشتر در معرض ابتلا به آن هستند. به اين بيماران حتماً توسط پزشک معالج، کلسيم و ويتامين D اضافه داده مي شود.
خانم هاي زير 45سال نيازي به انجام آزمايش سنجش تراکم ندارند؟
خير. خانم هاي زير 45 سال، اگر قاعدگي منظمي داشته باشند، نيازي به انجام اين آزمايش ندارند، مگر اينکه کورتون مصرف کنند يا بيماري تيروييد داشته باشند. متأسفانه امروزه انجام اين آزمايش، بي دليل زياد شده يعني براي افرادي که اصلا در محدوده خطر نيستند، آزمايش انجام مي شود. علاوه بر خانم هايي که قاعدگي شان قبل از 45 سالگي قطع مي شود گروه هاي ديگري که نياز به انجام اين آزمايش دارند، خانم هاي بالاي 65سال وآقايان بالاي 70 سال هستند. به خصوص اگر آقايان بالاي 70 سال کورتون مصرف مي کنند يا دچار بيماري تيروييد باشند.
چه درماني براي اين بيماران درنظر گرفته مي شود؟
معمولاً ابتدا (به خصوص اگر ميزان پوکي استخوان چندان شديد نباشد)، درمان غيردارويي پيشنهاد مي شود. به عنوان نمونه با توصيه مصرف موادغذايي غني از کلسيم و ويتامين Dيا مصرف مکمل هاي غذايي، مي توان به اين افراد کمک کرد. البته مصرف بيش از حد ويتامينD هم ممکن است خطرناک باشد و ايجاد سنگ کليه کند. به همين منظور بايد هر چند وقت، ادرار 24 ساعته را کنترل کرد و ميزان دارو را به تناسب تغيير داد. به علاوه معمولاً به بيماران توصيه مي شودکه در طول روز، حدود 30 دقيقه پياده روي کنند. اما در کنار اينها درمان هاي دارويي هم جايگاه خود را دارند. داروهايي که مصرف مي شوند معمولاً بي فسفونيدها مانند استئوفوز يا آلن درونيد است که داروهاي موثر و خوبي هستند.
معمولاً اين آزمايش (سنجش تراکم) را هر چند وقت يکبار بايد انجام داد؟
معمولاً حدود 1 تا 2 سال يکبار، نياز به انجام اين آزمايش هست و در اين فاصله نيازي به تکرار آن وجود ندارد. بيماري که دارويي را مدت طولاني(به عنوان نمونه 5 سال) مصرف مي کند، معمولا پزشک چندماه دارويش را قطع کرده و بعد دوباره شروع مي کند. به علاوه هر 1 تا 2 سال يکبار آزمايش تراکم را انجام مي دهد تا پزشک معالج از موثر بودن داروها، مطمئن شود. در اين آزمايش ها، گاهي «استئوپروز» يعني پوکي استخوان گزارش مي شود و گاهي «استئوپني» ذکر مي شود. در حالت دوم پوکي استخوان خيلي شديدي وجود ندارد و بيمار در لبه مرز است. در اين موارد گاهي پزشک، فقط کلسيم يا ويتامينD تجويز مي کند.
اگر در خانواده اي، فردي (به عنوان نمونه مادر خانواده) دچار پوکي استخوان باشد، فرزندان او بايد چه نکاتي را رعايت کنند؟
اين فرزندان، بيشتر مستعد پوکي استخوان هستند و به همين علت بايد کارهاي پيشگيري را بيشتر رعايت کنند. به عنوان نمونه لبنيات بيشتر مصرف کنند و فعاليت بدني روزانه داشته باشند. اگر اين افراد در سن 45 تا 65 سالگي باشند و شکستگي برايشان رخ داد، بايد زودتر آزمايش سنجش تراکم انجام دهند. اگر پوکي استخوان افراد مستعد را در مراحل زودتر شناسايي کنيم، بهتر مي توان وضعيت آنها را تثبيت کرد. در بعضي موارد هم پوکي استخوان همراه نرمي استخوان (استئوماشيا) است که اين موارد را با کمک ويتامين D مي توان درمان کرد.
افراد دچار پوکي استخوان بايد به چه نکات و مسائلي دقت کنند؟
اگر بيماري که پوکي استخوان دارد، درمان مناسب انجام دهد، مي تواند وضعيت خود را در همان حدنگه دارد و چندان جاي نگراني وجود ندارد، فقط بايد مواظب باشد که زمين نخورد. به خصوص در حمام، پله و مکان هاي شلوغ، بيشتر از خود مراقبت کند. ديد افراد مسن در شب کاهش مي يابد پس بايد در شب ها، مواظب باشند که زمين نخورند. به عنوان نمونه در مسير تختخواب به طرف دستشويي يا آشپزخانه وسيله اضافه اي سرراه نباشند که مشکلي پيش نيايد. همچنين در روزهاي برفي، تا حد امکان از خانه خارج نشوند تا زمين نخورند و دچار شکستگي نشوند.
منبع: نشريه دنياي زنان شماره 69
