مکان زندگي امام زمان (عج)

يکي از پرسش هاي مشهور درباره امام زمان (عج)، يافتن مکان زندگي آن حضرت است که ذهن بسياري از افراد، به خصوص نوجوانان و جوانان را به خود مشغول کرده است. بسياري از ما بارها از خود پرسيده ايم: واقعاً امام زمان (عج) کجا زندگي مي کند؟ آيا حضرت در کره زمين و در منطقه اي از مناطق همين سياره کوچک زندگي مي کند يا در سياره، کره يا عالمي غير از عالم ماده به سر مي برد؟ اگر در کره زمين زندگي مي کند، در کجاي اين کره خاکي هست؟ آيا آن حضرت همانند ديگر شهروندان جامعه در شهري کوچک يا بزرگ، به طور گم نام و ناشناس زندگي مي کند و مثلاً با نام و نشاني ديگر، مشغول زندگي و کار و فعاليت عادي است و مسئوليت امامت را بر عهده دارد يا اين که اصلاً حضرت داراي زندگي عادي و طبيعي نيست و به طور غيرعادي و دور از دسترس مردم زندگي مي کند؟
آيا حضرت به گونه اي نامريي است که هر کجا باشد، کسي از حضور او مطلع نمي شود يا اين که حضور فيزيکي و عادي و طبيعي دارد، اما خود در مکان هايي زندگي مي کند که ديگر انسان ها به آن جا دسترسي ندارند؟ اين سؤالاتي است که درباره محل زندگي حضرت و کيفيت زندگي و سکونت آن بزرگوار مطرح است و بايد ديد در منابع ديني در مورد اين سؤال هاي مهم چه پاسخ هايي داده شده است.

امام مردم و با مردم
 

با کمي دقت مي توان به اين يقين رسيد که امام زمان (عج) در همين عالم و در همين سياره حضور داشته و زندگي مي کنند، زيرا فلسفه وجود امام در هر عصر و زماني آن است که زمين از جانشينان و حجت خداوند خالي نباشد و روشن است که اين مساله با فرض امامت او از عالمي ديگر يا در سياره اي ديگر بر مردم زمين، منافات دارد و اگر بنا بر اين نوع امامت از راه دور بود، ديگر نيازي به امام نبود و خود فرشتگان براي اين مسئوليت کافي بودند.
امام زمان (عج) در زمان و مکان خاصي به دنيا آمده اند و تا چند سال در بين مردم- البته تا حدودي دور از چشم اکثر افراد- زندگي مي کردند و بعد از آغاز دوران غيبت، تا ده ها سال که دوران غيبت صغرا را مي گذراندند، در بين مردم- البته تا حدودي دور از چشم اکثر افراد- زندگي مي کردند و بعد از دوران غيبت، تا ده ها سال که دوران غيبت صغرا را مي گذراندند، در بين مردم، اما به طور ناشناس حضور داشتند و به واسطه برخي نواب خود با توده جامعه ارتباط داشتند و بعد از آغاز غيبت کبرا، تنها همين ارتباط با واسطه برداشته شد، اما دليلي وجود ندارد مکان زندگي حضرت به طور کلي تغيير کرده و حضرت به سياره يا کره ديگري رفته باشند.
پس حضرت در کره زمين زندگي مي کنند، اما پرسش اين است که کجاي اين کره خاکي هستند؟ واقعيت آن است که در اين مورد خاص نمي توان به طور قطع يقين اظهار نظر کرد و چنان که از روايات بر مي آيد، بنا نيست محل دقيق زندگي حضرت براي مردم روشن باشد که اين امر با فلسفه غيبت آن حضرت هم سازگار است.
به نظر مي رسد حضرت داراي يک مکان معين و محدود براي زندگي نباشد و چه بسا در مکان هاي مختلفي استقرار داشته باشند، اما آيا مي توان نشانه اي از اين مکان هاي احتمالي به دست آورد؟ مهم ترين منابعي که مي تواند در مورد يافتن پاسخ اين پرسش به ما کمک کند، روايات است، اما رواياتي که در اين باره وجود دارد، چند دسته است که آن ها را برمي شماريم:
1. برخي روايات، محل خاصي براي اقامت امام مهدي (عج) تعيين نمي کنند و جايگاه ايشان را در بيابان ها و کوه ها، مکان هاي دوردست و محل هايي مي دانند که هيچ کس از آن آگاهي ندارد. از جمله در روايتي که از آن حضرت نقل شده است، ايشان خطاب به علي بن مهزيار مي فرمايند: «اي پسر مهزيار! پدرم، امام حسن عسکري (ع) به من دستور داد که براي اقامت، کوه هاي سخت و سرزمين هاي خشک و دوردست را برگزينم.»(1)
هم چنين آن حضرت در نامه اي که خطاب به شيخ مفيد نوشته اند، در اين زمينه مي فرمايند: «ما بر اساس آن چه خداي تعالي براي ما و شيعيان مؤمن مان مصلحت ديده، تا زماني که دولت دنيا از آن فاسقان است، در سرزمين هاي دوردستي که از جايگاه ستمگران دور است، سکني گزيده ايم، ولي از آن چه بر شما مي گذرد، آگاهيم و هيچ يک از اخبار شما بر ما پوشيده نمي ماند». (2)
اين گونه روايات نشان مي دهد که امام مهدي (عج) بر اساس امر الهي، در مکان هايي ناشناخته، دور از دست رس ديگران، يعني به دور از شهرها و آبادي ها زندگي مي کند و از محل اقامت آن حضرت خبري نيست.
مکه يا مدينه
2. در برخي روايات، از مکان هايي خاص به عنوان اقامت گاه امام مهدي (عج) در دوران غيبت ياد شده است که از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره کرد:

الف) مدينه
 

در برخي روايات، از مدينه منوره به عنوان محل اقامت امام عصر (عج) ياد شده است. در روايتي که از امام محمد باقر (ع) نقل شده است، در اين زمينه چنين مي خوانيم: «صاحب اين امر ناگزير از کناره گيري است و او در [زمان] کناره گيري خود ناگزير از [داشتن] نيرو و تواني است. او با وجود آن سي نفر [ياران خاص] هيچ هراسي ندارد. چه خوب جايگاه است [مدينه] طيبه». (3)
در کتاب شريف «بحارالانوار» در کنار اين روايت چنين آمده است: «طيبه، يکي از نام هاي شهر مدينه است. اين روايت دلالت مي کند که آن حضرت غالباً در اين شهر يا در حوالي آن است. هم چنين دلالت مي کند که همواره با ايشان سي نفر از ياران خاصشان هستند و اگر يکي از آن ها بيمرد، کس ديگري جايگزين او مي شود». (4)

ب) کوه رضوي
 

برخي روايات، «کوه رضوي» در نزديکي مدينه را پناه گاه و اقامت گاه امام عصر (عج) معرفي کرده اند که روايت زير از آن جمله است:
عبدالاعلي مي گويد: به همراه ابي عبدالله [امام صادق، از مدينه] خارج شديم، زماني که به منطقه روحا [در اطراف مدينه] رسيديم، آن حضرت دقايقي نگاهش را به کوهي که در آن منطقه بود، دوخت و آن گاه فرمود: «اين کوه را مي بيني؟ اين کوه «رضوي» نام دارد و از کوه هاي فارس است. چون ما را دوست داشت، خداوند آن را به سوي ما منتقل کرد. در آن، همه درخت هاي ميوه دار وجود دارد و در دو مرحله پناه گاهي خوب براي خائف [امام زمان] است. آگاه باش که براي صاحب اين امر دو غيبت است که يکي از آن ها کوتاه و ديگري بلند است». (5)
در دعاي ندبيه نيز از اين مکان نام برده و به نوعي احتمال حضور در آن محل داده شده است. به هر حال در احاديث فراواني، از کوه «رضوي» ياد و از حرمت و ارزش آن بسيار گفته شده است.

ج) ذي طوي
 

مکان ديگري که در روايات از آن به عنوان محل اقامت امام عصر (ع) ياد شده، «ذي طوي» است. «ذي طوي»، نام کوهي در اطراف مکه است. در روايتي که از امام محمد باقر (ع) نقل شده، چنين آمده است: «صاحب اين امر را در يکي از اين دره ها غيبتي است. [در اين حال، آن حضرت] با دست خود به ناحيه ذي طوي اشاره کرد». (6)
گفتني است که در دعاي ندبه به نام اين مکان نيز اشاره شده و در برخي روايات، از اين منطقه به عنوان محل تجمع ياران امام مهدي (عج) ياد شده است.

در کنار مردم
 

3. دسته سوم از روايات مانند دسته اول، از جايگاه و مکان خاصي نام نمي برند و از آن ها استفاده مي شود که امام مهدي (عج) به صورت ناشناس در ميان مردم زندگي مي کند. درروايتي که از امام صادق (ع) نقل شده است، در اين زمينه چنين مي خوانيم: «... صاحب مظلوم شما همان که از حقش محروم شده و صاحب اين امر [حکومت] است در ميان مردم رفت و آمد مي کند، در بازارهايشان راه مي رود و بر فرش هاي آن ها قدم مي نهد، ولي او را نمي شناسند، تا زماني که خداوند به او اجازه دهد که خودش را معرفي کند. چنان که به يوسف اجازه داد، آن زمان که برادرش از او پرسيدند: آيا تو يوسف هستي؟ پاسخ دهد که آري، من يوسف هستم». (7)

جمع بندي روايات
 

حال اين پرسش مطرح مي شود که کدام يک از اين سه دسته روايت قابل پذيرش هستند و آيا راهي براي جمع بندي ميان آن ها وجود دارد يا خير؟
به نظر مي رسد ميان اين سه دسته روايت منافاتي وجود دارد و آن حضرت بسته به شرايط و موقعيت هاي مختلفي که پيش مي آيد، زندگي به صورت ناشناس در ميان مردم و اقامت در مکان هايي چون مدينه منوره يا دوري گزيدن از مردم و اقامت در مناطق دور از دسترس را انتخاب مي کند.
به بيان ديگر، بر اساس دومين معنايي که براي غيبت قابل تصور است؛ يعني ناشناس بودن امام مهدي (عج)، آن حضرت، الزامي براي اقامت در محلي خاص يا دور از دسترس ندارد و نمي تواند به صورت طبيعي در ميان مردم زندگي کند. البته ممکن است رعايت مصالحي ديگر، آن حضرت را وادار کند که بر اساس سفارش پدر بزرگوارشان، کوه ها و بيابان ها را اقامت گاه خود برگزيند.
بديهي است که اگر قرار باشد آن حضرت به صورت ناشناس در ميان مردم زندگي کند، براي ايشان مکان هايي چون مدينه منوره در کنار قبر جد بزرگوارش، بهترين مکان خواهد بود. (8)

پي نوشت ها :
 

1. کتاب الغيبت (شيخ طوسي)، ص 161.
2. الاحتجاج، ج2، ص 599 و بحار الانوار، ج53، ص 176.
3. الکافي، ج1، ص 340.
4. بحارالانوار، ج52، ص 153.
5. الکافي، ج1، ص 328، ح2.
6. بحارالانوار، ج52، ص 306 و ج 53، ص 97.
7. کتاب الغيبت (نعماني)، ص 315.
8. سايت اعتقادات www.eteghadat.com
 

منبع: انتظار نوجوان ش 68