اقسام نماز از نظر اثرگذاری

1 ـ نماز ناب : نمازی که بالاترین درجه از معرفت و خشوع و حضور قلب خوانده شود. نمازی که نمازگزار آنی از خداوند غافل و به دنیا معطوف نشود و این نماز مخصوص انبیا و اولیاست.

2 ـ نماز بر آثار: نمازی که آگاهانه و عاشقانه به جا آورده شود و ثمره ی آن انسان سازی و جامعه سازی است . این گونه نمازها مخصوص عارفان و بندگان صالح است .

3 ـ نماز مؤثر: چنانچه آفاتی چون جهل ، ضعف ، سهووریا در نماز به آگاهی ، ایمان ، توجه و اخلاق بدل سازیم ، نمازمان ، نماز مؤثری خواهد بود.

4 ـ نماز کم اثر : نمازی که از اول وقت خود به تأخیر بیافتد و چنانچه در اول وقت خوانده شود با حضور قلب نباشد .

5 ـ نماز بی اثر: نمازی که نمازگزار آنرا نه از روی اعتقاد بلکه برای رفع تکلیف و یا ریا و فریب بخواند و چون نمازش خالی از انگیزه و دور از آگاهی و تعهد است گاهی آن را ترک می کند.
 

آثار و برکات نماز
نمازی که آگاهانه و عاشقانه ، به دور از تنبلی و سستی همراه با خضوع و خشوع و با حضور قلب در وقت معین خوانده شود به خودی خود فوایدی را به نمازگزار هدیه می کند:
 

1 ـ تطهیر جسم: نماز باعث دور شدن آلودگی ها از بدن انسان می گردد. انسان برای نماز باید نجاست ها را از خود پاک کند. گاهی برای نماز باید تمام بدن را تطهیر و غسل داد و اقل آن وضو گرفتن و شستن صورت و دستهاست.

2 ـ رهایی از قید و بندها : نماز انسان را از قید و بندهای زندگی مادی و تلاش برای رفع نیازهای خود و خانواده نجات بخشیده و او را با ملکوتی والاتر آشنا میسازد.

3 ـ ایجاد آرامش : نماز باعث آرامش روحی و روانی می گردد. آرامشی که انسان نه با آزادی مطلق و نه با اقتصاد برتر به آن دسترسی پیدا نکرد. نماز باعث ایجاد سکون در آدمی است.

4 ـ تمرکز ذهن: نماز صحیح ، کا مل و مورد رضایت پروردگار باید با حضور قلب باشد و داشتن حضور قلب منوط به داشتن تمرکز ذهن است . هنگامی که در روز چندین مرتبه چنین نمازی خوانده شود قدرت تمرکز ذهن بالا می رود که این قدرت خود، عامل مهمی در موفقیت است .

5 ـ رهایی از تنهایی و دور ماندن از غم و اندوه : هر گاه انسان در زندگی با مشکلات فراوان روبرو می شود و خود را تنها و بدون حامی می بیند . یگانه راه رهایی از این احساس پناه بردن به پیشگاه ربوبی به وسیله نماز است .

6 ـ تسلط انسان بر نفس خود : نماز باعث تسلط انسان بر خواهشها تمایلات نفسانی است . خداوند می فرماید : همانا نماز انسان را از کارهای زشت و ناپسند باز می دارد.

7 ـ وقت شناسی و نظم : نماز وقت مشخصی دارد هیچ کس نمی تواند آن را قبل یا بعد از ساعات تعیین شده بخواند.

ـ احساس مسئولیت : کسی که اهل نماز و عبادت باشد خود را در برابر اجتماعش مسئول می داند. اهل نماز ، اهل صدقه و زکات نیز هست و سعی دارد با اعطای آن جامعه را از فقر و تهیدستی برهاند.
9 ـ درمان افسردگی و ایجاد اعتماد به نفس :
طبق آخرین پژوهش منتشر شده ی محققین آلمانی در نشریه نیورزی ، نماز و نیایش سبب کاهش فشار خون و کلسترول در انسان شده و حتی به درمان افسردگی نیز کمک می کند.
 

آثار ترک نماز
پیامبر در حدیثی می فرمایند: «همانا اولین فرضیه ای که از طرف خداوند بر بندگانش واجب شد نماز بود و آخرین فرضیه ای که تا دم مرگ از او ساقط نمی گردد و وجوبش همچنان باقی است ، نماز است . خداوند در قرآن کریم می فرماید : وای برنمازگزاران ، آنهایی که در نمازشان سهل انگارند و یا به ریا و خودنمایی نماز می خوانند.
 

علامه طباطبایی در کتاب تفسیرالمیزان می فرماید : سهل انگاران و ریاکاران یعنی آنهایی که از نمازشان غافل اند اهتمامی به امر نماز ندارند و از فوت شدن آن باکی ندارند چه اینکه برخی اوقات فوت گردد و یا وقت فضیلتش از دست برود و یا اینکه ارکان و شرایط و احکام و مسائلش را ندانسته و نمازی باطل بخواند .

مسائل نماز در دین اسلام آن قدر مهم و حساس است که در حوزه اسلام ، اجازه ترک نماز کمتر داده شده و هشدارهای فراوانی در مورد کوچک شمردن و ترک نماز وجود دارد و چنانکه ازروایات بر می آید.

اولین پرسشی در روز قیامت از نماز یعنی اولین پرسش در روز قیامت از نماز است یعنی از کیفیت و چگونگی آن و نه از وجود و عدم وجود آن . تارک نماز در حکم کافر و مرتد شناخته می شود و اگر توبه نکند بدون سؤال وادر دوزخ می گردد.

وقتی ازا مام صادق (علیه السلام) سؤال می شود چرا کسی که فساد اخلاقی دارد کافر گفته نمی شود و به تارک الصلاه کافر می گویند . در پاسخ می فرمایند:

چون بداران به خاطر غلبه شهوت آلوده شده اند ولی تارک نماز از روی بی اعتنایی به فرمان خدا ، نماز را ترک کرده است . تارکان نماز دو دسته اند :
1ـ کسانی که به طور مطملق نماز نمی خوانند.
2 ـ گروهی که گاهی اوقات می خوانند و گاهی آن را بجا نمی آورند و یا در مکان غصبی نماز می خوانند.

نماز اولیاء خدا الگویی برای ما
دلیل آنکه حضرت ابراهیم به مقام «دوستى خدا» رسید و«خلیل اللَّه» شد، سجده‏‌هاى طولانى او بود. «۱»
حضرت موسى، پس از هر نماز، سمت راست و چپ صورت خود را بر خاک می‌‌‏نهاد. «۲»
امام کاظم علیه السلام بعد از نماز صبح، سر به سجده می‌‏گذاشت و تا پاسى از روز، در حال سجده بود. «۳»

امام سجاد علیه السلام در سجده به قدرى نام خدا را تکرار می‌‏کرد و سجده را طول می‌‏داد که وقتى سر بلند می‌‏کرد، بدنش خیس عرق بود. «۴» به آن حضرت از آن جهت «سجّاد» گفته‌‏اند که سجده‏‌هایى طولانى داشت و آثار سجده در پیشانى و مواضع سجودش آشکار بود. «۵»

حضرت على علیه السلام آن قدر رکوع طولانى داشت که عرق، از ساق پاى او جارى می‌‏شد. «۶»
پیامبر خدا، شیفته نماز بود و چنان دلبسته به آن بود که برای رسیدن وقت نماز، لحظه شمارى می‌‏کرد و چون وقتش می‌‏رسید، چنان بود که گویا کسى را نمی‌‏شناسد، و به نماز می‌‏شتافت. «۷»

آن حضرت می‌‏فرمود:خداوند، نور چشم مرا در نماز قرار داده و آن را در نظرم محبوب ساخته است. انسان گرسنه و تشنه وقتى آب و غذا می‌‏خورند، سیر و سیراب می‌‏شوند ولى من هرگز از نماز، سیر نمی‌‏شوم. «۸»

وقتى آن حضرت نماز می‌‏خواند، دلش لرزان و هراسناک بود و از خوف خدا می‌‏لرزید. «۹»رسول خدا، بخش عمده‌‏اى از شب را به عبادت می‌‏گذراند.

حضرت على علیه السلام در نماز، از خود بی‌خود می‌‏شد و رنگ از چهره‏‌اش می‌‏پرید.
پیامبر صلى الله علیه و آله می‌‏فرمود: من بهشت را براى شما ضمانت می‌‏کنم، به شرط آنکه مرا با سجده‏‌هاى طولانى یارى نمائید. «۱۰»

نماز ریایی و رفع تکلیفی اسخفاف نماز است.
«یکی از گناهان، استخفاف نماز یعنی سبک شمردن نماز است. نماز نخواندن یک گناه بزرگ است و نماز خواندن اما نماز را خفیف شمردن، استخفاف کردن، بی اهمیت تلقی کردن گناه دیگری است.

پس از وفات امام صادق علیه السلام، ابوبصیر آمد به ام حمیده تسلیتی عرض کند. ام حمیده گریست.

ابوبصیر هم که کور بود گریست. بعد ام حمیده به ابوبصیر گفت:

ابوبصیر! نبودی و لحظه آخر امام را ندیدی، جریان عجیبی رخ داد.

شما اگر بخواهید واقعا نماز خوان باشید و بچه هایتان نماز خوان باشند نماز را محترم بشمارید، نمی گویم نماز بخوانید، بالاتر ازنماز خواندن، نماز را محترم بشمارید.

امام در یک حالی فرو رفت که تقریبا حال غشوه ای بود. بعد چشمهایش را باز کرد و فرمود:

تمام خویشان نزدیک مرا بگوئید بیایند بالای سر من حاضر شوند. ما امر امام را اطاعت و همه را دعوت کردیم. وقتی همه جمع شدند.

امام در همان حالات که لحظات آخر عمرش را طی می کرد یک مرتبه چشمش را باز کرد، رو کرد به جمعیت و همین یک جمله را گفت: «إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاةِ.»«۱1»

هرگز شفاعت ما به مردمی که نماز را سبک بشمارند، نخواهد رسید. این را گفت و جان بجان آفرین تسلیم کرد.

خشم الهی از تأخیر در نماز اول وقت
 رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در ضمن حدیثی به امام علی (علیه‌السّلام) سفارش فرمود: «یا علی...تقیم‌ الصلاة بوُضوء سابغ‌ فی مَواقیتها و لا تؤَخّرها فانّ فی تَاخیرها مِن غَیر علّة غضب الله عز و جل‌... ؛ [۱][۲]‌

ای علی! نماز را با وضوی کامل (همراه با رعایت آداب) و در وقت خود اقامه کن و آن‌را به تأخیر نینداز؛ زیرا تأخیر انداختن نماز اگر بدون دلیل باشد، موجب خشم خدای (عزّوجلّ) می‌گردد.[۳]
در توضیح این حدیث باید گفت:

پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (‌علیهم‌السّلام)، در احادیث متعددی به نماز اول وقت سفارش فرموده‌اند [۴] که از جمله این روایات، حدیث یادشده است که روایتی معتبر بوده و سند آن نیز قوی شمرده شده است.[۵]

همانگونه که در خود روایت تصریح شده، خشم خداوند تنها در مورد تأخیری در اقامه نماز است که عامدانه و بدون عذر موجه باشد.
 

نتیجه:

با توجه به آثار فردی و اجتماعیو خاصیت بازدارندگی نماز است که باید بگوییم در جامعه ای که نماز مورد بی توجهی و بی اعتنایی قرار گیرد ، قدرت منزلت و جاذبه های نماز شناسانده نشود و جوانان به سمت و سوی آن کشیده نشوند ، زمینه برای گناه و پیروی از هواهای نفسانی فراهم می شود و جامعه به سمت فساد و تباهی میرود .

زیرا یگانه نیروی بازدارنده در برابر کشش و جاذبه غربزدگی و بی دینی نماز است . در اسلام تعبیرات مختلفی در مورد ترک نماز وارد شده است . از جمله آنها شرک ، کفر ، حبط عمل ، مردن به دین یهود و نصاری ، حشر با قارون و ورود به جهنم و تمام این موارد جایگاه و اهمیت نماز را گوشزد می کند.

تربیت دینی در نوجوانی و توجه به نماز و عبادات و ایجاد انس بین او و خالق نه تنها احساسات مذهبی وی را اقناع می کند بلکه تمایالات طبیعی و هواهای نفسانی او را نیز مهار کرده و رفتار وی را به کنترل در می آورد .

و از همه مهمر اینکه احساس رنج درونی و فشارهای عاطفی ی، نگرانی ، ترس ، آشفتگی ، احساس گناه شدید که از ویژگیهای این دوره است را از بین می برد.

پی نوشت:
(۱). مستدرک وسائل، ج ۱ ص ۳۲۹
(۲). قصارالجمل‏
(۳). قصارالجمل‏
(۴). بحارالانوار، ج ۸۲ ص ۱۳۷
(۵). وسائل، ج ۴ ص ۹۷۷
(۶). بحارالانوار ۷ ج ۸۲ ص ۱۱۰
(۷). سنن النبى، ص ۲۵۱
(۸). سنن النبى، ص ۲۶۹
(۹). سنن النبى، ص ۲۶۹
(۱۰). مستدرک وسائل، ج ۱ ص ۳۲۹
(11).. المحاسن، ج‏1، ص: 80
(12). ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج‌۲، ص۵۴۳، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.    
(13).مجلسی، محمد‌باقر، بحار الانوار، ج ۲، ص۱۵۴، ح۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.  
(14)..ک:سایت اسلام کوئست، مقاله «منظور از خشنودی و رضایت خداوند».  
(15).ر.ک:ر.ک:سایت اسلام کوئست، مقاله «آثار و برکات نماز اول وقت و سبک نشمردن نماز».
(16).مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ج‌۱۲، ص۱۷۱، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.  
 

منبع :
wikiporsesh.i
https://qunoot.net/App/reads.item.php?showid=639
https://www.emadionline.com/fa/post/7033
کتاب هدایت نوجوان به سوی نماز
مجموعه مقالات همایش نماز ـ کتاب پژوهش مطالعاتی نماز ـ زیباترین پرستش
موج عصر پیش شماره 9 سال 1387