گزارش هاي ساواک و شهرباني رژيم پهلوي از روزهاي حماسه در بهار سال 1357(1)
نويسنده: معصومه مرادپور
مقدمه
توزيع اعلاميه در واپسين روزهاي اسفند 56در سراسر ايران در خصوص عدم برگزاري مراسم عيد و اعلام تحريم جشن نوروز از سوي گروه هاي اجتماعي در آغاز سال 1357، مردم را برآن داشت تا به منظور بزرگداشت اربعين شهداي 29بهمن تبريز از برپايي مراسم جشن هاي نوروزي امتناع نمايند و در مساجد جامع هر شهر گردهم آيند و به سخنان روشنگرانه وعاظ عليه جنايات رژيم گوش فرا دهند؛ هرچند که اين صراحت سخن روحانيان، به دستگيري و تبعيد شماري از آنها منجر شد.
يکي از سنت هاي ديرينه فرهنگ اسلامي ايرانيان، برگزاري مراسم چهلم گذشتگان است که همانا اين چهلم هاي پياپي در دوران انقلاب، حرکت هاي انقلابي را استمرار بخشيد و جوش و خروش مردم و ابراز انزجار آنان را نسبت به جنايت هاي رژيم مضاعف مي نمود. با فرا رسيدن هر اربعين شهداي اين نهضت، امکان مبارزه اي سخت تر براي مبارزان فراهم مي آمد و هر بار بيش از پيش چهره پليد پهلوي دوم افشا مي گرديد. از سوي ديگر، حزب رستاخيز و سازمان اطلاعات و امنيت کشور با مساعدت يکديگر،«کميته هاي اقدام ملي» و«کميته انتقام» را تشکيل دادند و «نيروي پايداري» را فعال کردند و در اخبار روزنامه ها، اين عناوين را جايگزين نيروهاي انتظامي و ساواک نمودند تا با اين کار بتوانند چهره اين مراکز را بي رنگ و لااقل کمرنگ کنند. مردم ايران در روزهاي دهم ويازدهم فروردين که مصادف با چهلم شهداي 29بهمن تبريز بود، ديگر بار نسبت به جنايات چندين ساله رژيم پهلوي واکنش نشان دادند و اين بار نيز رويارويي ماموران با مردم غيور ايران در چندين شهر فاجعه آفريد و شمار دستگيريها به اوج خود رسيد. هرچند خبر تظاهرات مردم در روزنامه ها، محدود و گاه تحريف شده انعکاس مي يافت، اما نهضت اسلامي ايران نه تنها درشهرهاي بزرگي چون قم، اصفهان، تهران، مشهد، اهواز، يزدو.. گسترش يافت، بلکه پا را فراتر گذاشت و تا بخش ها و روستاها کشيده شد. شعارنويسي و تهيه و تکثير اعلاميه رشد فوق العاده اي داشت و با وجود اختناق، پنهان کاري و محدوديت، اعلاميه مراجع در کمترين زمان در سراسر ايران پخش مي شد.
در ارديبهشت همان سال، به مناسبت فرا رسيدن «ايام فاطميه» برافراشتن پرچم هاي عزاداري در مساجد، حسينيه ها و تکايا از سويي و فرا رسيدن اربعين شهداي شهرهاي يزد، جهرم و اهواز از سوي ديگر سبب شد تا در اين روزها بالاخص در روز 19 ارديبهشت، اقدامات و تدارکات گسترده اي براي بزرگداشت شهدا صورت گيرد و اين شيوه که هر چهل روز مراسمي به منظور بزرگداشت شهداي شهرهاي ايران برپا مي گرديد، با مقاصد سياسي و جلب نظر آحاد مردم همراه و موثرترين روش براي ادامه مبارزه شد.
از جمله وقايعي که در اين ماه، ريشه هاي انقلاب را محکم تر و مردم را مستعد کرد تا همچنان خواستار ادامه اين نهضت باشند، از طرفي تظاهرات دانشجويان دانشگاه آذر آبادگان تبريز بود که به شهادت رسيدن چند تن از دانشجويان منجر گرديد و از طرف ديگر، برخورد نيروهاي رژيم شاه در قم با تظاهرکنندگاني بود که به مناسبت بزرگداشت اربعين شهداي شهرهاي يزد، جهرم و اهواز در اين شهر اقدام به برپايي تظاهرات نموده بودند و رژيم آنها را بي محابا به زير آتش گرفته بود. از ديگر اقدامات نيروهاي نظامي مستقر در قم به منظور ترساندن اهالي اين شهر، حمله و تعرض به خانه هاي آقايان گلپايگاني و شريعتمداري بود که منجر به حمله قلبي آيت الله گلپايگاني شد. هرچند که دولت با توجيه اين تهاجم اظهار تاسف کرد اما در نهايت، اين عمل به صف آرايي بيشتر مردم در برابر رژيم سلطنتي شاه انجاميد.
در پي اين وقايع، موج دستگيري ها دگربار بالا گرفت و شماري از روحانيان به جرم ايراد سخنراني عليه رژيم، دستگير و تبعيد شدند؛ حتي آيت الله مرتضي پسنديده که هيچ گونه فعاليت علني نداشت، تنها به اتهام تقسيم شهريه هاي امام خميني ميان طلاب و جمع آوري وجوهات شرعي، دستگير و تبعيد شد و مسئولان ساواک در پي اين اقدام خود گفتند هرکس ديگري که بخواهد به جاي وي و از طرف امام خميني به طلاب شهريه بدهد، دستگير و تبعيد مي شود. در تهران نيز در پي برپايي مراسم بزرگداشت شهداي برخي از شهرهاي ايران، هرچند کسي آسيب نديد اما بيش از يکصد نفر دستگير شدند.
از ديگر رويدادهاي اين ماه، آمدن مسئولان صليب سرخ جهاني به منظور ديدار از زندان هاي ايران بود که ساواک پس ازاطلاع از اين مساله، شروع به جابجايي کردن زندانيان کرد و سعي داشت تا با اين حيله، شمار زندانيان را کمتر جلوه دهد.
رويداد ديگر اين ماه، مصاحبه امام خميني با روزنامه لوموند(فرانسه) بود که براي نخستين بار حضرت امام تشخيص دادند که پس از 15سال، مواضع خود را از طريق يکي از رسانه هاي بين المللي به گوش جهانيان برسانند. امام در اين مصاحبه که بازتاب گسترده اي در رسانه ها داشت هدف کوتاه مدت نهضت اسلامي را به زير کشيدن نظام سلطنت و شخص شاه و سپس برقراري حاکميت نوين با اتکا به موازين اسلامي اعلام کردند.
آخرين ماه بهار سال 1357زماني آغاز شد که شاه ايران در اوج قدرت نظامي خود و با ذخاير فراوان از دلارهاي نفتي و با اعتماد نسبت به پشتيباني از سوي نيروهاي خارجي و نظامي در گفتگويي اعلام کرد: «هيچ کس نمي تواند مرا از سلطنت خلع کند. من از پشتيباني هزار سرباز، همه کارگران و اکثريت مردم برخوردارم. هرجا مي روم تظاهرات وجدآوري ناشي از حمايت مردم برپاست. من قدرت دارم و مخالفان به هيچ وجه از نظر قدرت قابل مقايسه با دولت نيستند» غافل از اينکه بدنه ارتش نيز از مردم بود و دير يا زود به مردم مي پيوست. بدون ترديد، اين ماه يادآور قيام مردم در 15خرداد1342بود که زمينه ها و ريشه هاي آن و همچنين آثار وپيامدهاي آن، از ويژگيهاي خاصي برخوردار است و در حقيقت نقطه عطف نهضت اسلامي ايران است که پس از گذشت پانزده سال از اين روز تاريخي، آنچه از افواه مردم وفادار به اين مرجع ديني شنيده مي شد راجع به اين روز بود.
در خرداد اين سال، دستگاه امنيتي ادامه بازداشت ها را چاره اي براي جلوگيري از وقوع رويدادهاي ضد رژيم دانست و به دستگيري هاي خود به همان گستردگي ماه ارديبهشت ادامه داد. همراه داشتن اعلاميه و گاه حتي خواندن آن جرم محسوب مي شد و به بازداشت منجر مي گرديد و دستگيري روحانيان و تبعيد آنها به مناطق بد آب و هوا همچنان ادامه داشت.
در دهمين روز اين ماه، امام خميني(ره) به مناسبت سالگرد15خرداد، سخنان پر تب و تابي در مسجد شيخ انصاري نجف ايراد کرد و در بيانات خود ضمن اشاره به مسائل روز، اعطاي آزاديهاي ادعايي رژيم شاه را جرم دانست و فرمود که شاه چه کاره است که به مردم آزادي بدهد. امام در سخنان خود از شاه به عنوان «آقاي تمدن بزرگ» نام برد و به ادعاهاي واهي او براي رسيدن به دروازه هاي اين تمدن در حالي که گروهي از مردم در پايتخت ايران در زاغه ها و در شرايطي سخت به سر مي بردند، انتقاد نمود. ايشان همچنين در بيستم همين ماه در پي برکناري نصيري و يکي از عوامل حزب رستاخيز، در پيامي خطاب به مردم ايران از جابجايي چهره ها در نظام شاهنشاهي با عنوان «مهره بازي شاه» نام برد و خواستار هوشياري مردم در برابر اين فريبکاري شاهانه شد.
واما يادآوري چند نکته:
1. با اينکه مطالب مندرج در روزشمار، برگرفته از گزارش هاي محرمانه ساواک و شهرباني است، ليکن متن تنظيمي به قلم اين نويسنده است و در مواردي که لازم بود عين گزارش آورده شود، متن آن در گيومه قرار گرفته است.
2. در گزارش هاي محرمانه ساواک و شهرباني تلاش شده است روي واقعيت ها و حقايق در رويدادها و جريانها پرده بکشند، اهداف و آرمانهاي مردمي را به گونه اي تعديل کنند، شعارهاي ضدشاهي را حتي المقدور درز بگيرند، شمار شرکت کنندگان را در راه پيمايي ها، گردهمايي ها و تظاهرات به مراتب کمتر از آن حدي که بوده است وانمود کنند، گويا اگر واقعيت ها را مي نوشتند، از ديد مسئولان مافوق، موافق يا هوادار انقلاب شناخته مي شدند!
3. گزارشگران مقيد و مامور بودند در مورد برخورد خشنونت آميز و تجاوزکارانه پليس با مردم و کشت و کشتاري که به راه مي انداختند نيز گزارشي واقعي ارائه ندهند و آمار و ارقام کشته ها و زخمي ها را تا سرحد امکان کمتر از آن حدي که به وقوع پيوسته بود بنمايانند. از اين رو، نبايد اين گزارش ها را مطابق با واقع پنداشت و بي کم و کاست دانست. با اين وجود از گزارش هاي مذکور مي توان سرنخي براي پيگيري حوادث و جريان هايي که در آن دوره اتفاق افتاده است به دست آورد و از آن بهره برد.
4. گزارش هاي ساواک و شهرباني پيرامون حوادث بهار سال 1357چند برابر مطالب روزشماري است که در فصلنامه آورده شده است. بنابراين به علت تراکم مطالب و مقالات در اين شماره و محدوديت فصلنامه براي درج همه آن گزارشها، ناگزير به تلخيص شديم. از اين بابت از خوانندگان عزيز پوزش مي خواهيم و اميدواريم متن کامل اين گزارش ها را به صورت کتاب در آينده نزديک در اختيار آنها قرار دهيم. والسلام.
سه شنبه1357/1/1-21مارس1978- 11 ربيع الثاني1398
- در ساعت 3 بامداد، تظاهراتي در قم با شرکت جمعيتي حدود1530 (ساواک در گزارش ديگري، آمار تظاهرکنندگان را 250نفر اعلام کرده است) در صحن بزرگ حرم حضرت معصومه(س) برپا شد. در اين تظاهرات اعلاميه اي با امضاي 54نفر از روحانيون با مضمون اعلام عزا در عين نوروز توزيع گرديد؛ حدود28نفر از تظاهرکنندگان نيز به دست ماموران دستگير شدند.
- بنابراين گزارش ساواک خانواده هاي زندانيان سياسي در مقابل زندان قصر تظاهراتي برپا کردند.
- بنابراين گزارش ساواک حدود48نفر به جرم شرکت در تظاهرات امروز شهر قم به دست ماموران دستگير شدند(ساواک در گزارش ديگري، آمار دستگيرشدگان را 39نفر اعلام کرد)
- در ساعت 17، طبق راي کميسيون امنيت اجتماعي همدان، سه تن از روحانيون به نامهاي سيدمجتبي صباح حسيني، سيدفاضل حسني و شيخ حسين عندليب زاده به جرم ايراد سخنراني عليه رژيم به ترتيب به يک سال اقامت اجباري در مناطق ديواندره، مهاباد و پاوه محکوم شدند.
- پس از خاتمه نماز مغرب و عشا درقم، تظاهراتي با شرکت حدود صدنفر از طلاب برپا گرديد و حدود4نفر به دست ماموران دستگير شدند.
چهارشنبه1357/1/2-22مارس1978- 12 ربيع الثاني1398
- در ساعت 16/30، تظاهراتي از سوي عده اي از طلاب در مدرسه خان قم برپا گرديد و حدود 3نفر به دست ماموران دستگير شدند.
پنجشنبه1357/1/3-23مارس1978- 13 ربيع الثاني1398
- اعلاميه اي از سوي سيدمهدي يثربي در مورد تجاوز اسرائيل به جنوب لبنان و کشتار فلسطينيان منتشر گرديد.
- در ساعت 21/30، تظاهراتي در مقابل مدرسه خان قم برپا گرديد و حدود4نفر به دست ماموران دستگير شدند.
جمعه1357/1/4-24مارس1978- 14 ربيع الثاني1398
- تظاهراتي با شرکت 70 نفر از دانشجويان ايراني در سانفرانسيسکو، ايالت کاليفرنيا، در اعتراض به برگزاري مراسم عيدنوروز توسط سرکنسولگري شاهنشاهي ايران، در مقابل محل پذيرايي اين سرکنسولگري برپا گرديد.
شنبه1357/1/5-25مارس1978- 15 ربيع الثاني1398
- اعلاميه اي از سوي حوزه علميه قم به مناسبت اربعين شهداي تبريز منتشر شد.
- سه نفر در شهرستان آران به جرم توزيع اعلاميه آقاي سيدمهدي يثربي، به دست ماموران دستگير شدند.
- در ساعت20، حدود25نفر از اهالي مازندران ضمن پوشاندن صورتهاي خود، تظاهراتي برپا کردند. در پايان 2نفر از تظاهرکنندگان به دست ماموران دستگير شدند.
يکشنبه1357/1/6-26مارس1978- 16 ربيع الثاني1398
- به مناسبت فرا رسيدن اربعين شهداي شهر تبريز، اعلاميه هايي از سوي آقايان سيدمحمد وحيدي، سيدعبدالله شيرازي، سيدصادق روحاني و سيدکاظم شريعتمداري منتشر شد. در اين اعلاميه ها روز دهم فروردين عزاي عمومي اعلام گرديد.
دوشنبه1357/1/7-27مارس1978- 17 ربيع الثاني1398
- به مناسبت فرارسيدن اربعين شهداي تبريز، اعلاميه هايي از سوي آيات عظام سيدمحمدرضا گلپايگاني، سيدشهاب الدين نجفي مرعشي و عده اي ديگر از روحانيون منتشر شد.
در اين اعلاميه ها، روز دهم فروردين عزاي عمومي اعلام گرديد.
- در ساعت20/10، تظاهراتي با شرکت حدود50 نفر نقابدار در بابل برپا گرديد. تظاهرکنندگان تعدادي از شيشه هاي چندين بانک و ساختمان حزب رستاخيز اين شهر را شکستند و حدود6نفر به دست ماموران دستگير شدند.
سه شنبه1357/1/8-28مارس1978- 18 ربيع الثاني1398
- محاکمه 16نفر از دانشجويان که به جرم تظاهرات در مقابل دانشگاه صنعتي آريامهر در سال گذشته دستگير شده بودند، در شعبه اول دادگاه جنايي جريان يافت.
- آيت الله سيدعبدالله شيرازي به مناسبت اربعين شهداي تبريز، اعلاميه اي منتشر و در آن روز دهم فروردين را عزاي عمومي اعلام کرد.
چهارشنبه1357/1/9-29مارس1978- 19 ربيع الثاني1398
- در ساعت 6، تعدادي از شعب بانکهاي صادرات، ملي، ايران و...شهرستان دزفول به آتش کشيده شد و پنج نفر از عاملان آن به دست ماموران دستگير شدند.
- در ساعت 11، حدود20 نفر از جوانان شهر رفسنجان قصد برپايي تظاهراتي داشتند که با دخالت ماموران متفرق و چندين نفر نيز دستگير شدند.
- به مناسبت فرا رسيدن اربعين شهداي تبريز، حدود60درصد از مغازه هاي بازار و خيابانهاي اين شهر تعطيل بود.
- به مناسبت فرارسيدن اربعين شهداي تبريز، حوزه علميه مشهد و حدود65درصد از مغازه هاي اين شهر تعطيل بود.
- اعلاميه اي با امضاي جامعه روحانيت اهواز به مناسبت اربعين شهداي تبريز منتشر گرديد.
- از ساعت16/30الي 19، مراسم بزرگداشتي در اصفهان به مناسبت اربعين شهداي تبريز با حضور جمعيتي حدود4هزار نفر و سخنراني آقاي سيدمحمداحمدي فروشاني در مسجد حکيم برپا گرديد. در پايان ضمن برپايي تظاهرات، شيشه هاي چندين شعب بانک، هتل ها، اتومبيل پليس و... شکسته و حدود33نفر به دست ماموران دستگير شدند. آقاي احمدي فروشاني نيز در پي سخنراني دستگير و پنج روز بعد به شهر سقز تبعيد شد.
- در پايان امروز مراسم بزرگداشتي در يزد به مناسبت اربعين شهداي تبريز با سخنراني آقاي شيخ محمدصدوقي در مسجد حظيره برگزار شد. در پايان، حدود400الي 500نفر ضمن خروج از مسجد اقدام به برپايي تظاهرات کردند و شيشه هاي چندين شعب بانک، اماکن دولتي و... را شکستند و حدود40نفر به دست ماموران دستگير شدند(ساواک در گزارش ديگري آمار دستگيرشدگان را 50نفر اعلام کرده است.)
منبع: 15 خرداد شماره 15
