انديشه حكومت اسلامي، نقطه عطفي در نهضت امام خميني (ره)(3)

(نگاهي تاريخي به كتاب حكومت اسلامي)
 

استقبال عمومي در ايران
 

كتاب ها و نوارها به سرعت به ايران رسيد و مورد توجه علما و ياران امام قرار گرفت.
در تهران، آيت الله شهيد سعيدي از جمله كساني بود كه براي تكثير اين جزوه ها و نوارها تلاش فراواني. دريكي از گزارش هاي ساواك امده است :
سيد محمدرضا سعيدي بيش از ديگران در امر تهيه و پخش جزوات و نوار سخنراني خميني فعاليت مي كند و طبق گزارشات تأييد شده اي، مشاراليه آنها را به دوستان خود
مي دهد تا استفاده كنند.
علما و روحانيان تهران جلساتي تشكيل مي دادند و ضمن استماع نوار سخنراني به بحث و تبادل نظر راجع به اين مباحث مي پرداختند. دريكي ديگر از گزارش هاي ساواك آمده است :
از ساعت 13:00 الي 16:00 روز چهارشنبه مورخه 48/11/21، محمد امامي كاشاني، شيخ علي اصغر مرواريد، شيخ جعفر جوادي شجوني، لاهوتي، نجم الدين اعتماد زاده و شيخ علي اكبرهاشمي رفسنجاني در منزل كاشاني اجتماع و نوار مذكور را استماع نمودند.
علاوه بر علما و روحانيون، بسياري از مبارزان غير روحاني هم ازجمله شهيد سيد اسدالله لاجوردي در چاپ و نشر اين جزوه ها و نوارها تلاش كردند. (1)
آيت الله خامنه اي به مناسبتي در اين باره نوشته اند:
من اولين جزوه هاي ولايت فقيه را كه در اينجا تكثير شده بودو پخش مي شد، در نزد حاج آقا تقي خاموشي (2) ديدم در سال 48. اين كار در تهران و به وسيله مبارزان بازار صورت مي گرفت و خاموشي از جمله آنان بود. (3)
در قم، كار نشر رساله امام و كتاب حكومت اسلامي، به طور عمده توسط انتشارات دارالفكر(مرحوم مولانا)و دارالعلم (مرحوم آذري قمي)انجام مي شد. (4)
مرحوم آيت الله رباني شيرازي نيز از كساني بود كه در جهت نشر اين كتاب ها تلاش مي نمود. در يكي از گزارش هاي ساواك، كمك هاي مالي وي جهت تكثير اين جزوه ها منعكس شده است. ضمن اينكه ايشان نامه مفصلي هم در همان زمان، در رابطه با مسأله ولايت فقيه خطاب به
حجت الاسلام سيد حميد روحاني نوشته است. (5)
برخي از فضلاي حوزه علميه قم، به صورت گروهي روي اين مباحث كار مي كردند. آيت الله
طاهري خرم آبادي در خاطراتش از مباحثي ياد مي كند كه همراه با مرحوم آيت الله رباني املشي و آيت الله مؤمن راجع به اين درس هاي امام داشته اند. (6)
عده اي از روحانيان و فضلاي حوزه در صدد بررسي و تبيين بيشتر اين موضوع برآمدند. از آن جمله آيت الله رباني املشي فعاليت هاي خود را كنار گذاشت و با جديت روي اين موضوع كار كرد. (7)آيت الله گرامي راجع به اين درس ها مي گويد :
در همان جلسه اول فرمودند :اشكالي ندارد كه انسان در تبعيد باشد و طرح بدهد. خيلي ها در زندان و تبعيد طرحشان را نوشتند. ازاين كلمات معلوم بود كه طرح، طرح تازه اي است و از قبل اين طرح نبوده است. . . در درس هايم به هر مناسبتي به اين موضوعات اشاره مي كردم. گاهي نيز در سخنراني هايم به صراحت يا با اشارات مطرح مي كردم. (8)
نوارها و جزوات درس هاي ولايت فقيه در شهرهاي مختلف دست به دست شده ومورد توجه و استقبال مبارزان و نخبگان قرار مي گرفت. در شيراز با فعالتي گروه رجبعلي طاهري، ماهي هفتاد جلد ازاين كتاب به فروش مي رسيد. ضمن آنكه اين كتاب متن
آموزشي اعضاي گروه طاهري بوده است. (9)محمد حسن خاكساران از فرهنگيان قزوين بااشاره به تأثير كتاب ولايت فقيه امام در نظام فكري خود و همنوعانش، از سلسله جلساتي ياد مي كند كه نظريات امام خميني را در باب حكومت اسلامي براي فرهنگيان، دانشجويان و بازاري هاي قزوين تبيين مي كرد و آن جلسات با استقبال گسترده اي مواجه مي شد. (10)
آيت الله محفوظي كه در رفسنجان تبعيد بود، در خاطرات خود از تبادل كتاب حكومت اسلامي با فرهنگيان آن منطقه ياد مي كند. (11)
نوارها و جزوات، موج جديدي در ميان ياران امام از طبقات مختلف ايجاد كرد. موج پديد آمده در اثر انتشار گسترده انديشه حكومت اسلامي (درقالب نوار، جزوه، مباحثات و گفتگوهاي علمي)، برمحتواي منابر و سخنراني هاي ماه محرم همان سال و نيز ساير مناسبت هاي كه ايام تبليغات گسترده مذهبي است و روحانيان و وعاظ در سراسر كشور به تبيين معارف اسلامي مي پردازند، تأثير زيادي گذاشت و بحث حكومت اسلامي و ولايت فقيه در منبرها نيز مطرح شد. (12)بدين ترتيب عموم مردم با هدف نهايي نهضت كه سرنگوني رژيم شاهنشاهي و برپايي حكومت اسلامي با محوريت ولايت فقيه بود، آشنا شدند. عده اي از جوانان در شهرهاي مختلف با تشكيل گروهايي درصدد ساقط كردن رژيم پهلوي و برقراري حكومت اسلامي برآمدند.
ساواك خوزستان راجع به حسين ابراهيمي پور از اعضاي گروهي كه در خرمشهر فعال بود، مي نويسد:
در جهت براندازي حكومت شاهنشاهي و برقراري حكومت اسلامي صريحا اعترافات لازم را نموده است. (13)
شهيد تندگويان در بازجويي خود صريحا اعلام كرده است كه هدف او از مبارزه، تشكيل حكومت اسلامي مي باشد. (14)
نكته در خور توجه ديگر اين است كه درس هاي امام در همان زمان توسط حجت الاسلام سيد محمد دعايي از راديو بغداد قرائت مي شد. آيت الله گرامي در خاطراتش به اين مسأله اشاره كرده است (15) اما در ميان اسناد ساواك، تا جايي كه صاحب اين قلم جستجو كرد، اشاره اي به انتشار اين بحث ها به وسيله راديو بغداد نشده و در. ميان خاطرات منتشر شده نيز، نكته قابل توجهي در اين باب بيان نشده است.

حساسيت رژيم شاه
 

رژيم شاه خطر اين انديشه را به خوبي دريافته بود و مي دانست نهضتي كه منشور آن كتاب حكومت اسلامي است، با امتيازاتي نظير داشتن چند نماينده در مجلس يا اصلاح چند قانون و مصوبه، مهار نخواهد شد.
از اين روز سازمان اطلاعات و امنيت با اطلاع از توزيع جزوه هاي ولايت فقيه در مراسم حج، در تاريخ 1348/12/7 به كليه ادارات ساواك بخشنامه كرد:
اخيرا خميني در نجف سخنراني نموده و گفتار وي به صورت جزوه و نوار به ايران آورده شده. از توزيع آن جلوگيري و عاملين شناسايي و نتيجه را اعلام نمايند. ضمنا
برخي از حجاج حامل جزوه مزبور مي باشند. (16)
در يكي ديگر از گزارش هاي ساواك در تاريخ 1348/12/12، امده است :
اخيرا خميني در نجف سخنراني هايي مبني بر لزوم ايجاد يك حكومت جهاني اسلامي نموده كه علاوه بر فارسي، به زبان هاي عربي، تركي و اردو ترجمه و بين حجاجي كه جهت انجام فرائض حج رفته بودند، توزيع شده است. بديهي است غالب حجاج ايراني طرفدار خميني داراي چنين جزواتي مي باشند و به احتمال قريب به يقين پس از بازگشت به ايران آن را تكثير و توزيع خواهند نمود. بنابراين لازم است كه از وسايل حجاجي كه به كشور وارد مي شوند، بازرسي به عمل آيد.
اما اين تلاش ها به نتيجه نرسيد و ساواك در گزارشي اعلام كرد:
نوار سخنراني خميني در قم زياد است و افرادي كه [در نجف] اقامت دارند و در درس خميني شركت مي كنند سخنراني وي را ضبط كرده اند و اين سخنراني همان است كه به صورت جزوه به زبان عربي، انگليسي و فارسي در موقع حج بين حجاج پخش كرده اند و در چادرهاي حجاج ايراني نيز داده اند. (17)
در پي ناكامي دستگاه امنيتي رژيم شاه و ورود گسترده جزوه ها ونوارها به ايران، ساواك تلاش كرد از گسترش انديشه حكومت اسلامي در افكار عمومي جلوگيري كند.
برنامه ريزان ساواك كه مي دانستند يكي از راه هاي مهم ترويج افكار انقلابي در ميان مردم، استفاده از منبر توسط روحانيان خوش فكر و آگاه بوده و كتاب حكومت اسلامي مستقيما در محتواي سخنراني اين روحانيان اثر گذاشته و به گوش عموم مردم خواهد رسيد، در همان نخستين سالي كه جزوه هاي حكومت اسلامي در ميان طلاب و فضلا منتشر شد، عده اي از روحانيان مبارز را در آستانه محرم آن سال، ممنوع المنبر نمودند. آقايان شهيد سعيدي، مرحوم طالقاني، مهدوي كني، هاشمي رفسنجاني وديگران از جمله روحانيان ممنوع المنبر در آن سال بودند. (18)
از سوي ديگر، تهيه، توزيع و استفاده از اين جزوات يا نوارهاي صوتي را جرم قلمداد نموده و بسياري از مبارزان به جرم تكثير، توزيع يا مطالعه اين كتاب، توسط عمال رژيم شاه دستگير شدند.
آيت الله سعيدي كه طبق اسناد متعدد ساواك، سخت مشغول كار تكثير و توزيع نوارها و جزوه هاي حكومت اسلامي بود، در تاريخ 11 خرداد 1349 به اتهام «اقدام بر ضد امنيت داخلي مملكت »دستگير و در بيستم
خرداد 1349 در زندان هاي مخوف شاه به شهادت رسيد.
با تأمل در مجموع شواهد و قرائن، اين نكته به دست مي آيد كه احتمالا مهم ترين دليل شهادت آيت الله سعيدي، تلاش هاي وي در جهت تكثير جزوه ها و نوارهاي حكومت اسلامي بوده است. هر چند كه رژيم شاه سعي داشت اين مسأله را مخفي نگه دارد تا موجب حساسيت و
توجه بيشتر مردم به نوارها و جزوه هاي ولايت فقيه نگردد و در همين راستا به بزرگنمايي اعلاميه آن شهيد مظلوم در رابطه با سرمايه گذاران امريكايي پرداخت.
افراد ديگري نيز در همين راستا دستگير و زنداني شدند. حجت الاسلام سيد هادي خامنه اي از جمله كساني است كه در سال 1350، به جرم تكثير و توزيع اين كتاب، دستگير و زنداني
شد و اين دستگيري يك سال به طول انجاميد. (19)مرتضي الويري نيز در سال 1350 به جرم شركت در تكثير اين كتاب دستگير شد. (20)
شيخ حسين ابراهيم بيك معروف به شيخ حسين پابرهنه به جرم همراه آوردن اين جزوات از عراق در قصر شيرين دستگير و به هفت ماه زندان محكوم شد. (21)

تأملي در يك شبهه
 

در سال هاي اخير كه زير سؤال بردن همه اركان، آرمان ها و ارزش هاي نظام اسلامي براي گروهي «مد» شده، شبهه اي بدين مضمون رواج يافت كه مردم ايران در جريان انقلاب اسلامي، در نفي رژيم گذشته آگاهانه عمل كردند اما براي جايگزين آن، انديشه خاصي نداشتند و نمي دانستند دنبال چه چيزي هستند!
در حالي كه با مروري بر شعارهاي مردم آگاه ايران در آستانه پيروزي انقلاب اسلامي، بطلان اين مدعا نمايان مي شود. شعارهايي از قبيل «استقلال، آزادي، حكومت اسلامي»و«استقلال، آزادي، جمهوري اسلامي»(22). . . كه ريشه در انديشه هاي بلند امام راحل در برپايي حكومت اسلامي دارد. همان انديشه تاريخ سازي كه اولين بار در كشف اسرار در سال 1323 مطرح شد و تبيين عالمانه آن در سال 1348 صورت گرفت و چنان كه در اين نوشتار اشاره شد. موج ان اقصا نقاط ايران را در نورديد و ملت ايران با دريافت اين انديشه، يكپارچه عليه نظام كهنه «مشروط سلطنتي» به پا خاست و در 22 بهمن 1357 آن نظام پوسيده را سرنگون ساخت و در 12 فروردين 1358، با تبعيت از ولي فقيه، آرمان جاودانه خويش را با رأي 98/2 درصدي به نظام جمهوري اسلامي، در تاريخ ايران به ثبت رساند.

پي نوشت ها :
 

1. جلال الدين فارسي، همان، ص 141. ياران امام به روايت اسناد ساواك ؛ سيد اسدالله لاجوردي، تهران، مركز بررسي اسناد تاريخي، 1377، ص 77، 102، 104، 108.
2. از فعالان هيأت مؤتلفه اسلامي.
3. رسول جعفريان، همان، ص 239.
4. همان، ص 239
5. سيد حميد روحاني، همان، 747.
6. خاطرات آيت الله طاهري خرم آبادي، همان، ص 64.
7. همان‌، ص 65.
8. خاطرات آيت الله گرامي، مركز اسناد انقلاب اسلامي، تهران، 1381، ص 204.
9. رسول جعفريان، همان، ص 239.
10. خاطرات محمد حسن خاكساران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، تهران، 1383، ص 105.
11. مجله ياد، ش 41، ص 27.
12. خاطرات آيت الله طاهري خرم آبادي، همان، ص 66.
13. سيد حميد روحاني، همان، ص 746.
14. همان.
15. خاطرات آيت الله گرامي، همان، ص 204.
16. سيد حميد روحاني، همان، ص 740.
17. همان، ص 742.
18. همان، ص 743 و اكبر هاشمي رفسنجاني، دوران مبارزه، جلد 2، ص 1577.
19. ياران امام به روايت اسناد ساواك ؛ شهيد مطهري، مركز بررسي اسناد تاريخي، ص 444.
20. رسول جعفريان، همان، ص 240، به نقل از خاطرات مرتضي الويري، ص 34.
21. ياران امام به روايت اسناد ساواك ؛ قامت استوار، مركز بررسي اسناد تاريخي، ج2، ص 232.
22. جريان هاي مرموزي در سال هاي اخير تلاش داشتند اين شعارهاي تاريخي ملت ايران را به «استقلال، آزادي و پيشرفت» تحريف كنند غافل از اينكه واقعيات تاريخي به اين سادگي تحريف پذير نيست.
 

منبع: نشريه 15 خرداد، شماره 8.