آموزه هاي اقتصادي اسلام و تسريع جهاد اقتصادي

مقام معظم رهبري با نام گذاري امسال به عنوان « جهاد اقتصادي » ملت بزرگ ايران را به امري جهادگونه در عرصه ی اقتصادي فراخواندند ، جهادي كه ريشه در قرآن و سيره ی اهل بيت عليهم السلام دارد و حضرت آيت الله خامنه اي با گوشزد كردن اين نكته ، همه ی اقشار جامعه را به تلاشي مضاعف و خستگي ناپذير دعوت كردند.
بديهي است، دين مبين اسلام با سرلوحه قراردادن امور اقتصادي در اركان اجتماعي و فردي مسلمين، راه را براي پيشرفت همه‌جانبه جامعه اسلامي هموار ساخته است، اينكه جهاد اقتصادي شامل چه مواردي مي‌شود و چگونه مي‌توان به اين مهم دست يافت، به بررسي بيشتر اين موضوع از منظر قرآن و روايات مي‌پردازيم.
براي تحقق جهاد اقتصادي لازم است، پايه‌هاي اقتصاد اسلامي در جامعه نهادينه شود و مردم با آموزه‌هاي اصيل اقتصاد اسلامي آشنا شده و با به‌كارگيري آن در زندگي روزمره، نخستين قدم حركت جهادگونه خويش را در جهاد اقتصادي بردارند. اسلام افراد جامعه را براي كسب روزي حلال به پركاري و تلاشي مضاعف در امر اقتصادي توصيه مي‌كند، ائمه معصومين به عنوان پرچمداران جهاد اقتصادي در اين امر عبادي و خداپسندانه الگويي گويا براي مسلمانان هستند.

* به‌دست‌آوردن روزي حلال عبادت است
 

در روايت است، امام صادق عليه‌السلام روزي به شدت مشغول فعاليت كشاورزي بودند و سخت عرق مي‌ريختند، از اين بابت فردي به حضرت اشكال گرفت. ايشان فرمودند «سخت كوشي انسان، او را شامل يك رحمت ويژه از سوي پروردگار خواهد كرد كه من نيز به اين نگاه ويژه و به اين رحمت خداوند نيازمند هستم».
رسول اكرم صلي‌الله‌ عليه و‌آله ‌و‌سلم دست كارگرى را كه بر اثر كار و فعاليت ورم كرده بود، بلند كرد و فرمودند: «اين دستى است كه هيچگاه آتش جهنم آن را نمى سوزاند؛ اين دستى است كه خدا و رسولش آن را دوست مى دارد، كسى كه از دسترنج خود روزى‌اش را فراهم كند، خداوند با نظر رحمت به او مى‌نگرد».
اميرالمؤمنين عليه‌السلام در خصوص اهميت كار نزد خداوند مي‌فرمايد: «همانا خداوند بنده پيشه‌ور امين را دوست دارد».
اهميت دنبال روزي حلال رفتن تا آنجايي است كه حضرت محمدبن‌عبدالله صلي‌الله ‌عليه‌ و‌آله‌ وسلم مي‌فرمايد: «عبادت 10 جزء است كه دنبال روزي حلال رفتن معادل 9 جزء آن است» و «شخصي كه براي انجام رزق حلال تلاش مي‏كند، مانند مجاهدي است كه در راه خدا زحمت مي‌كشد».

* مديريت متعادل مالي، خواسته اسلام است
 

براي نهادينه شدن پايه‌هاي جهاد اقتصادي در جامعه لازم است كه برخي از عادت‌ها ناپسند از جامعه رنگ باخته تا شرايط براي حركت روبه سريع جهاد اقتصادي فراهم شود، قرآن كريم در اين راستا اولين قدم را جلوگيري از اسراف بيان مي‌كند و مي‌فرمايد: «وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»؛ زياده‏روى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست ندارد. (انعام ، 141) و ضمن آنكه اسراف را در هزينه‏ها ممنوع مي‏داند، مصرف تفريطي و زهد افراطي را نيز مردود مي‌شمارد و مسرفين را برادران شيطان مي‌نامد «إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ». (اسراء، 27)
لذا توجه به اسراف در همه زمينه‌ها و ابعاد زندگي و كاري انسان ضروري است، چرا كه سرمنشأ بسياري از هدر رفتن منابع ملي مي‌شود و اقتصاد جامعه اسلامي را متزلزل مي‌نمايد، به طور مثال در زندگي فردي هرگاه وسيله‌اي به نظر مي‌رسد، كارايي ندارد به دور انداخته مي‌شود، اما غافل از اينكه شايد براي افراد ديگري قابل مصرف باشد، يا چشم هم چشمي‌ها و علاقه زياد به مد اعم از منسوجات و وسايل صوتي و تصويري جامعه را به سوي مصرف‌گرايي بيشتر سوق مي‌دهد، در مورد نكوهش تبذير و منع اسراف، صحف آسماني چه شيوا بيان مي‌كند «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا»؛ و حق خويشاوند را به او بده و مستمند و در راه‏مانده را [دستگيرى كن] و ولخرجى و اسراف مكن. (اسراء، 26)
البته نبايد به بهانه اسراف از درست مصرف كردن دست شست، خداوند خطاب به رسولش در خصوص دستور‌العمل اسلامي در تنظيم امور معيشت مي‌فرمايد: «وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا»؛ و دستت را به گردنت زنجير مكن و بسيار [هم] گشاده‏دستى منما تا ملامت‏شده و حسرت‏زده بر جاى مانى. (اسراء، 29)، به گونه‌اي كه انسان نه آنقدر عرصه را برخورد تنگ بگيرد و نه چنان ولخرجي كند كه ديگر آهي در بساط نداشته باشد، بلكه با رعايت جانب اعتدال در مسايل اقتصادي با خيالي راحت زندگي خود را اداره نمايد.

* دست نااهلان از فعاليت‌هاي اقتصادي بايد كوتاه شود
 

از اقدامات ديگر مي‌توان به بازداشتن غير متخصصان از تصرف در اموال و دخالت در برنامه‏هاي اقتصادي نام برد، «وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللّهُ لَكُمْ قِيَامًا وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوفًا»؛ و اموال خود را كه خداوند آن را وسيله قوام [زندگى] شما قرار داده به سفيهان مدهيد و[لى] از [عوايد] آن به ايشان بخورانيد و آنان را پوشاك دهيد و با آنان سخنى پسنديده بگوييد. (نساء، 5)

* حذف كامل رشوه و ربا از جامعه، جهادي اقتصادگونه مي‌طلبد
 

همچنين جلوگيري از پرداخت رشوه بايد در صدر كارهاي جهاد اقتصادي قرار گيرد و مسئولين با سازماندهي بازرسين و تلاش جدي در خنثي‌سازي و محو كامل آن در سازمان‌هاي حكومتي همت گمارند: «وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُواْ فَرِيقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ و اموالتان را ميان خودتان به ناروا مخوريد و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات مدهيد تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخوريد در حالى كه خودتان [هم خوب] مى‏دانيد. (بقره، 88)

* پرداخت زكات به بركت مال در نظام اسلامي منجر مي‌شود
 

نهادينه كردن فرهنگ زكات در جامعه توسط نهادهاي ديني نظام و بيان اينكه زكات همطراز نماز است، زكات را بيش از بيش در جامعه تسري دهند، «وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَارْكَعُواْ مَعَ الرَّاكِعِينَ»؛ و نماز را بر پا داريد و زكات را بدهيد و با ركوع‏كنندگان ركوع كنيد. (بقره،43)
امام علي عليه‏السلام درباره اهميت زكات مي‌فرمايد: اي كميل! بركت در مال كسي است كه زكات دهد و بخشي از مال خويش را به مؤمنان ديگر بخشد و (با امكاناتي كه دارد) به زندگي خويشاوندان برسد.

* انفاق‌كننده، نايب خداوند در زمين است
 

گاهي برخي از مسائل بنيادي اسلام به ورطه فراموشي سپرده مي‌شود مانند انفاق، اما شايد ذكر اين مورد خالي از لطف نباشد كه قرآن كريم انفاق را در رديف ايمان به خداي متعال قرار داده‌است و آن را عملي نيابي به شمار مي‌آورد، يعني كسي كه انفاق مي‏كند، چيزي از مال خود نمي‏دهد، بلكه به عنوان نايب از مالك اصلي (خداوند متعال) آن را مي‏بخشد: «آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَأَنفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِير»؛ به خدا و پيامبر او ايمان آوريد و از آنچه شما را در [استفاده از] آن جانشين [ديگران] كرده انفاق كنيد، پس كسانى از شما كه ايمان آورده و انفاق كرده باشند، پاداش بزرگى خواهند داشت. (حديد، 7)
پيامبر صلي‏الله‏ عليه‏ و‏آله وسلم به روايت امام صادق عليه‏السلام فرمودند: «ما پيامبران براي جمع آوري مال انگيخته نشديم، بلكه براي انفاق كردن آن انگيخته شديم.
امام علي با پسنديده‌ دانستن انفاق مي‌فرمايد: انفاق مال دنيا، پس‏انداز كردن است كه براي انفاق كننده مي‏ماند و نگاه داشتن آن (و بخل ورزيدن) اندوه است و گرفتاري.

* انباشت كردن مال در صدر برنامه‌هاي انسان مومن قرار ندارد
 

در جامعه ايماني انباشت ثروت و استفاده نكردن آن در جامعه اسلامي و به حركت در نياوردن آن در چرخه اسلامي امري مذموم شمرده شده است و قرآن مجيد، مال را فتنه‌اي مي‌داند كه مايه گرفتاري و آزمون بشر است و انسان موحّد و متعهد به دين، نبايد آن را قطب زندگي و فعاليّت‌هاي خويش قرار دهد «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ»؛ و بدانيد كه اموال و فرزندان شما [وسيله] آزمايش [شما] هستند و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است. (انفال، 28)
لذا سرمايه‌داران و ثروتمندان جامعه با توجه به اين موضوع، سعي كنند كه طبق فرمايش رهبري معظم با استفاده صحيح از اين نعمت الهي ، در پيشرفت اقتصادي جامعه سهيم باشند و متوجه باشند كه همه اموال از آن خداست و زندگي دنيايي به زودي پايان خواهد پذيرفت و در درگاه خداوند بايد پاسخگو باشند، «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُور»؛ بدانيد كه زندگى دنيا در حقيقت بازى و سرگرمى و آرايش و فخرفروشى شما به يكديگر و فزون‏جويى در اموال و فرزندان است، چون مثل بارانى است كه كشاورزان را رستنى آن [باران] به شگفتى اندازد، سپس [آن كشت] خشك شود و آن را زرد بينى آنگاه خاشاك شود و در آخرت [دنيا پرستان را] عذابى سخت است و [مؤمنان را] از جانب خدا آمرزش و خشنودى است و زندگانى دنيا جز كالاى فريبنده نيست. (حديد، 20)
امام علي عليه‏السلام درباره مذمت انباشت كردن مال مي‏فرمايد: بدانيد كه فزوني مال، مايه تباهي دين و قساوت دل است.
پس از گذشت سه دهه از پيروزي انقلاب اسلامي يكي از معضلاتي كه ممكن است در آينده گريبانگير جامعه اسلامي ما باشد، خوي‌‌اشرافي‌گري و تجمل‌گرايي است، لذا امام خامنه‌اي با درك اين موضوع با ناميدن امسال به نام جهاد اقتصادي، اين مهم را گوشزد كردند، چرا كه در اثر آن جامعه مصرف‌گرا خواهد شد و از توليدات باز خواهد ماند، قانون اساسي اسلام در اين خصوص مي‌فرمايد: «وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُواْ فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا»؛ و چون بخواهيم شهرى را هلاك كنيم، خوشگذرانانش را وا مى‏داريم تا در آن به انحراف [و فساد] بپردازند و در نتيجه عذاب بر آن [شهر] لازم شود، پس آن را [يكسره] زير و زبر كنيم. (اسراء، 16)
بنابراين تحقق جهاد اقتصادي در همه امور نيازمند همكاري همه جانبه اقشار مختلف جامه اعم از پير و جوان، مرد و زن در همه سطوح فعاليت اجتماعي مانند دانشگاهي، حوزوي، دولتي، خصوصي و حتي بازاري است، به طوري كه جوان با بكارگيري از نيرو و استعداد جواني خويش در امر تهذيب و تعليم كوشا باشد، دانشگاهي با توليد علم و دانش و حركتي جهادگونه به ارتقاي علمي ايران اسلامي در جهان كمك نمايد، حوزويان با بيان مباني اقتصاد اسلامي و فروعات آن چراغ هدايت جامعه باشند، بازاري با دادن اطلاعات درست به خريدار و فروشنده، جلوگيري از احتكار و انحصار، تشويق رقابت و بطور كلي شفاف سازي در بازار به بالابردن كارآيي اقتصاد كشور كمك كنند تا ايران بتواند در پس تحريم‌هاي بين‌المللي كه از اول انقلاب تا كنون ادامه دارد به بالاترين حد شكوفايي و پيشرفت برسد و به الگويي بي‌نظير براي ديگر كشورهاي مسلمان تبديل شود.
منبع: فارس