قاري اي از سلاله امام هادي (ع)

نگاهي به زندگاني و سبک تلاوت استاد محمود علي البنا
 

دوره سوم قاريان کشور مصر را عصر طلايي تلاوت ناميده اند. چه نام نيکويي برگزيده شده براي سال هايي که قاريان محبوبي چون مصطفي اسماعيل، منشاوي و عبدالباسط در آن زندگي مي کردند ولي به غير از قارياني که نام برده شد، قاريان ديگري نيز بودند که به اعتبار دوره سوم تلاوت در مصر افزودند، قارياني که سبک متفاوتي خلق کردند و گوش مستمعين زيادي را با نواي الهي نوازش دادند. در اين مطلب نگاهي خواهيم داشت به روزهاي سپري شده استاد شيخ محمود علي البنا که به دليل کيفيت تلاوت هايش به «درّ ه القراء» معروف شده است.

زند گينامه
 

اين بار نوبت يکي از روستاهاي محروم استان منوفيه بود که زادگاه حنجره اي طلايي باشد تا آيات خداوند متعال را به گوش جهانيان برساند. سال 1926 ميلادي در روستاي شبراباص، شيخ علي البنا صاحب فرزندي پسر شد و به يمن نام مبارک رسول اکرم (ص)، نام محمود را براي او برگزيد.
علاقه وافر پدرش به قرآن کريم دري شد تا از هيچ تلاشي براي موفقيت فرزندش فروگذار نکند. از کودکي او را به مکتب استاد موسي برد تا قرآن را حفظ کند و شاگرد قرآن باشد. از همين جا بود که استعداد محمود بروز کرد تا استادش نسبت به آموزش او حريص تر از ديگران باشد.
استاد محمود علي البنا درباره خاطرات کودکي و زمانه اي که به مکتب مي رفت، اين چنين مي گويد: «من بر آنچه هر روز از مکتب فرا مي گرفتم، بسيار حريص بودم. کل شب را بيدار مي ماندم و نمي خوابيدم، مگر بعد از حفظ کردن قسمتي که بايد فردا در مقابل استاد بيان مي کردم و بعد از حفظ آن به قسمتي که قبلا حفظ کرده بودم مراجعه مي کردم تا بتوانم هر دو را بيان کنم تا اتصال مستحکمي ميان قسمت هاي مختلفي که حفظ کرده بودم، برقرار شود.»
محمود علي البنا از کودکي از سبک قاري پيش از خود، يعني استاد رفعت تقليد مي کرد. همين موضوع هم باعث شده بود تا مردم زيادي مشتاق شنيدن صداي او شوند و موقع تلاوت، در اطراف او حلقه بزنند. جالب است بدانيد آن قدر تلاوت قرآن کريم با مردم مصر آميخته شده است که در قديم قاريان در کنار کوچه ها مي نشستند و به تلاوت قرآن مي پرداختند. مردم رهگذر نيز دور آنها حلقه مي زدند و با جان و دل تلاوت قرآن را استماع مي کردند. جالب تر اينکه برخي اوقات به دليل نزديکي قاريان، صداي يک قاري به گوش قاري ديگر مي رسيد ولي قراء به حدي تبحر داشتند که هيچ خللي در لحن و پرده تلاوتشان وارد نمي شد. استاد علي البنا در همان دوران به کودک خارق العاده معروف شده بود. او نسبت به هم سن و سالان خود آن قدر پيشرفت داشت که يادگيري اختلاف قرائت را آغاز کند. او دو سال در مکتب احمدي به فرا گرفتن علوم قرآن و قرائات ده گانه پرداخت و پس از آن به قاهره، مرکز علمي مصر عزيمت کرد.
محمود علي البنا 22 ساله بود که اولين قرائتش از راديو پخش شد. در واقع ورود قاريان مصري به راديو يک مقام و درجه به حساب مي آيد که علي البنا توانست در جواني به آن دست يابد. او وقتي وارد راديو شد، صداي برخي قراء قديمي تر به صدا در آمد که چرا دستمزد علي البنا بيشتر از آنهاست. آنها خواستار اين شدند که يا حقوقشان افزايش يابد يا اينکه حقوق علي البنا مثل آنان شود. اين اعتراض نتيجه اي نداشت جز آنکه محمود علي البنا به عنوان تنها قاري در راديو بماند و تلاوت هايش بيشتر شود که اين مساله باعث شهرت او ميان مردم شد.
استاد محمود علي البنا، جمعيت نقابة القراء را در سال 1983 تأسيس کرد و براي آن بيش از 20سال تلاش کرد و زحمت کشيد تا تشکيل آن از مجلس مصر رأي آورد. پس از تشکيل نقابة القراء، وي به دليل ارادتي که به استاد عبدالباسط داشت، او را به عنوان رياست اين جمعيت معرفي کرد و خود سمت نايب رئيسي را به عهده گرفت.
وي قاري مساجدي چون الملک و الرفاهي و البدوي نيز بود که پس از فوت استاد خليل الحصري پنج سال توفيق حضور در مسجد امام حسين (ع) قاهره را پيدا کرد.
استاد محمود علي البنا براي رساندن صداي قرآن به تمام قاره هاي جهان سفر کرد. او، هم به عنوان قاري و هم به عنوان داور به کشورهاي مختلف مسافرت مي کرد و عاشقان قرآن را از صداي گرم خودش بهره مند مي ساخت.
در نهايت استاد پس از 59 سال زندگي سراسر آميخته با قرآن، در سال 1985 ميلادي دار فاني را وداع گفت. جهت تکريم اين قاري گران قدر برخي از خيابان هاي استان سوهاج مصر را محمود علي البنا نام نهادند.
او شخصيتي چند بعدي داشت. بعد از فوت وي اين مساله فاش و روشن مي شود که شخص استاد محمود علي البنا از اولاد امام هادي (ع) است که نسبت وي با 26 واسطه به امام هادي (ع) مي رسد. همچنين او جزو اشراف مصر بود. در مصر به اين گروه سادات الاشراف مي گويند و براي محمود علي البنا شجره نامه دقيقي وجود دارد که توسط دختر او، آمال البنا منتشر شده است.

ويژگي هاي فني
 

به اذعان بسياري از کارشناسان فن تلاوت قرآن کريم، استاد محمود علي البنا از صدايي پر حجم و با استحکام برخوردار بوده است. هر چند صداي ايشان در مقايسه با قاريان ديگر مصري از انعطاف کمتري برخوردار بوده که همين مساله باعث شده تا تحريرهاي کمتري در تلاوت ايشان ببينيم ولي با تمام اين اوصاف، شاهد استفاده درست و بجا از پرده هاي صوتي در تلاوت هاي ايشان هستيم.
اين موضوع که استاد علي البنا به نحو شايسته اي از ويژگي هاي صوتي خودش در تلاوت ها استفاده مي کند، براي مقلدين بسيار آموزنده است. از اين روست که سبک و سياق خواندن استاد به عنوان يک سبک آموزشي و کلاس قابل استفاده است و بسياري از کساني که در وادي قرائت تلاش مي کنند، مي توانند از تلاوت هاي ايشان استفاده کنند.
اينکه يک قاري با شناخت و تسلط بر ويژگي هاي صوتي و توانايي هاي حنجره خود بتواند الحان و مقامات موسيقايي را بر آيات کلام وحي اجرا کند، اصل مهمي است که موجب موفقيت و تاثير گذاري آن قاري مي شود که ما اين مهم را در سبک استاد علي البنا شاهد هستيم.
همچنين از ديگر خصوصيات فني تلاوت هاي ايشان حزني است که در صداي استاد علي البنا وجود دارد. حزين تلاوت کردن قرآن کريم، عمل به فرمايش معصوم است که استاد علي البنا به خوبي آن را به منصه ظهور رسانده است.

نظر اساتيد درباره شيخ محمود علي البنا
استاد محمد رضا شهيدي پور
 

در اجراي مقامات قرآن و نغمات، حالت کلي استاد علي البنا، وقار، صلابت، ترس و خشوع در قرائت است. يعني وي را استادي خاشع مي شناسند که در بخش قرار، جواب و جواب جواب دچار تکلف نشد.
روش استاد علي البنا براي اجراي کامل يک رديف موسيقي بلکه اوج صدا، بم صدا و همه اينها داراي حساب و کتاب بود. يک جايي که استاد به اوج خواند دليل فني و معنوي داشت و آنجايي که استاد با بم اجرا کرد، دليل لحن بياني داشت. هيچ کاري را ايشان بدون دليل انجام نمي داد. همه اينها يک نظم و سبک خاصي داشت.
بنابراين در مجموع قرائت اين استاد لحاظ مي کنيم که واقعا اسطوره اي بود که توانست با استفاده از سبک اساتيد قبل از خودشان، شيوه اي را ارائه کند که بيشتر جنبه لحن بياني را به تصوير کشيده است. او با اين کار معاني آيات قران را به تصوير کشيده و تعبير کرده و از طرف ديگر از نظر اجراي مقامات و نغمات هم نسبت به قاريان ديگر دست کمي نداشته. بخشي از الحاني که ايشان اجرا کرده، منحصر به فرد است و در قرائت ديگران چنين ترکيب و شيوه اي را نداريم.
شخصيت استاد محمود علي البنا، شخصيت چند گانه و در واقع مي شود گفت شخصيتي است چند بعدي؛ اولا وي داراي صداي بسيار زيبا و ملکوتي بود که مي توان گفت صوت المحب الملائکه است؛ از نظر چهره، چهره بسيار زيبا و چهره آرامي داشت. از نظر لباس، فردي خوش لباس است و پوشش زيبايي دارد به همه اينها توجه داشت، از نظر اخلاق نيز فردي بسيار خوش خلق بود.
همچنين اجراي کامل مقامات و استفاده صحيح و بجا از پرده هاي موسيقايي براي انتقال مفاهيم قرآني در تلاوت هاي استاد محمود علي البنا بسيار مشهود است.

استاد مهدي قره شيخ لو
 

در رابطه با صداي استاد مرحوم محمود علي البنا اول اينکه صداي وي صداي کاملي بوده که هر سه بخش صدا را به نحو احسن داشته، يعني هم بم صدا، توسط صدا و هم اوج صدا. ما در بعضي از قاريان داريم که با اينکه قاريان شناخته شده و مشهوري هم هستند صداي کامل را ندارند يا توسط و اوج دارند يا بم و توسط دارند ولي در اين استاد اين ويژگي از آن نکات مهم است که هر سه بخش صدا را با کيفيت مطلوب و در حد اعلي داشته است.
نکته ديگري که از ويژگي قرائت محمود علي البنا است و در قاريان ديگر کمتر است اين که در قرائت از پرده بم صدا استفاده زيادي دارند که معمولا در تلاوت هاي ديگر کمتر است و اگر ما در تلاوت هاي ايشان درصد بگيريم، مي بينيم که ايشان با توجه به شناختي که از صدايش داشته و تأثير گذاري اي که اين بخش صدايي داشته، از اين پرده صداييش در قرائت خيلي استفاده مي کند. ويژگي صوت و شخصيت هر قاري شايد به عبارتي بتوان گفت که طنين صداي آن قاري است، در صداي استاد علي البنا، در آن طنيني که آن صدا داشته، يک حزني همراه است که شايد بشود گفت بخش اعظم جذابيت و تأثير گذاري تلاوت به همين حزني که در صداي وي هست، بر ميگردد که وي به اين قسمت خوب واقف بود و در تلاوت ها بسيار از آن استفاده مي کرد.
ويژگي هايي که در تلاوت علي البنا وجود دارد، يکي اينکه وقتي وارد يک مقام مي شوند، واقعا حق آن مقام را ادا مي کنند و از تعدد مقامات بدون اينکه يک مقام کامل شود، در خواندن پرهيز دارد و اين يکي از نکات آموزنده است که مي شود به آن توجه داشت. نکته بعدي اي که در تلاوت علي البناء مشهور است، نوع استفاده از صدا با ويژگي هاي منحصر به فردي است که صداي وي دارد و بعضي از اين ويژگي ها ممکن است حالت متضاد هم داشته باشند.

تلاوت با تيک تاک
 

بهترين تلاوت هاي استاد علي البنا مربوط به سال 1951 است که وي با 11 نفر از قاريان برتر مصر تلاوت هاي 15 دقيقه اي داشت. اين تلاوت ها هم اکنون نيز موجود است و جزو نفايس تلاوت و گنجينه تلاوت استاد علي البنا است. نکته جالب اينجاست که صداي تيک تاک ساعت در اين تلاوت ها به گوش مي رسد. دليل آن هم اين است که آن زمان در استوديوها تيک تاک ساعت هم بود، ساعت را بر نمي داشتند که اين مساله خودش يک جنبه ذوقي و هنري ايجاد مي کرد. اينها به تلاوت با تيک تاک معروف شده اند.
با نگاهي به:
کتاب الزمن الجميل نوشته سيد امين ميرزايي
ايکا، مرکز فعاليت هاي قرآني جوانان کشور ايکنا، خبرگزاري قرآني جمهوري اسلامي ايران
منبع: ماهنامه فرهنگي همشهري آيه- شماره 4