تفرج در باغ گل هاي منطقه گرماب
15 روز؛ اين تمام زماني است که 500 هزار شاخه گل لاله منطقه «گرماب» سالم و سرپا مي مانند تا مردم به تماشايشان بنشينند؛ البته اگر هوا بدقلقي نکند و همين طور خنک و مطبوع بماند تا جشن لاله هاي گرماب، نمايش عمومي 15 روزه خودش را تمام کند. بعد از آن است که گلبرگ هاي لاله ها کم کم مي ريزند و خودنمايي رنگارنگ شان تمام مي شود؛ قرمز، نارنجي، زرد، سفيد، صورتي و بنفش، باغچه هاي نمايشگاه پر از رنگند. جشن لاله هاي گرماب، جشن رنگ است و مردمي که براي بازديد به محوطه کاشت لاله ها رسيده اند تمام ذوقشان اين است که کنار انبوه لاله هاي رنگي عکس يادگاري بگيرند؛ دوربين ها، تلفن هاي همراه و لنزهاي عکاسي، همه به سمت باغچه ها نشانه رفته. مردمي که تا به حال اين همه لاله را يکجا نديده اند، دور تا دور باغچه ها را گرفته اند و بين راهروهايي که وسط باغچه ها کشيده شده در رفت و آمدند.
دهمين تونل را که رد مي کنيم مي بينمشان؛ لاله مي فروشند. اينجا کيلومتر 52 جاده کرج-چالوس است؛ استان البرز، روستاي گرماب. باغ لاله ها همين جاست؛ کنار جاده. محوطه باغ با فاصله يک پياده روي خاکي از کنار جاده شروع مي شود و با رنگ هاي تندشان از داخل ماشين هم ديده مي شوند. ترافيک شده و اتومبيل ها از هر جايي براي پارک استفاده کرده اند. دور تا دور باغ لاله ها را فنس کشيده اند. ضلع غربي باغ، خانه هاي روستايي گرماب است که از شرق به کوه هاي البرز مي رسد قبل از اينکه وارد محيط فنس کشيده شده بروم، ميزهاي گل فروشي را نگاهي مي کنم. «اينجا همه گل کارند»؛ اين را «محرم علي ملايي» مي گويد. 63 ساله است و از 18 سالگي آمده در کار گل کاري. مي گويد: «من از صلات صبح که بيدار مي شوم و نماز مي خوانم با اين گل ها سروکار دارم تا نه شب.»
رنگ به رنگ و قيمت به قيمت
گل هاي زيبايي که حالا ما به تماشايش نشسته ايم، حاصل شش ماه تلاش است. در گرماب گل کارها پيازهاي لاله را از اواسط پاييز در خاک مي کارند. ملايي مي گويد: «يک بار آبش مي دهيم و ديگر دست نمي زنيم. از وقتي پيازها را کاشتيم تا وقتي گل بدهد پنج ماه مي گذرد. ولي در تهران يا کرج لاله ها شب عيد درمي آيند. اينجا چون هوا سردتر است لاله ها در ارديبهشت گل مي دهند.» محرم علي ملايي خانه اش «سرخ دره» است و به هواي نمايشگاه لاله هاي درشتش را کاشته توي گلدان هاي پلاستيکي و آورده براي فروش. سرشاخه و غنچه هم دارد. سرشاخه يک شاخه تک لاله را مي گويند؛ «سرشاخه ها پياز ندارند و از ساقه بريده مي شند. پيازشان را در خاک نگه مي داريم تا سال ديگر دوباره گل بدهند.»
گل فروش هاي اينجا سرشاخه هاي لاله را از 250 تا 1000 تومان مي فروشند. غنچه ها از 1000 تا 2500 تومان قيمت دارند و قيمت لاله هاي بازشده گلدان دار هم از 1500 شروع مي شود تا 3000 يا 4000 تومان. قيمت لاله ها بستگي به اندازه و گونه شان دارد. لاله هاي درشت تر گران ترند و براي خريد لاله هاي هلندي بايد بيشتر از گونه هاي ايراني پول داد. هر چند که گل فروش هاي اينجا طبق مرام خودشان روي لاله ها قيمت مي گذارند. ملايي مي گويد: «ما مي خواهيم مشتري نرود، حالا چه يک تومان کمتر چه يک تومان بيشتر. مشتري من، مثل خود من است. من گلم را مي دهم شاخه اي 500 تومان، مشتري چانه مي زند، مي دهم 400 تومان.» همين طور که با او گپ مي زنم مشتري ها يکي يکي مي آيند و لاله قيمت مي کنند مي پرسم چند مدل واريته (گونه) لاله اينجا کشت مي شود؟ دستش را نشانه مي کند وسط باغ لاله و مي گويد: «آقاي غلامي؛ هماني که کت و شلواري است، مسؤول باغ است. بهتر مي داند. از او بپرس.»
پا روي گل ممنوع!
جمعيت زيادي بين راهروهاي وسط باغچه در حال تماشاي لاله ها هستند. وارد محوطه که مي شوم از اين همه جمعيت جا مي خورم. به هر زحمتي که هست از بين شان رد مي شوم و خودم را به برادران غلامي؛ دو برادر که از اعضاي هيأت مديره شرکت مهد لاله ها هستند، همان شرکتي که جشن لاله ها را برگزار مي کند. «جهانبخش غلامي» و «جواد علامي» راه پدرشان را در کار گل و گياه ادامه داده اند، مي گويند پدرشان «الله يا غلامي» از سال 1360 تصميم گرفت نمايشگاه کوچکي از گل بزند؛ «آن موقع لاله فقط در دو رنگ کشت مي شد؛ زرد و قرمز.» البته گل هاي ديگري هم مي کاشتند: «مارگريت»، «صدفي»، «گلايول»، «ليليوم» و...؛ «امسال سيزدهمين سالي است که جشن لاله ها به بازديد عمومي گذاشته مي شود يک ميليون پياز لاله در 22 واريته (گونه) مختلف کاشته شده که نسبت به سال قبل دو واريته به اين مجموعه اضافه شده» بحث را با جهانبخش غلامي ادامه مي دهم؛ «منطقه گرماب بيشتر از دو هزار متر بالاتر از سطح درياست. براي همين ما امکان تکثير انواع لاله ها را اينجا داريم. چون لاله فقط در جايي رشد مي کند که از درياي آزاد 1200 متر ارتفاع داشته باشد.»
جواد غلامي از ما جدا مي شود و به سمت مأموريني مي رود که با جليقه هاي زرد شبرنگ اين طرف و آن طرف باغ ايستاده اند و هر از گاهي به نشانه تذکر براي بچه هايي که وارد باغچه لاله ها مي شوند، سوت مي زنند. جهانبخش غلامي مي گويد: «اين مأمورها کارگرهاي شرکتند که براي کاشت و داشت گل با ما کار مي کنند. الآن هم براي نظم نمايشگاه و راهنمايي و اطلاع رساني به بازديد کننده ها اينجايند. به مردم درباره جاده چالوس و جذابيت هاي مسير هم توضيح مي دهند.» مي پرسم گل فروش هاي جلوي باغ هم از باغبان هاي شرکتند، مي گويد: «نه. اينجا فقط نمايشگاه لاله است و به هيچ عنوان گلي فروخته نمي شود. گل فروش هايي که جلوي محوطه بيرون باغ، گل مي فروشند اکثراً بومي هاي منطقه هستند که براي امرار معاش گل فروشي مي کنند» غلام مي گويد گل کارهاي شرکت آنها، گل ها را در دو مرکز بازار گل در تهران مي فروشند که يکي از آنها در بازار امام رضاست و ديگري در ميدان شهيد محلاتي منطقه 15 شهرداري تهران؛ «گل فروش ها لاله ها را در ورق هاي روزنامه بسته بندي مي کنند. دورش را با نخ مي بندند و داخل کارتن مي برند بازار.» با جهانبخش غلامي راهروهاي بازديد عموم را دور مي زنيم. ضلع شرقي باغ؛ آنجا که محوطه عمومي بازديد باغ لاله ها تمام مي شود، يک در کوتاه ميله اي است که با يک قوس يک پل به محوطه اداري و اختصاصي مي رسد.
داخل آن محوطه هم حدود 2 هزار متر زمين ها لاله کاري شده که مختص بازديد استادان دانشگاه ها، محققان، عکاس ها، توليد کننده ها و بقيه بازديد کننده هاي ويژه است. همانجا از آقاي غلامي جدا مي شوم. کمي آن سوتر يکي از مأموران محافظ باغ ايستاده و دارد به نشانه اعتراض به دختربچه اي که وارد باغچه لاله ها شده سوت مي زند.
گل ها به سوي تهران
«پنجشنبه و جمعه ها اينجا از بقيه روزها شلوغ تر است. جلوي باغ اين قدر ازدحام مي شود که پليس راه، ساعت نمايشگاه را گذاشته تا دو بعدازظهر.» مأمور باغ اين را مي گويد؛ کسي که در روزهاي نمايش لاله ها، از ساعت نه صبح اينجاست، ساعت بازديد نمايشگاه لاله ها روزهاي عادي از نه صبح تا شش بعد از ظهر است و در روزهاي تعطيل به خاطر ترافيک جاده چالوس، ساعت کاري تا دو بعدازظهر بيشتر نيست. ساعت 10:30 است و هر چه از روز مي گذرد جمعيت سيال توي باغ بيشتر مي شود. مأمور باغ 30 ساله است و به گفته خودش 10 سالي مي شود که گل کار است. ساکن کرج است و پاييز و بهار را براي گل کاري به گرماب مي آيد و در اقامتگاه هاي فصلي که شرکت مهد لاله ها، در اين منطقه در نظر گرفته ساکن مي شود. او همين طور که حواسش پي باغچه هاست جواب سؤالات من را هم مي دهد؛ «بيشتر بازديد کننده ها از تهران مي آيند. بعد از تهران از استان البرز زياد مي آيند. از مازندران و قزوين هم مي آيند، يعني از همه جا مي آيند از شهسوار، از رشت، حتي از بندرعباس هم مي آيند باغ لاله.» مي پرسم: «اگر دير رسيدند چي؟ کجا اقامت کنند که نزديک نمايشگاه باشد و فردايش بتوانند دوباره برسند بازديد باغ لاله ها؟ مي گويد: «هتل گچسر فقط سه کيلومتر با اينجا فاصله دارد؛ هتل گاجِره هم در هفت کيلومتري اينجا هست و هتل ديزين در هشت کيلومتري اينجا.» او مي گويد بارها پيش آمده مسافران براي بازديد از نمايشگاه دير رسيده اند و مجبور شده اند همين دور و بر اقامت کنند؛ «همين ديروز خانواده اي از لرستان آمده بودند اينجا. از تلويزيون شنيده بودند اينجا جشن لاله هاست ولي دير رسيده بودند. ساعت هفت عصر اينجا بودند. راهنمايي شان کرديم بروند دو کيلومتر قبل باغ، منطقه ييلاقي شهرستانک را ببينند و کاخ ناصرالدين شاه را در آنجا. بالاتر از شهرستانک، حدود 600 متري باغ لاله ها، بقعه ميدانک را هم مي شود بازديد کرد. اين منطقه جاهاي ديدني زيادي دارد. منطقه يخ مراد هم هست. دو کيلومتر بعد از باغ لاله، سمت راست جاده، منطقه امام چشمه است که يک جاده فرعي مي خورد به سمت غار يخ مراد.»
لاله هاي صندوق عقب
ساعت 11 ظهر است. از مأمور جوان باغ جدا مي شوم و از همان راهروهاي که دو طرفش لاله هاي رنگي، قامت راست کردند به سمت در خروجي باغ مي روم. بازديد کننده ها همچنان جلوي باغچه ها از هم عکس و فيلم مي گيرند. بساط گل فروشي محرم علي ملايي کمي آن سوتر از در ورود و خروج عموم همچنان برپاست. از ملايي مي پرسم لاله ها تا کي مي مانند؟ همين طور که دارد غنچه هاي لاله را براي يکي از مشتري هايش توي روزنامه مي پيچد جواب مي دهد: «اگر گلداني باشد حدود 20 روز مي ماند. اگر شاخه اي باشد عمرش حدود 12،10 روز است. اگر لاله هاي باز گلداني را داخل باغچه خانه بکاريد هم حدود 10 تا 15 روز عمر مي کنند. بعد از آن گلبرگ ها مي ريزند ولي هنوز برگ ها سبزند.» گل ها را به مشتري مي دهد و چگونگي مراقبت از آنها را هم مي گويد: «تا وقتي گلبرگ ها نريخته اند بايد يک روز در ميان آب شان داد اما وقتي گلبرگ ها مي ريزد هفته اي يک بار آب بس است. وقتي برگ لاله ها زرد شد ديگر پياز لاله بايد استراحت کند. بايد همن طور در خاک نگه اش داشت تا وقتي فصل سرما گذشت، دوباره گل بدهد.» قبل از خداحافظي از او مي خواهم که برايم چند شاخه غنچه بپيچد آقاي غلامي توصيه کرد به جاي گل باز، غنچه بخرم که عمرش بيشتر است. مي گفت غنچه هايي که داخل روزنامه مي پيچند را بگذارم صندوق عقب ماشين يا داخل ماشين در سايه؛ «غنچه هاي لاله در صندوق عقب مي مانند تا به خانه برسي.» ملايي هم تأکيد مي کند: «در خانه نيم تا يک سانت زير ساقه لاله را به صورت مورب ببرد. اين طوري سطح آبکشي ساقه زياد مي شود. انتهاي ساقه را هر روز نيم سانت نيم سانت ببر تا لاله روزهاي بيشتري دوام بياورد.»
از پياز لاله تا لاله
لاله ها را چطور مي کارند
بهترين روشت کشت لاله، روش تکثير پياز است؛ يعني همان روشي که گل کاران در باغ لاله هاي گرماب از آن استفاده مي کنند. اين روش به شرطي جواب مي دهد که خاک سبک و بازه کشي زياد باشد و سطح محل کشت 120 متر بالاتر از سطح درياي آزاد باغبان ها در باغ لاله ها، مي گذارند. پيازها دو سال در خاک بمانند تا خوب رشد کنند. بعد از آن در اواخر تابستان آنها را از خاک جدا مي کنند، سري سازي مي کنند و دست آخر در انبار نگه مي دارند. در مرحله سري سازي، پيازها را براساس قطر يا حجم شان سايزبندي مي کنند. سايز اول، پيازهايي هستند که قطر يا حجم شان بيش از هشت سانتي متر است و حتماً گل دهي دارند. سايز دوم پيازهايي هستند که قطرشان چهار تا هشت سانتي متر است و قطر پيازهاي درجه سوم کمتر از چهار سانتي متر است و گل دهي ندارند. باغبان ها سري سازي پيازها را براي اين انجام مي دهند که گل هاي لاله يک دستي در باغچه ها داشته باشند. پيازها را بعد از سري سازي بين يک تا دو ماه در انبار نگه مي دارند. مرحله انبارداري مرحله خواب و استراحت پياز است و از حساس ترين مراحل کاشت لاله براي باغبان هاست؛ چرا که لاله ها مرتب در خطر نور، گرما و رطوبت هستند. نور انبار بايد به ميزان حداقلي باشد. دماي انبار بايد بين 7 تا 10 درجه و خشک و خنک باشد. گل کارهاي گرماب پيازها را در نيمه پاييز از انبار درمي آورند و در خاک مي کارند. پيازها در زير خاک از خواب بيدار مي شوند و شروع به ريشه زايي مي کنند. در فصل بهار که يخ ها آب مي شوند، لاله ها جوانه مي زنند. از زماني که لاله ها جوانه مي زنند تا زماني که به گل بنشينند، فقط 45 روز طول مي کشد. زمان گل دهي لاله هاي گرماب اوايل ارديبهشت است و روز گل دهي شان براساس سرما يا گرماي هوا جلو يا عقب مي شود. جشن لاله هاي گرماب در سال گذشته ششم ارديبهشت ماه برگزار شد اما امسال که هوا سردتر بود، لاله ها ديرتر به گل نشستند و جشن لاله ها را 13 ارديبهشت ماه افتتاح شد.
لاله ها را از دو طريق ديگر هم مي کارند: کشت بافت و بذر. روش کشت باف روش کاملاً تخصصي اي است که در آزمايشگاه انجام مي شود و در توان شرکت مهد لاله ها نيست. کاشت بذر لاله هم بعد از هفت سال نتيجه مي دهد چرا که بذر لاله ها قوه باروري بسيار کمي دارند و در آن صورت گل کارها هر هفت سال يک بار به پا خواستن لاله هاي شان را جشن مي گيرند.
منبع: ماهنامه ايران شناسي و ايران گردي همشهري- سرزمين من- شماره ي 2
