مواظب چشم هاي کودکان خود باشيد

تنبلي چشم، بيماري نهفته و خطرناک کودکان
 

صداي گريه اي به گوش مي رسد، کودکي قدم به اين دنيا گذاشته است؛ پدر، مادر و اطرافيان مي خندند، يکي مي گويد چه چشم هاي قشنگي دارد درست مثل دو دريچه شفاف براي ديدن روزهاي آينده... و ديگران جمله ي او را تاييد مي کنند. چند سال مي گذرد، کودک رفته رفته بزرگ مي شود. اما نه پدر، مادر و نه ديگران هرگز متوجه نمي شوند که او مبتلا به تنبلي چشم است. بيماري آرام آرام در چشم هاي زيباي کودک رخنه کرده است و بينايي او را تحت تاثير قرار داده است. هنگامي که اين چشم هاي بيگناه به انتظار بهبود به پزشکاني دوخته مي شود که شايد ديگر دير شده باشد. پدر و مادر ناگهان به خود مي آيند و آرزو مي کنند که اي کاش زمان دوباره به عقب باز مي گشت تا اين بار آگاهانه تر از گذشته به سلامت فرزند خويش اهميت مي دادند. براي انجام بسياري از کارها فردا دير است و از همين امروز بايد به فکر چاره بود. تنبلي چشم به عنوان يک بيماري نهفته در چشم بايد از ابتداي زندگي طفل مورد توجه قرار گيرد. چشمان بعضي از کودکان با آنکه سالم و طبيعي به نظر مي رسند اما ممکن است سلامتي و ديد کافي نداشته باشند.
تنبلي چشم(Amblyopia) عبارت است از ديد کم در يک چشم يا هر دو چشم که با اختلالات عضوي و بيماري هاي ساختماني چشم همراه نيست. هنگامي که بينايي يکي از چشم ها خوب باشد و ديگري خوب نباشد، چشمي که بينايي ضعيف تري دارد، چشم تنبل خوانده مي شود و معمولاً فقط يکي از چشم ها دچار تنبلي مي شود.
مدير گروه چشم پزشکي و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي اصفهان در گفتگو با خبرنگار زندگي سالم با بيان اين که تنبلي چشم به دلايل مختلفي همچون عيوب انکساري، انحراف چشم و مشکلات ارگانيک مانند آب مرواريد مادرزادي ايجاد مي شود گفت: در صورت توجه و شناسايي زودهنگام، اين بيماري قابل درمان است.
دکتر حسن رزمجو افزود: زمان در درمان تنبلي چشم بسيار با اهميت است و طبق تحقيقات صورت گرفته تا سنين پايين معمولاً قبل از پنج سالگي که معمولاً تنبلي چشم ناشي از عيوب انکساري است اگر عيب برطرف شود ديد طبيعي مي شود و سلول هاي بينايي توان عملي خود را به دست آورده و ده دهم ديد پيدا مي کند. وي ادامه داد: تنبلي چشم خود يک بيماري نيست بلکه زاييده بيماري هاي چشم است که در صورت درمان نشدن به موقع مي تواند باعث کاهش بينايي تا آخر عمر شود. تشخيص تنبلي چشم توسط پزشک در صورت توجه به آن آسان است، به همين علت همه تلاش هاي چشم پزشکان براي تشخيص به موقع و درمان مناسب آن است.
دکتر رزمجو شيوع تنبلي چشم در افراد را از هر (100)نفر، سه تا چهار نفر اعلام کرد و اظهار داشت: بهترين زمان اصلاح تنبلي چشم، اوايل کودکي و دوران شيرخوارگي است. نوزاد متولد شده توانايي ديدن را دارد ولي با استفاده از چشم ها، سيستم بينايي در سال هاي اوليه زندگي تکامل مي يابد که اگر در اين سال ها به دلايلي همچون عيوب انکساري، انحراف چشم و کدورت هاي عدسي يا قرينه، چشم ديد خوبي نداشته باشد به تدريج توانايي بينايي کاهش مي يابد؛ پس از دهه ي اول زندگي رشد سيستم بينايي کامل و معمولاً غيرقابل تغيير مي شود. بنابراين تنبلي چشم بايد در دوران کودکي هرچه زودتر تشخيص داده و درمان شود.
سازمان بهداشت جهاني براي مراقبت از چشم کودک به والدين توصيه کرده است در صورت مشاهده هر نوع اختلال بينايي، ظاهر غيرطبيعي چشم مانند مردمک سفيد، قرمزي چشم و حوادث چشمي، کودک را نزد بينايي سنج يا چشم پزشک ببرند.
رشد و تکامل مرکز بينايي در مغز، از دوران جنيني تا حدود ده سالگي ادامه دارد. اما حداکثر سرعت رشد آن تا سه سالگي است. نتيجه تکامل دستگاه بينايي در اين دوران، ديد واضح و کامل است و در اين مدت به ويژه در سه سال اول زندگي هر عملي که باعث اشکال ديد در يک يا هر دو چشم شود، رشد و تکامل دستگاه بينايي را متوقف و در نتيجه باعث کاهش ميزان بينايي کودک مي شود، به اين مفهوم که امکان دارد چشم به ظاهر سالم، بينايي طبيعي نداشته باشد.

علائم تنبلي چشم
 

مدير گروه چشم پزشکي و رئيس دانشکده پزشکي دانشگاه علوم پزشکي اصفهان گفت: تنبلي چشم نوعي کاهش بينايي است که در آن نمي توان در چشم يا در راه هاي عصبي بينايي هيچگونه عيب ارگانيک (ساختماني) واضحي براي آن يافت و در واقع از مواردي است که نه بيمار چيزي مي بيند و نه دکتر در چشم بيمار چيزي مي بيند.
دکتر رزمجو افزود:از نظر باليني زماني تشخيص آمبليوپي (تنبلي چشم) مسجل مي شود که حتي با بهترين تصحيح انکساري نيز نتوان ديد بيمار را افزايش داد و در روي تابلوي استلن دست کم دو رديف اختلالات ديد وجود داشته باشد. در اين جا مي توان گفت چشمي که ديد کمتري دارد دچار تنبلي چشم است با شرط اين که در ته چشم نيز نتوان هيچگونه ضايعه ارگانيکي يافت.
وي ادامه داد: در سنيني که کودک قادر به بيان مشکلات خود است، از ضعف بينايي، خستگي چشم و يا سردرد ممکن است شکايتي داشته باشد اما در بيشتر موارد کودک شکايتي ندارد و ممکن است علايم بيماري هاي مسبب تنبلي چشم، نظير انحراف چشم و کدورت هاي مسير بينايي مثل آب مرواريد و کدورت قرنيه منجر به تشخيص شوند ولي زماني که تنبلي چشم ناشي از عيوب انکساري است، تشخيص آن مشکل است زيرا کودکان به راحتي توسط چشم ديگر مي بينند و کمبود ديد در چشم بيمار را جبران مي کنند. به همين دليل والدين و معلمان بايد به وضوح ديد کودکان، توجه ويژه اي داشته باشند.
دکتر رزمجو غربالگري يا بيماريابي چشم را براي تمام بچه ها از نوزادي تا سال هاي آغاز دبستان توصيه کرد و اظهار داشت: معاينه در نوزادان نارس يا کم وزن و نوزاداني که هنگام زايمان صدماتي به آن ها وارد شده همچنين بيماراني که عوارض مغزي عصبي، تاخير رشد عصبي دارند و بيماراني که خويشاوندان همخون آن ها دچار تنبلي چشم يا لوچي است را در صد در صد ضروري دانست و از والدين خواست براي ارزيابي چشم اين کودکان به متخصص چشم مراجعه کنند.
وي سنجش بينايي در کودکان را مشکل دانست و گفت چشم پزشکان با مشاهده نحوه دنبال کردن اشياء توسط هريک از چشم هاي کودک، در حالي که چشم ديگر وي بسته است مي توانند شدت بينايي را تخمين بزنند. در سن سه تا چهار سالگي معمولاً مي توان بينايي را به درستي و با کمک تابلوهاي ديواري سنجيد. گرچه تجربه و مهارت کافي پزشک براي تشخيص تنبلي در اين موارد هم لازم است.
بينايي ضعيف در يکي از چشم ها همواره دال بر وجود تنبلي چشم نيست و بايد معاينه دقيق صورت گيرد تا وجود احتمالي بيماري هايي مثل التهابات درون چشمي، تومورها و ... که ممکن است در صورت درمان نشدن باعث کاهش بينايي هميشگي شود مشخص شود.

عوامل ايجاد کننده تنبلي چشم
 

تنبلي چشم ناشي از هرگونه علتي باشد، استفاده از چشم و رشد بينايي را تحت تاثير قرار مي دهد.
دکتر رزمجو ضعف بينايي (عيوب انکساري)، انحراف چشم(استرابيسم) کدورت در محيط هاي شفاف چشمي را سه علت عمده تنبلي چشم بيان کرد و به شرح آن ها پرداخت.
1- عيوب انکساري: تنبلي چشم در اثر اين عيب هنگامي اتفاق مي افتد که تصوير ايجاد شده از يک چشم يا هر دو چشم غيرواضح باشد، علت آن است که يک چشم بيشتر از ديگري و يا هر دو چشم داراي
عيب انکساري نزديک بيني، دوربيني يا آستيگماتيسم است. معمولاً تصاوير چشم تار، حذف و آن چشم به مرور تنبل مي شود. کودکان کم سن و سال با مشاهده و درک اشياء نزديک، بيش از اشياء دور سرو کار دارند. اگر يک چشم نزديک بين و ديگري دوربين باشد، کودک چشم نزديک بين را براي بينايي ترجيح مي دهد، بنابراين چشم دوربين مورد استفاده قرار مي گيرد و تنبلي پيدا مي کند، اين نوع اختلال اصطلاحاً آنيزومتروپي نام دارد و ممکن است باعث تنبلي هر دو چشم شود. تنبلي چشم ناشي از عيوب انکساري (نزديک بيني، دوربيني و آستيگماتيسم) از لحاظ تشخيصي مشکل ترين نوع تنبلي چشم است زيرا به سنجش دقيق بينايي نياز دارد و اصلاح آن معمولاً با عينک يا لنزهاي تماسي امکان پذير است.
2-انحراف چشم: در اين حالت معمولاً چشم منحرف يا حذف مي شود و کودک فقط از چشم سالم استفاده مي کند که اين سبب تنبلي چشم منحرف مي شود.انحراف چشم يا لوچي باعث دو بيني مي شود.و در نتيجه تصوير واضحي روي شبکيه چشم تشکيل نمي شود و مغز به تدريج براي حذف دوربيني، تصوير شکل گرفته از چشم منحرف را حذف کرده و تنبلي چشم ايجاد مي شود. تقريباً (40)درصد بيماران مبتلا به انحراف و لوچي مبتلا به تنبلي چشم هستند.
3- اشکالات مادرزادي در ساختمان چشم مانند آب مرواريد، افتادگي پلک و کدورت قرنيه: اجسام بايد از قرنيه سوراخ مردمک، عدسي و محيط ژله مانند جلوي شبکيه عبور کنند اما با داشتن کدورت در اين محيط، اين امواج به طور کامل به شبکيه نخواهد رسيد. به طور مثال محروميت از تصوير مي تواند بر اثر آب مرواريد مادرزادي پر، پايين افتادگي مادرزادي پلک، فقدان عدسي يا لک قرنيه چشم ها باشد که شيرخواراني که از ابتدا دچار اين عارضه هستند در معرض خطرات بيشتري واقع هستند. غالباً اين حالت شديدترين نوع تنبلي چشم است.

پيشگيري از تنبلي چشم
 

هرچند تنبلي چشم موضوع چندان پيچيده اي نيست ولي چون در سني به سراغ کودک مي آيد که او قادر به بيان کامل وضع بينايي خود نيست در بسياري از مواقع تا مدت ها آشکار نمي شود. تشخيص سريع و هرچه زودتر تنها راه پيشگيري از تنبلي چشم است چون تشخيص وقتي مؤثر واقع مي شود که زماني براي درمان وجود داشته باشد. چشم همه ي کودکان بايد دست کم سه بار قبل از دبستان و در زمان هاي مختلف معاينه شود.

درمان تنبلي چشم
 

تنبلي چشم با معاينه ساده و چند دقيقه اي چشم کودکان قابل تشخيص و درمان است. عقل سليم حکم مي کند که پيش از ايجاد پيامدهاي ناگوار به فکر درمان باشيم، چشم هاي کودکان مي توانند آينده را زيباتر ببينند حيف است که با يک سهل انگاري بزرگ آن ها را از چنين حقي محروم کنيم.
مدير گروه چشم پزشکي دانشگاه علوم پزشکي اصفهان درمان تنبلي چشم را مدت زمان سپري شده از ايجاد تنبلي چشم و سن کودک در زمان شروع درمان عنوان کرد و گفت: هرچه از شروع تنبلي چشم در کودک بگذرد به همين ميزان درمان نيز سخت تر است و همکاري والدين در زمينه انجام دادن صحيح و سريع مراحل درمان بسيار مهم و ضروري است زيرا مدت درمان ممکن است چندين سال طول بکشد که در اين صورت والدين کودک بايد پشتکار و حوصله لازم را داشته باشند.
دکتر رزمجو تصحيح عيوب انکساري، بستن چشم سالم و جراحي در هنگام داشتن عيوب ساختماني در چشم را از راه هاي درمان تنبلي چشم دانست و تصريح کرد: درمان تنبلي چشم معمولاً به صورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به ديدن با چشم تنبل است که اين بهترين روش درماني است. اين درمان ممکن است هفته ها، ماه ها طول بکشد که البته چشم سالم بايد به تناوب باز شود. در مواردي که تنبلي چشم از عيوب انکساري است، بستن چشم و تصحيح اين عيوب بايد با هم انجام شود زيرا اگر عيب انکساري تصحيح نشود درمان تنبلي چشم با بستن اصولاً خوب جواب نمي دهد.
وي افزود: به ازاي سن کودک، يک هفته مجاز به بستن چشم سالم است. يعني کودک يکساله بايد در يکسال حداکثر يک هفته چشمش بسته شود. زيرا اگر بيش از حد يک چشم سالم بسته شود، چشم سالم نيز تنبل مي شود. پس طول دوره درمان با بستن چشم يک هفته به ازاي هر سال سن محاسبه مي شود و در طول درمان، معاينه چشم با فواصل مشخص (هر سه ماه يک بار) کنترل شود تا تنبلي مورد ارزيابي گيرد و چشم سالم هم معاينه، تا دچار تنبلي نشود.
دکتر رزمجو ادامه داد: بستن چشم بايد دقيق و در کوتاه ترين زمان شروع به صورت بستن چند ساعت در روز انجام شود و آنقدر ادامه پيدا کند تا تنبلي ديد برطرف و ديد طبيعي شود و بعد از آن هم بيمار مرتب بايد تحت نظر باشد چون ممکن است دوباره چشم تنبل شود. وي درمان تنبلي چشم ناشي از انحراف لوچي را قبل از اقدام به جراحي بيان کرد و گفت: پس از تساوي ديد دو چشم، چشم منحرف بايد جراحي شود.
دکتر رزمجو در ادامه به درمان تنبلي چشم ناشي از بيماري هاي مادرزادي يا ديگر عيوب ساختماني چشم اشاره کرد و گفت: بيماري هاي مادرزادي يا عيوب ساختماني چشم بايد در اسرع وقت جراحي شوند (حداکثر قبل از سه ماهگي در نوزدان) و اگر به علل ديگر به وجود آمده باشند تا قبل از پنج سالگي امکان پذير است و پس از آن درمان معمولاً نتيجه خوبي ندارد زيرا هرچه ديرتر چشم جراحي شود، تنبلي ديد پيشرفت مي کند که البته باعث کاهش شديد بينايي مي شود و باعث نابينايي مي شود. وي افزود بيماري آب مرواريدي که مانع ديد شده باشد نياز به عمل جراحي دارد همچنين باعث پايين افتادگي پلک اگر يک طرفه باشد باعث تنبلي چشم مي شود که بايد در اسرع وقت جراحي شود ولي اگر دو طرفه باشد چشم دچار تنبلي نمي شود و در حال آمبليويي بعد از عمل جراحي نيز بايد بدون وقفه تا بهبود ديد طبيعي ادامه يابد.
دکتر رزمجو يکي از راه هاي درمان تنبلي را وقتي کودک همکاري لازم براي بستن چشم نمي کند، استفاده از قطره آتروپين بيان کرد و گفت: اگر تنبلي چشم ضعيف باشد مشکل از اين طريق حل مي شود و در غير اين صورت بايد چشم سالم به طور کامل بسته شود و در درمان با اين قطره، هر هفته دو بار از اين قطره استفاده مي شود تا بينايي چشم سالم تار شود و کودک را مجبور به ديدن از طريق چشم تنبل کند.
مدير گروه چشم پزشکي دانشگاه علوم پزشکي اصفهان در پايان گفتگو صحيح درمان شدن تنبلي چشم را مهم دانست و گفت: تشخيص و درمان بايد صحيح انجام شود و بايد پزشکان تجربه کافي داشته باشند.
تنبلي چشم نوعي اختلال بينايي است که در دنيا بيش از (120)ميليون نفر و در ايران بيش از يک ميليون نفر به آن مبتلا هستند. اين بيماري از سال ها پيش در ميان کودکان وجود داشت اما به دليل آگاهي نداشتن مردم چندان به آن اهميت داده نمي شود و در حال حاضر تبديل به يک معضل بزرگ چشمي به ويژه در مناطق محروم کشور شده است.
به عقيده کارشناسان افت تحصيلي ناشي از کاهش دقت و تمرکز در کودکان مبتلا به تنبلي چشم از جمله مهمترين پيامدهاي بي توجهي خانواده ها به مشکلات بينايي کودکان است به همين دليل والدين و مربيان بايد به وضع ديد کودکان توجه ويژه اي داشته باشند (همه ي ما در مقابل ديدن کودکان مسئوليم شما چه کاري کرده ايد؟)
- در هر پنج ثانيه و در هر دقيقه يک کودکان نابينا مي شود.
- (60)درصد نابينايان قابل درمان هستند.
- گسترش نابينايي در جوامع در حال توسعه مثل ايران به (600)نفر در يک ميليون نفر مي رسد.
منبع:زندگي سالم شماره 28