بنويسيد نصف جهان ،بخوانيد همه جهان
از مراجعه به منابع موجود تاريخي چنين برمي آيد که کلمه «اسپاران» بطلميوس، «سپاهان» پهلوي و «اصبهان» عرب و «اصفهان» امروز لفظي قديمي است و به احتمال قريب به يقين کلمه اي پهلوي است و ريشه قديمي تر از پهلوي آن مکشوف نيست.
در عهد اشکانيان، اصفهان مرکز و پايتخت يکي از ايالت هاي وسيعي بود که تحت فرمان ملوک اشکاني قرار داشت.
در دوره ساسانيان اصفهان محل سکونت و قلمرو و نفوذ «اسپوهران» يا اعضاي هفت خانواده بزرگ ايراني که مشاغل عمده و مناسب سلطنتي در اختيار داشتند ، بود.
هم چنين در اين دوره اصفهان به عنوان مرکز تجمع سپاه به منزله دژ مستحکمي به شمار مي رفت. شايد به همين علت بود يزدگرد سوم پس از شکست از اعراب مدتي در اصفهان به سر برد.
شهر اصفهان پس از نبردي که بين سردار ايراني و سردار عرب درگرفت، با کشته شدن سردار ايراني در محل رُستاق الشيخ به تصرف اعراب درآمد.
مورخين بصره، فتح اصفهان را در سال 23 هجري ثبت کرده اند .بعد از اسلام ،اصفهان مانند ديگر شهرهاي ايران تا اوايل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور خليفه عباسي ،مورد توجه قرار گرفت و به حاکم اين شهر دستور داده شد که در عمران و آباداني آن بکوشد.به همين منظور در دهکده خشينان(احمد آباد فعلي)قصري عالي بنا گرديد و بارويي به دور شهر کشيده شد و خشينان به يهوديه متصل گشت.
شهر اصفهان در قرون اوليه اسلامي از دو قسمت جي و يهوديه تشکيل مي شد.جي در قسمت شرق اصفهان و جوباره (يهوديه) در قسمت ديگر شهر قرار داشت. در سال 319 هـ .ق مردآويج زياري اصفهان را متصرف شد و آنرا به پايتختي برگزيد و جشن سده را هر چه با شکوه تر در اين شهر برپا کرد.
در سال 327هـ .ق اين شهر به تصرف رکن الدوله ديلمي درآمد وآن را به پايتختي انتخاب کرد. بعد از آن شهر اصفهان رونق خود را بازيافت و مرکز تجمع علما و شعرا شد. در سال 443 هـ .ق اصفهان به دست طغرل پادشاه سلجوقي فتح شد. در اين زمان عمارات ،مساجد و کوشک هاي متعددي در شهر بنا گرديد.
در زمان ملکشاه سلجوقي، اصفهان بار ديگر به پايتختي انتخاب شد و دوران طلايي ديگري را آغاز نمود. در اين دوره اصفهان از آبادترين و مهم ترين شهرهاي دنيا به شمار مي آمد. بعد از ملکشاه سلجوقي، جانشينان او در اصفهان مستقر شدند.اين شهر تا سال 633 هـ .ق در امان بود.
در زمان حمله مغول ها سلطان جلال الدين خوارزمشاه اصفهان را مرکز تجمع سپاه خويش قرار داد. فتح اصفهان به علت حصار مستحکم آن ،مدت ها طول کشيد و سرانجام با خيانت شافعيان که در اختلاف با حنفيان دروازه هاي شهر را بر روي سپاهيان مغول گشوده بودند، شهر سقوط کرد و مغول ها به قتل عام ساکنين شهر پرداختند.
اين شهر در سال 639هـ .ق تحت سلطه مغول قرار گرفت. پس از بازگشت سپاه مغول، شهر اصفهان مجدداً رونق يافت و قسمتي از آبادي و عمران گذشته خود را به دست آورد، تا اين که مورد تاخت و تاز سپاهيان تيمور قرار گرفت. حملات تيمور لنگ ضررهاي جبران ناپذيري بر اصفهان وارد کرد. معروف است که پس از آن که عده اي از اهالي شهر سر به شورش برداشتند.
تيمور براي سرکوبي آن ها فرمان قتل عام صادر کرد. بعد از حملات مغول و تيمور، اصفهان به علت موقعيت جغرافيايي مناسب ،دوباره رونق يافت؛ در زمان حکومت صفويان توسعه فراواني پيدا کرد و بر جمعيت آن نيز افزوده شد. شاه عباس صفوي اين شهر را تصرف و يک سال درآن سکونت کرد. دوران شکوفايي دوباره اصفهان با انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت در زمان شاه عباس در سال 1000 هـ .ق آغاز شد .علت انتخاب اصفهان به عنوان پايتخت را بايد در دوري از قلمروهاي دولت عثماني در دوره جنگ هاي ايراني و عثماني پي جويي کرد.
اين انتقال انديشيده ، به دليل موقعيت ممتاز جغرافيايي و ژئوپوليتيکي اصفهان و قرار گرفتن آن در قلب ايران و دوري از مرزهاي سياسي خطر آفرين بود.در اين دوره، قسمت مرکزي شهر کشش و توانايي برآوردن نيازهاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي جديد را نداشت.
در جنوب ميدان قديم و در محل باغ بزرگ نقش جهان که يادگار سلاجقه بود،مرکز جديدي ايجاد گرديد.فعاليت اقتصادي شهر (بازار) با يک شبکه به مرکز قديمي شهر ارتباط يافت تا ضمن حفظ فعاليت نسبي بخش قديمي شهر، اهم فعاليت ها را به سوي خود جذب نمايد.
علاوه بر اين،ميدان شاه عباس و دو محله ديگر به نام هاي عباس آباد يا تبريزي ها(جهت اسکان تجار تبريزي همراه شاه عباس) و جلفا(براي اقامت ارامنه جلفاي ارس که به منظور توسعه تجارت خارجي ايران، به اصفهان کوچانده شده بودند)ايجاد شد. اين دو محله به وسيله چهارباغ و پل الله وردي خان (سي و سه پل) به ديگر قسمت هاي شهر متصل گرديد. پس از شاه عباس،جانشينان او نيز به توسعه شهر ادامه دادند.
علاوه بر توسعه قسمت هاي شمالي شهر، دو واحد مهم مسکوني در جنوب رودخانه به وجود آوردند: يک کاخ و باغ هاي سعادت آباد که در جنوب غربي شهر و در زمان شاه سلطان حسين ايجاد گرديد، و به وسيله پل مارنان به شهر اصلي وصل شد.
سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفويه که پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان انجام گرفت، بر روند توسعه شهر اصفهان در عصر صفوي نقطه پاياني گذاشت و شهر اصفهان دچار يک دوره انحطاط شد.
افاغنه براي تقويت بنيان هاي حکومت خود، مرکز شهر را که قسمت اعظم بازار و کليه کاخ هاي صفويه و مساجد بزرگ را در بر داشت، با ايجاد بارو محصور کردند. شهر اصفهان در آن عصر دو حصار تو در تو داشت که حصار داخلي به نام باروي اشرفي يا افاغنه معروف بود.
در دوران زنديه و قاجاريه پايتخت کشور به شيراز و تهران انتقال يافت. در دوره افشاريه ،شهر اصفهان رونقي دوباره يافت؛ ولي در عهد قاجار به علت انتقال پايتخت به تهران و حاکم شدن ظل السلطان پسر ناصرالدين شاه بر اصفهان(1371 هـ .ق) انحطاط دوباره شهر اصفهان آغاز شد.
معروف است که ظل السطان پسر ناصرالدين شاه زمين و مصالح آثار تاريخي شهر را به مردم مي فروخت و مي خواست به هر ترتيبي که شده، مخارج قشون خود را که از واحدهاي بسيار قوي و منظم کشور بود، تامين کند. از ويژگي هاي اقتصادي شهر اصفهان در دوره قاجار،درآمد ناچيز زمين و عدم امنيت ملاکين بود.
در دوره پهلوي با توجه به شرايط تاريخي و جغرافيايي ،شهر اصفهان مورد توجه قرار گرفت؛ در بازسازي آثار تاريخي آن کوشش هايي به عمل آمد و توسعه صنعتي شهر و منطقه اصفهان آغاز شد. در طي دو دهه اخير شهر اصفهان توسعه فراواني يافته و نوسازي هاي جالب توجهي در آن صورت گرفته است.
اصفهان امروز يکي از شهرهاي بزرگ و سياحتي ايران و جهان است.
منبع: ويژه نامه روز اصفهان و کنگره بزرگداشت شيخ بهايي ضميمه روزنامه اصفهان زيبا / ارديبهشت 89.
در عهد اشکانيان، اصفهان مرکز و پايتخت يکي از ايالت هاي وسيعي بود که تحت فرمان ملوک اشکاني قرار داشت.
در دوره ساسانيان اصفهان محل سکونت و قلمرو و نفوذ «اسپوهران» يا اعضاي هفت خانواده بزرگ ايراني که مشاغل عمده و مناسب سلطنتي در اختيار داشتند ، بود.
هم چنين در اين دوره اصفهان به عنوان مرکز تجمع سپاه به منزله دژ مستحکمي به شمار مي رفت. شايد به همين علت بود يزدگرد سوم پس از شکست از اعراب مدتي در اصفهان به سر برد.
شهر اصفهان پس از نبردي که بين سردار ايراني و سردار عرب درگرفت، با کشته شدن سردار ايراني در محل رُستاق الشيخ به تصرف اعراب درآمد.
مورخين بصره، فتح اصفهان را در سال 23 هجري ثبت کرده اند .بعد از اسلام ،اصفهان مانند ديگر شهرهاي ايران تا اوايل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور خليفه عباسي ،مورد توجه قرار گرفت و به حاکم اين شهر دستور داده شد که در عمران و آباداني آن بکوشد.به همين منظور در دهکده خشينان(احمد آباد فعلي)قصري عالي بنا گرديد و بارويي به دور شهر کشيده شد و خشينان به يهوديه متصل گشت.
شهر اصفهان در قرون اوليه اسلامي از دو قسمت جي و يهوديه تشکيل مي شد.جي در قسمت شرق اصفهان و جوباره (يهوديه) در قسمت ديگر شهر قرار داشت. در سال 319 هـ .ق مردآويج زياري اصفهان را متصرف شد و آنرا به پايتختي برگزيد و جشن سده را هر چه با شکوه تر در اين شهر برپا کرد.
در سال 327هـ .ق اين شهر به تصرف رکن الدوله ديلمي درآمد وآن را به پايتختي انتخاب کرد. بعد از آن شهر اصفهان رونق خود را بازيافت و مرکز تجمع علما و شعرا شد. در سال 443 هـ .ق اصفهان به دست طغرل پادشاه سلجوقي فتح شد. در اين زمان عمارات ،مساجد و کوشک هاي متعددي در شهر بنا گرديد.
در زمان ملکشاه سلجوقي، اصفهان بار ديگر به پايتختي انتخاب شد و دوران طلايي ديگري را آغاز نمود. در اين دوره اصفهان از آبادترين و مهم ترين شهرهاي دنيا به شمار مي آمد. بعد از ملکشاه سلجوقي، جانشينان او در اصفهان مستقر شدند.اين شهر تا سال 633 هـ .ق در امان بود.
در زمان حمله مغول ها سلطان جلال الدين خوارزمشاه اصفهان را مرکز تجمع سپاه خويش قرار داد. فتح اصفهان به علت حصار مستحکم آن ،مدت ها طول کشيد و سرانجام با خيانت شافعيان که در اختلاف با حنفيان دروازه هاي شهر را بر روي سپاهيان مغول گشوده بودند، شهر سقوط کرد و مغول ها به قتل عام ساکنين شهر پرداختند.
اين شهر در سال 639هـ .ق تحت سلطه مغول قرار گرفت. پس از بازگشت سپاه مغول، شهر اصفهان مجدداً رونق يافت و قسمتي از آبادي و عمران گذشته خود را به دست آورد، تا اين که مورد تاخت و تاز سپاهيان تيمور قرار گرفت. حملات تيمور لنگ ضررهاي جبران ناپذيري بر اصفهان وارد کرد. معروف است که پس از آن که عده اي از اهالي شهر سر به شورش برداشتند.
تيمور براي سرکوبي آن ها فرمان قتل عام صادر کرد. بعد از حملات مغول و تيمور، اصفهان به علت موقعيت جغرافيايي مناسب ،دوباره رونق يافت؛ در زمان حکومت صفويان توسعه فراواني پيدا کرد و بر جمعيت آن نيز افزوده شد. شاه عباس صفوي اين شهر را تصرف و يک سال درآن سکونت کرد. دوران شکوفايي دوباره اصفهان با انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت در زمان شاه عباس در سال 1000 هـ .ق آغاز شد .علت انتخاب اصفهان به عنوان پايتخت را بايد در دوري از قلمروهاي دولت عثماني در دوره جنگ هاي ايراني و عثماني پي جويي کرد.
اين انتقال انديشيده ، به دليل موقعيت ممتاز جغرافيايي و ژئوپوليتيکي اصفهان و قرار گرفتن آن در قلب ايران و دوري از مرزهاي سياسي خطر آفرين بود.در اين دوره، قسمت مرکزي شهر کشش و توانايي برآوردن نيازهاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي جديد را نداشت.
در جنوب ميدان قديم و در محل باغ بزرگ نقش جهان که يادگار سلاجقه بود،مرکز جديدي ايجاد گرديد.فعاليت اقتصادي شهر (بازار) با يک شبکه به مرکز قديمي شهر ارتباط يافت تا ضمن حفظ فعاليت نسبي بخش قديمي شهر، اهم فعاليت ها را به سوي خود جذب نمايد.
علاوه بر اين،ميدان شاه عباس و دو محله ديگر به نام هاي عباس آباد يا تبريزي ها(جهت اسکان تجار تبريزي همراه شاه عباس) و جلفا(براي اقامت ارامنه جلفاي ارس که به منظور توسعه تجارت خارجي ايران، به اصفهان کوچانده شده بودند)ايجاد شد. اين دو محله به وسيله چهارباغ و پل الله وردي خان (سي و سه پل) به ديگر قسمت هاي شهر متصل گرديد. پس از شاه عباس،جانشينان او نيز به توسعه شهر ادامه دادند.
علاوه بر توسعه قسمت هاي شمالي شهر، دو واحد مهم مسکوني در جنوب رودخانه به وجود آوردند: يک کاخ و باغ هاي سعادت آباد که در جنوب غربي شهر و در زمان شاه سلطان حسين ايجاد گرديد، و به وسيله پل مارنان به شهر اصلي وصل شد.
سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفويه که پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان انجام گرفت، بر روند توسعه شهر اصفهان در عصر صفوي نقطه پاياني گذاشت و شهر اصفهان دچار يک دوره انحطاط شد.
افاغنه براي تقويت بنيان هاي حکومت خود، مرکز شهر را که قسمت اعظم بازار و کليه کاخ هاي صفويه و مساجد بزرگ را در بر داشت، با ايجاد بارو محصور کردند. شهر اصفهان در آن عصر دو حصار تو در تو داشت که حصار داخلي به نام باروي اشرفي يا افاغنه معروف بود.
در دوران زنديه و قاجاريه پايتخت کشور به شيراز و تهران انتقال يافت. در دوره افشاريه ،شهر اصفهان رونقي دوباره يافت؛ ولي در عهد قاجار به علت انتقال پايتخت به تهران و حاکم شدن ظل السلطان پسر ناصرالدين شاه بر اصفهان(1371 هـ .ق) انحطاط دوباره شهر اصفهان آغاز شد.
معروف است که ظل السطان پسر ناصرالدين شاه زمين و مصالح آثار تاريخي شهر را به مردم مي فروخت و مي خواست به هر ترتيبي که شده، مخارج قشون خود را که از واحدهاي بسيار قوي و منظم کشور بود، تامين کند. از ويژگي هاي اقتصادي شهر اصفهان در دوره قاجار،درآمد ناچيز زمين و عدم امنيت ملاکين بود.
در دوره پهلوي با توجه به شرايط تاريخي و جغرافيايي ،شهر اصفهان مورد توجه قرار گرفت؛ در بازسازي آثار تاريخي آن کوشش هايي به عمل آمد و توسعه صنعتي شهر و منطقه اصفهان آغاز شد. در طي دو دهه اخير شهر اصفهان توسعه فراواني يافته و نوسازي هاي جالب توجهي در آن صورت گرفته است.
اصفهان امروز يکي از شهرهاي بزرگ و سياحتي ايران و جهان است.
منبع: ويژه نامه روز اصفهان و کنگره بزرگداشت شيخ بهايي ضميمه روزنامه اصفهان زيبا / ارديبهشت 89.
