اصفهان، نخستين قرباني حکومت نظامي

تاريخ انقلاب شهادت مي دهد
 

حوادث بزرگ انقلاب اسلامي اصفهان در روزهاي هفدهم تا نوزدهم ماه مبارک رمضان از چنان گستردگي و صراحتي در مخالفت با رژيم پهلوي برخودار بود، که به جد موجب نگراني و احساس خطر دولت و مسوولين محلي گرديد. زيرا در کنار بزرگي و بي سابقه بودن رخدادهاي اعتراض آميز و سطح خواسته هاي عمومي، که حکايت از تغيير در نوع و شيوه هاي حکومت داشت، از سوي ديگر رهبري قيام مردمي در دست روحانيون و روشنفکران مذهبي بود، که نه زبان سازش با رژيم را مي دانستند و نه حربه هاي تهديد و تطميع در آن ها موثر بود. اعتقاد به ارزش هاي ديني، باور به قيامت و حيات جاويد، زندگي بخش دانستن شهادت در راه خدا و انقلاب به نام خدا از رهبران عالي و مياني، به تدريج در بدنه ي مردم کشور به ويژه جوانان، افرادي معتقد و دين باوري را پرورش داد، که جز به پيروزي و محقق شدن حکومت اسلامي در ايران به چيز ديگري نمي انديشيدند.
در طي جريانات انقلاب اسلامي بنيان و مباني انديشه ي سياسي حاکم بر مردم اصفهان را، همچون ساير مناطق کشور، اصول و اعتقادات تشيع تشکيل مي داد که اين اصول در منابع اصيل و اوليه اسلامي موجود بوده و امام خميني رهبر انقلاب، از اواسط دهه ي چهل آن ها را در قالب سلسله درس ها و بحث هايي از حکومت اسلامي و ولايت فقيه در حوزه ي علميه ي نجف اشرف تدريس و تدوين نموده بود.
به نظر مي رسد سهم روحانيون منطقه ي اصفهان در روي آوردن به آرمان هاي عقيدتي و سياسي امام خميني به طور شايان توجهي بيشتر از ساير نقاط کشور بوده و همين امر يکي از عوامل مهم تعميق حوادث انقلاب اسلامي دراين شهر و استان بوده است. البته از ذکر اين نکته نبايد غافل ماند که دراين راستا، وجود مراکز کارگري و کارخانه ها، دانشگاه ها و دانشگاهيان، ويژگي هاي خاص اقتصادي- اجتماعي اصفهان، گذشته پرباراين شهر به عنوان يکي از شهرهاي فعال در خيزش ها و قيام ها و ساير زمينه هاي مساعد ديگر، بي تاثير نبوده، و نقش ويژه اي را در سرعت بخشيدن به جريان قيام و حضورهمگاني مردم در انقلاب اسلامي، برعهده داشته است.
با آغاز صبح روز بيستم مرداد ماه، مردم کنجکاو، که اخبار درگيري هاي شب قبل و صداي تيراندازي هاي پي در پي را شنيده بودند، به تدريج در اطراف منزل آيت الله خادمي گردآمدند. درميان ايشان گروه قابل ملاحظه اي از اهالي نجف آباد و خميني شهر نيز ديده مي شدند. اخبار کشتارهاي وحشتناک روز و شب گذشته و به محاصره افتادن گروهي از مردم در منزل آيت الله خادمي، آن ها را شديداً خشمگين و از دولت ودولتيان متنفر کرده بود.
«دود ناشي از سوخته شدن تانک ها، محيط را فرا گرفته بود، هر لحظه انتظار برخورد ديگر و تيراندازي ماموران مي رفت. به هر ترتيب که شد، پس از ورود به خيابان مسجد سيد به کوچه اي که به پشت منزل آيت الله خادمي ختم مي شد رفتيم. کوچه ها، محل امن و سنگر خوبي بود و ماموران مي ترسيدند به کوچه ها هجوم آورند، چرا که غافلگير مي شدند. جلو رفتم. حال ماموران را به خوبي مي ديدم، با اسلحه ها، اطراف منزل را محاصره کرده بودند».
براساس گزارش خبرگزاري يونايتدپرس در اثر درگيري هاي روز بيستم مرداد ماه و منطقه مرکزي اصفهان، بيش از چهل تانک و خودرو به آتش کشيده شده و در پي شليک مامورين، تعداد قابل ملاحظه اي از مردم کشته شده بودند: «تعداد کشته ها در منزل آيت الله خادمي و اطراف آن به قدري زياد بود که به وسيله مامورين آتش نشاني و با استفاده از ماشين هاي آنان مبادرت به شستشوي زمين هاي خون آلود و جمع آوري جنازه ها گرديده است»
نام برخي شهداي اين روز عبارت است از: سيدعلي دوازده امامي، رسول نم نبات، اصغر نوري، علي مرادي، رسول باطني، صفرعلي غلامي، حسن زارع، محمد حسن منتظري، مهدي قيوميان. اين گونه به نظر مي رسد که علت حمله ي مردم به ماشين هاي آتش نشاني، سوء استفاده ي رژيم از امکانات خود، عليه انقلاب مردم بوده است. خبرگزاري پارس در گزارشي از حادثه، اظهار مي دارد که پس از تيراندازي و جنگ و گريز، منزل آيت الله خادمي در صبحگاهان روز بيستم مرداد ماه به تصرف نيروهاي دولتي درآمده و موقتاً از شدت درگيري ها کاسته شد. تلقي ساواک در خصوص رهبري مردم اصفهان دراين دوران، آن بود که:
«اعمال آيت الله خادمي سريعاً به وسيله خود يا ايادي او به[امام] خميني اطلاع داده شد وخميني هر دستوري ميدهد، خادمي با احتياط برطبق نظر او عمل مي کند... نفوذ حسين خادمي در بين کسبه وبازاريان... علاوه بر اين که موجب سستي عقايد مردم نسبت به مقدمات ملي و ميهني مي گردد، زمينه را براي مقاصد خرابکارانه آينده آماده مي سازد» «قبل از ظهر بارديگر آشوب و نا آرامي آغاز شد و صدها تظاهر کننده تاسيسات خيابان ها، بانک ها را به آتش کشيدند» گزارش هاي دولتي مکان وقوع حوادث را از، شمال خيابان هاي مدرس و فروغي، از غرب خيابان خيام، از جنوب سواحل زاينده رود و از شرق خيابان بزرگمهر خبر داده است.
براساس گزارش هاي ساواک، درگيري هاي گسترده مردم وعوامل انتظامي امنيتي در ساعت 11:30 به حدي رسيده بود، که وضع شهر غيرعادي وخارج از توان کنترلي رژيم ارزيابي شده[از اين روي] وضعيت را قرمز اعلام مي نمايند. از اين ساعت به بعد هراس و دستپاچگي و نگراني از عصبانيت و توبيخ دربار و مقامات تهران، بر مسوولين رده اول شهر حاکم مي گردد. غير از اين جان حدود 12 هزار آمريکايي شاغل در صنايع منطقه اي اصفهان در خطر[افتاد] بود و علاوه بر آن حفاظت از تاسيسات نظامي صنعتي موجود در منطقه، که توسط آمريکاييها ايجاد شده بود، از نظر رژيم ضرورت داشت. بنابراين شوراي هماهنگي و امنيتي استان، بي درنگ در ساعت 1:30 دقيقه صبح روز بيستم مرداد ماه در استانداري اصفهان تشکيل جلسه مي دهد تا اوضاع شهر را براساس گزارش هاي لحظه به لحظه اي ساواک و شهرباني کنترل کنند.
دراين گزارش ها درگيري هاي مأمورين با مردم با دقت زياد ثبت وضبط شده است. در ساعت 11:15 معاون شهرباني استان اعلام نمود که: «به هيچ وجه با نيروي موجود و کمک فعلي مرکز توپخانه قادر به اعاده نظم نيست. لذا شورا، وضعيت سياسي- امنيتي اصفهان را قرمز اعلام نمود و بلافاصله از طريق استاندار به آقاي وزير کشور اعلام و همچنين قرار شد مرکز توپخانه، از طريق نيروي زميني مراتب را به عرض مبارک ملوکانه برسانند»
در ساعت 14:30 دقيقه، شوراي تامين در اصفهان حکومت نظامي اعلام کرد و تامين امنيت رژيم پهلوي به عهده فرماندهي مرکز توپخانه، تيمسار سرلشکر رضا ناجي که مقام ارشد نظامي استان بود، واگذار گرديد. در همان روز ارتشبد ازهاري رييس ستاد ارتش، نظر شاه را به فرماندار نظامي اصفهان، رضا ناجي اين گونه اعلام نمود: «به فرمان مطاع شاهانه براي حفظ جان اهالي اصفهان حکومت نظامي با متخلفين با شدت عمل برخورد نمايد. تمام محکومين در هر موقعيتي هستند بايد دستگير و تحت تعقيب قرار گيرند. علاوه بر آن دستور داده شد 20 دستگاه نفر بر زرهي به اصفهان اعزام تا توپ ها از چهار راه ها در خيابان ها جمع آوري کنند و در آخر اعلام شده بود بايد دادگاه نظامي سريعاً تشکيل شود».
اقدام دولت، ارتش و شاه دراعلام حکومت نظامي در اصفهان، غيرقانوني و حاکي از هراس و آشفتگي جدي رژيم پهلوي بود. زيرا بر اساس قوانين، بدون تصويب مجلس شوراي ملي برقراري حکومت نظامي وجهه ي قانوني نداشت. مجلس ده روز بعد از اجراي حکومت نظامي، در روز 29 مرداد 1357، اجراي آن را در اصفهان به مدت يک ماه تصويب نمود و چند روز پس از آن توسط عبدالله رياضي رييس وقت مجلس شوراي ملي، به ستاد ارتش شاه ابلاغ گرديد. داريوش همايون سخنگوي دولت جمشيد آموزگار نيز نتوانست چگونگي اعلام حکومت نظامي در اصفهان و تطبيق آن با قوانين کشوري را توجيه نمايد.
به اين ترتيب شهر اصفهان، به رهبري سرلشکر رضا ناجي در اختيار نظاميان قرار گرفت. وي در بدو امر هرآنچه جنگ افزار داشت، از خودروهاي بزرگ تا تانک و نفربر و انواع توپ هاي دوربرد به سطح شهر کشانيد. معلوم نبود با اين توپ ها، که بردي بين ده تا سي کيلومتر داشتند، چه اهدافي را در شهر اصفهان، دنبال مي کرد! قطعاً هدف اصلي، ارعاب و تهديد عمومي بود. رژيم برآن بود که به هر نحو ممکن، مردم را به سکوت و انفعال وادارد. ناجي داراي شخصيت عجيب بود، او نيز به ميزان شدت مقاومت مردم اصفهان، سمج، لجوج و سخت گير بود. سرلشکر ناجي فارغ التحصيل دانشکده افسري در رشته توپخانه بود و دوره هاي عاليه را در آمريکا و انگلستان گذرانيده و در وفاداري به رژيم پهلوي، چندين مدال رسمي دريافت کرده بود.
بعدازظهر روز بيستم مرداد: در اغلب خيابان ها و محلات اصفهان جنگ و گريز بين مردم و مامورين دولتي ادامه داشت، ناجي فرمانده ي ارشد نظامي منطقه ي اصفهان، آنچنان در هراس بود که ابتدا در شوراي تامين استان پيشنهاد کرد ساعت شروع حکومت نظامي 3 بعدازظهر باشد، اما با مقاومت رييس ساواک، ساعت 8 شب مورد موافقت قرار گرفت. در ساعت 15:40 دقيقه از طريق راديو و چهل دقيقه پس از آن از طريق تلويزيون اصفهان، اعلاميه ي شماره 1 فرماندار نظامي اصفهان با شدت و ابهت بي سابقه اي پخش شد و تلاش فراواني به کار گرفته شد تا ورود مستقيم ارتش به عرصه ي درگيري ها، خيلي بزرگتر از آنچه بود، جلوه نمايد.
اطلاعيه ي فرماندار نظامي در اصفهان بي سابقه و اجراي آن سخت بود. زيرا علاوه بر عزم انقلابيون بر تداوم مبارزه، از آنجايي که مردم در ماه مبارک رمضان طبق آداب و سنن ديني کهن، خود را مقيد به برگزاري مجالسي مي دانستند که محقق شدن آن با ممنوعيت آمده در اطلاعيه در تعارض بود، لذا حکومت نظامي هر روز بيشتر از روز قبل با خواسته هاي بر حق مردم مسلمان اصفهان تضاد حاصل نموده، حضور نظاميان و تجهيزات سنگين و رعب آور آن ها را در ميادين و چهار راه سدي در مقابل احقاق حقوق عامه ي مردم بود. هرچند که منابع و رسانه هاي دولتي، تلاش فراواني را به کار گرفتند تا اعلام حکومت نظامي را به عنوان اقدامي مثبت در جهت تامين منافع و حفظ جان و مال مردم اصفهان بنمايانند.

متن کامل اولين اطلاعيه اعلام حکومت نظامي در اصفهان
 

از آنجايي که نخستين اطلاعيه ي اعلام حکومت نظامي کشور در اصفهان به عنوان سند مبارزات مردم مسلمان اصفهان در عرصه ي انقلاب اسلامي حکايت از عزم جزم رژيم پهلوي براي مهار اعتراض هاي عمومي است عيناً از نوار پخش شده از راديو اصفهان در ساعت 15:40 دقيقه در روز 20 مرداد 1357 پياده و نقل مي گرد:
« توجه فرماييد! توجه فرماييد! اعلاميه شماره 1 فرمانداري نظامي اصفهان و حومه، برقرار و از همشهريان محترم خواهشمند است با توجه به نکات مشروحه زير، نهايت همکاري [را] به منظور اعاده ي نظم با نيروهاي نظامي به عمل آورند:
1. از ساعت 8 بعد از ظهر روز جاري هرگونه رفت و آمد در شهر مطلقاً ممنوع و با خاطيان برابر مقررات فرمانداري نظامي رفتار خواهد شد.
2. تشکيل هرگونه اجتماعي به هر شکل و هر عنوان بيش از سه نفر ممنوع است.
3. هرگونه حمل اسلحه و جنگ افزار سرد و گرم به هر ترتيب و هر شکل اکيداً قدغن مي باشد.
4. هر نوع اقدامات تحريک آميز به هر صورت و به هر شکل مطلقاً ممنوع مي باشد.
5. مسوولين تامين مايحتاج عمومي از قبيل نانوايي ها، قصابي ها، خواربارفروشي ها، داروخانه ها و از اين قبيل حق تعطيل محل کسب خود را ندارند و اهالي محترم بايد تا ساعت تعيين شده مايحتاج خود را تهيه نمايند.
از اهالي محترم و با ايمان شهر اصفهان و حومه انتظار دارم در برقراري نظم و امنيت در شهر و حومه با نيروي نظامي همکاري هاي لازم به عمل آورند. آگاه باشند که اعاده ي نظم و امنيت عمومي به خير و صلاح و مصلحت کليه ي اهالي محترم مي باشد. ضمناً ستاد فرمانداري نظامي در شهرباني اصفهان مستقر مي باشد.
فرماندار نظامي اصفهان و حومه، سرلشگر رضا ناجي
منبع: اصفهان زيبا ويژه نامه طلوع انقلاب.