عدالت گسترى در حكومت مهدوى

امام مهدى(عج) پيام‏آور عدالت
 

در دوران ظهور، اصل عدالت در همه مسائل كلى و فرعى هستى جريان مى‏يابد، به‏گونه‏اى كه هيچ ستمى به احدى روا نمى‏شود، چنان‏كه امام رضا7 مى‏فرمايد:
خدا به وسيله وى زمين را از هرگونه ستمى پاك مى‏گرداند و آن‏گاه كه ظهور كند، قانون عادلانه را در بين مردم رواج مى‏دهد؛ در نتيجه، هيچ كس به كس ديگر ظلم روا نمى‏دارد.
(كمال الدين، ج 2، ص 372)
امام كاظم7 درباره آيه كريمه »يُحيىِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ زمين را پس از مردن زنده مى‏كند« (روم: 24) فرمود:
اين زنده كردن زمين با باران نيست، بلكه خداوند مردانى را برمى‏انگيزد تا عدالت را زنده كنند، پس زمين در پرتو عدل زنده مى‏شود و بى‏گمان، اجراى حد خدا در زمين، مفيدتر از چهل روز بارندگى است.
(مكيال المكارم، ج 1، ص 81)
آن‏گاه كه روزگار حاكميت آن امام موعود فرا رسد، طعم شيرين عدالت به همه جهانيان چشانده مى‏شود. امام باقر7 در اين‏باره مى‏فرمايد:
پس از ظهور مهدى(عج) هيچ حقى از كسى بر عهده ديگرى نمى‏ماند، مگر آنكه آن حضرت آن را مى‏ستاند و به صاحب حق مى‏دهد.
(تفسير عياشى، ج 1، ص 62)

امنيت، يكى از شاخصه‏هاى حكومت مهدوى
 

يكى از ويژگى‏هاى حكومت حضرت مهدى(عج)، برقرارى صلح و امنيت است، همان‏گونه كه امام حسن مجتبى7 در حديثى مى‏فرمايد:
»در دوران سلطنت و دوران فرمان‏روايى او، درندگان با يكديگر آشتى مى‏كنند«.
(طبرسى، احتجاج، ج 2، ص 291)
افزون بر روايت‏ها، در بسيارى از كتاب‏هاى آسمانى هم بر اين امر تصريح شده است، براى مثال در كتاب اشعياى نبى آمده است:
مسكينان را به عدالت داورى خواهد كرد، براى مظلومان زمين به راستى حكم خواهد كرد، گرگ با بره سكونت خواهد كرد و پلنگ با بزغاله خواهد خوابيد و گوساله پروارى و شير با هم و طفل كوچك، آنها را خواهد راند. در تمام كوه مقدس من، ضرر و فسادى نخواهند كرد، زيرا جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد.
(»عهد عتيق« اشعياى نبى، فصل 11، بند 1 - 10)
نبى مكرم اسلام در بيانى كوتاه، امنيت و آرامش را اين‏گونه نشان مى‏دهد:
»زنى بر هودجى نشسته، از حجاز تا عراق در كمال آسايش طى طريق مى‏كند و از چيزى نمى‏هراسد«.
(كنزالعمال، ج 14، ص 572)
و امام باقر7 در فرازى ديگر مى‏فرمايد: »حتى لا يُرى اَثَرٌ مِنَ الظلم؛ تا جايى كه ديگر نشانى از ظلم ديده نمى‏شود«.
(طبرسى، تفسير مجمع البيان، ج 7، ص 88)
امام صادق7 نيز گستره عدل مهدوى را در جمله‏اى بسيار زيبا اين‏گونه بيان مى‏كند: »به خدا سوگند! عدالت او در داخل خانه‏هايشان به آنها مى‏رسد، همان‏گونه كه سرما و گرما به داخل خانه‏هايشان نفوذ مى‏كند«.
(نعمانى، الغيبة، ص 297)
اينها اندكى از بسيار و قطره‏اى از درياى روايت‏هاى وارد شده از امامان نور است درباره گستره عدلِ تنها بازمانده حجج الهى و تنها ذخيره پروردگار براى نمايش عدل و داد بر فراز پهن دشت جهان.

عدالت فراگير مهدوى
 

با ظهور مهدى(عج) عدالت و امنيت، فرجامى خوش مى‏يابد. امام على7 درباره عدالت گسترى و ايمنى عصر ظهور و سرشارى آن دوره از اين بركت‏ها، مى‏فرمايد:
اگر به تحقيق قائم ما قيام كند، به واسطه ولايت و عدالت او، آسمان آن‏چنان كه بايد ببارد مى‏بارد و زمين نيز رستنى‏هايش را بيرون مى‏دهد و كينه از دل‏هاى بندگان زدوده مى‏شود و ميان دد و دام آشتى برقرار مى‏شود، به گونه‏اى كه يك زن ميان عراق و شام پياده خواهد رفت و آسيبى نخواهد ديد و هر جا قدم مى‏گذارد، همه سبزه و رستنى است.
(تحف العقول، ص 110)
از اين دسته روايات‏ها برمى‏آيد كه در حكومت مهدى(عج)، عدالت فراگير است و همه بهره‏هاى آسمان و زمين بدون تبعيض نصيب همگان خواهد شد، همان‏گونه كه امام حسين7 در فرازى مهم مى‏فرمايد: »هنگامى كه قائم قيام مى‏كند، عدل گسترده مى‏شود و اين گستردگى عدالت، نيكوكار و فاجر را دربرمى‏گيرد«.
(بحارالانوار، ج 27، روايت 24، ص 90)
از ديگر نشانه‏هاى بى‏نظير حكومت مهدوى، تقسيم درست و برابر بيت‏المال و اموال مشترك عمومى است، چنان‏كه امام باقر7 فرموده است:
وقتى قائم اهل بيت قيام كند، [بيت المال] را با مساوات تقسيم مى‏كند و نسبت به شهروندان عدل مى‏ورزد. پس هر كس او را اطاعت كند، خدا را اطاعت كرده است و سركشى نسبت به او، همانند سركشى و گناه نسبت به خداست.
(همان، ج 52، روايت 103، ص 350)
بديهى است كه عدالت گسترى حضرت مهدى(عج) خود، زمينه‏ساز تقويت و پايندگى مشروعيت حكومت ايشان خواهد بود و دل‏هاى بيشتر مردم را جذب خواهد كرد. پيامبر گرامى اسلام در اين‏باره روايت مى‏كند:
»وى زمين را از عدل و قسط پر مى‏كند، همان‏گونه كه از ستم و جفاكارى پر شده بود. هم، ساكنان آسمان و هم، ساكنان زمين از او خشودند«.
(همان، ج 1، ح 11، ص 591)
عدالت و امنيت، همواره از آرزوهاى ديرينه ساكنان زمين و سرلوحه دعوت انبيا و اولياى الهى بوده است كه سرانجام، امام عصر(عج) اين نهضت را به اذن خداوند با خوشى به پايان خواهند برد و فرد فرد آدميان بدون هيچ‏گونه تبعيض و گزينشى، طعم شيرين عدالت و امنيت مهدوى را خواهند چشيد. آسمان‏ها و زمين نيز با پيشه كردن عدالت، همه نعمت‏هاى خود را در اختيار بشر قرار مى‏دهند و ترس و ناامنى و بى‏عدالتى، جاى خود را به آرامش و عدل خواهد داد. عدالت مهدوى حكم مى‏كند كه ملاك گزينش كارگزاران نيز شايستگى و كاردانى آنها باشد.

فقرزدايى در حكومت مهدوى
 

اسلام با پذيرش كامل »معيار نياز« كه مبتنى بر حق زندگى براى همگان است، تداوم فقر را تحمل نمى‏كند و با آن به شدت مبارزه مى‏كند. يكى از نگرانى‏هاى بزرگ اولياى الهى، پيامبر گرامى اسلام و اميرمؤمنان على7، در تمامى لحظه‏هاى زندگى‏شان اين بود كه فقر و نابرابرى را از چهره افراد جامعه بزدايند و از راه كسب و كار آبرومندانه و به كارگيرى سياست‏هاى صحيح اقتصادى، درآمدى كافى و حلال براى مردم فراهم شود.
حكومت حق، شرايطى را ايجاد مى‏كند كه در آن، مردم كمترين امكانات اساسى زندگى را داشته باشند و براى همه كسانى كه جوياى كارند، امكان كار فراهم باشد و افرادى هم كه درآمد كافى ندارند يا به هر علتى نمى‏توانند كار كنند، درآمدى به اندازه نيازشان دريافت كنند.
امام على7 در دوران حكومت كوتاه خود، دست كم در كوفه جزئى‏ترين امكانات اساسى را براى عموم مردم تأمين كرد، چنان كه خود مى‏فرمود:
»كسى در كوفه نيست كه در رفاه به سر نبرد، حتى پايين‏ترين افراد نان گندم مى‏خورد، سرپناه دارد و از آب گوارا مى‏نوشد«.
(همان، ج 40، ص 327)
امام زمان(عج) نيز پس از امامان معصوم: در زدودن فقر مى‏كوشد و نه تنها فقر را كاهش مى‏دهد، بلكه به حذف كامل آن توفيق مى‏يابد. از يك سو سرمايه‏هاى مادى فزونى مى‏يابد و رشد اقتصادىِ پايدار پديد مى‏آيد و از دگر سو اين امكانات، عادلانه توزيع مى‏شود و فشار و ستم سودجويان زياده‏خواه از بين مى‏رود. سرانجام، مردم نيز سرشار از روحى الهى و آراسته به اخلاق و معرفت و تقوا مى‏شوند، چنان‏كه دامنه حرص و آز كه سرچشمه گناهانى چون تكاثر و بخل و احتكار و تنازع است، برچيده مى‏شود.
از پيامبر اكرم6 روايت است: »در زمان مهدى(عج) مال خرمن مى‏شود، هر كس نزد مهدى آيد و گويد به من مالى ده! مهدى بى‏درنگ بگويد بگير«.
(بحارالانوار، ج 51، ص 88)
و اينكه خود مردم هم نيازهاى يكديگر را با جان و دل برآورده مى‏كنند. از امام باقر7 در اين‏باره سخنى هست كه:
هنگامى كه قائم7 قيام كند، رفاقت و دوستى خالصانه (در ميان مردم) رايج مى‏شود. اگر مردى دست در جيب برادرش فرو بَرَد و به اندازه نيازش بردارد، برادرش او را منع نمى‏كند.
(همان، ج 52، ص 372)

عزل و طرد كارگزاران ناصالح
 

منش رفتارى اميرالمؤمنين على7 با كارگزاران خود، از نمونه‏هاى عالى تأكيد عملى امامان معصوم بر لزوم عدالت‏گسترى كارگزار است. برخوردهاى آموزنده حضرت با برخى از كارگزاران خطاكار حتى در خطاهاى كوچك، از نمونه‏هاى شايان ذكر در سيره ايشان است، براى مثال مى‏توان به نامه توبيخ‏آميز آن حضرت به عثمان بن حنيف، والى بصره به خاطر شركت در مجلس ميهمانى يكى از اشراف بصره اشاره كرد.
(نك: نهج‏البلاغه، نامه 53)
اين‏گونه دقت و بررسى در عملكرد كارگزاران، از عدالت و سلامت فكرى و عملى حكومت حكايت دارد.
درباره كارگزاران حكومت حضرت حجت7 پس از ظهور نيز اوصافى در برخى روايت‏ها آمده است كه هم نشان از عدالت و تقواى كم‏نظير آنان دارد و هم از صلاحيت و تلاش و استقامت آنان سخن مى‏گويد.
امام سجاد7 درباره ياوران و كارگزاران حضرت حجت مى‏فرمايد:
هنگامى كه قائم ما قيام كند، خداوند از دل‏هاى شيعيان ما دفع آفت كند و دل‏هايشان را چون پاره‏هاى آهن كند و قوّت يك تن از آنان را همچون قوّت چهل مرد سازد و آنان حاكمان الهى بر روى زمين باشند.
(بحارالانوار، ج 52، ص 317)
امام صادق7 نيز در توصيف آنان فرموده است:
همانا يكى از آنان، قوّت چهل مرد دارد و قلبش از پاره‏هاى آهن محكم‏تر است. اگر بر كوه‏هاى آهن عبور كنند، آنها را (مى‏توانند از جاى كنند) و شمشيرها را رها نسازد، جز با رضاى الهى.
(همان، ص 327)
عدالت گرايى در عزل و نصب كارگزاران مهدوى در عصر غيبت صغرا را، از بررسى نوع برخورد آن حضرت با برخى از مسئولان حكومتى كه كجروى را پيشه كارهايشان ساختند، مى‏توان دريافت. براى نمونه، اين روايت كاملاً گوياى اين مطلب است:
ابوجعفر محمد بن على شلمغانى، معروف به ابن ابى الغراقى به عنوان دستيار سومين سفير ناحيه مقدسه - حسين بن‏روح نوبختى - مشغول فعاليت بود. ايشان به ويژه در دوره اختفا و استتار حسين بن‏روح، نقش اصلى را به عنوان جانشين وى ايفا مى‏كرد و شيعيان به او مراجعه مى‏كردند. ولى شلمغانى با وجود اين سابقه مهم و نيز جايگاه علمى‏اش، راه انحراف در پيش گرفت و اين امر نه تنها به عزل و طرد وى انجاميد، بلكه سرانجام به صدور لعن او از سوى ناحيه مقدسه منجر شد.
(الغيبة، صص 183، 239، 248 و 251)

عدالت اقتصادى در حكومت مهدوى
 

اجراى عدالت اقتصادى به عوامل گوناگونى بستگى دارد كه از مهم‏ترين آنها، عدالت در بخش توليد و توزيع است. از نشانه‏هاى اين‏گونه عدالت در دولت مهدى(عج)، اين است كه امكانات توليد به طور يكسان در اختيار همگان است و هر فرد مى‏تواند از نعمت‏ها و موقعيت‏هاى طبيعى براى توليد مفيد بهره بگيرد.
بدين ترتيب، افراد بسيارى به حرفه سالم روى مى‏آورند و هر كس به اندازه همت و توان خود فرصت رشد و پيشرفت مى‏يابد. البته اين همه به منظور رفع نيازهاى واقعى جامعه است، يعنى توليد در مسير خواست‏ها و نيازهاى اجتماع. بنابراين، هم توليد كنندگان بهره‏مند مى‏شوند و هم عموم جامعه به رشد و رفاه اقتصادى مى‏رسند.
در عين حال، از عوامل مهم ظلم‏هاى اقتصادى، بى‏عدالتى در زمينه توزيع است. تقسيم ثروت ملى به صورت نابرابر و غيرمنطقى، شكاف طبقاتى گسترده‏اى را ميان درآمدها ايجاد مى‏كند. از اين‏رو، تأثير عدالت مهدوى بر عرصه اقتصادى، تقسيم اموال عمومى به شكل مساوى در ميان مردم است. پيامبر اكرم6 مى‏فرمايد:
به مهدى بشارتتان مى‏دهم، او در ميان امت من برانگيخته مى‏شود و ساكنان آسمان و زمين از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستى تقسيم مى‏كند. مردى پرسيد: مقصود چيست؟ فرمود: [بيت‏المال] به شكل مساوى ميان مردم تقسيم مى‏كند.
(بحارالانوار، ج 51، ص 81)
امام باقر7 در روايتى فرموده است: »آن حضرت (اموال را) برابر تقسيم مى‏كند و ميان همه مردم با نيكوكار و بدكار به عدالت رفتار مى‏كند«.
(همان، ص 29)
از پى‏آمدهاى عدالت اقتصادى در جامعه مهدوى، بهره‏مندى همه افراد جامعه از يك زندگى مادى مطلوب و آبرومندانه است، به گونه‏اى كه افراد نيازى به درخواست مال از ديگران نداشته‏باشند.
زندگى در اين سطح از رفاه، همراه با رشد عقلانى و پاكى درون و ريشه‏كنى صفات رذيله‏اى چون حرص و طمع از دل و جان انسان‏ها، همان حيات طيب است كه خداوند مى‏خواهد. زندگى‏اى كه در ساحت آن، رشد و تعالى معنوى مردم بهتر و سريع‏تر باشد. امام صادق7 درباره برخوردارى مردم از اين سطحِ زندگى مى‏فرمايد:
هنگام قيام قائم ما، زمين با نور خدايى روشن شود و شما به جست و جوى اشخاصى برمى‏آييد كه مال يا زكات بگيرند و كسى را نمى‏يابيد كه از شما بپذيرد و مردمان همه به فضل الهى بى‏نيازگردند.
(همان، ج 52، ص 337)

عدالت قضايى در حكومت مهدوى
 

در تمامى جوامع بشرى، امر قضاوت جايگاهى ويژه دارد. شاهرگ حيات اين دستگاه، اجراى عدالت در آن است. دادگسترى نيز تنها براى گسترش عدل و داد تأسيس شده است.
در عصر حاكميت مهدى(عج)، عدالت در همه زواياى زندگى اجتماعى جريان مى‏يابد. اين عدالت به دستگاه‏هاى قضايى هم نفوذ مى‏كند و جريان دادرسى را بر اساس حق و عدل تنظيم خواهد كرد. از برخى روايت‏ها چنين برمى‏آيد كه امام مهدى(عج) در قضاوت، مانند جد بزرگوارش اميرالمؤمنين على7 عمل مى‏كند و براى گرفتن بى‏كم و كاست حقوق مردم اصرار دارد؛ حتى اگر حق كسى زير دندان ديگرى باشد، از زير دندان آن غاصب بيرون مى‏كشد و به صاحب حق بازمى‏گرداند.
(منتخب الاثر، ج 2، ص 332)
در زمان حكومت آن دادگستر جهان، چنان عدالت مهدوى همگانى مى‏شود كه مردگان آرزو مى‏كنند كه به زندگى بازگردند و از بركات عدالت او بهره‏مند شوند.
(همان، ص 65)
امام صادق7 درباره عدالت قضايى در دولت مهدوى مى‏فرمايد:
دنيا به پايان نخواهد رسيد تا آنكه مردى از خاندان من ظهور كند. وى به شيوه داوود7 حكم خواهد كرد بينه نخواهد خواست و به هر كس حقش را اعطا خواهد كرد.
(بحارالانوار، ج 52، ص 338)
ره‏آورد چنين داورى عادلانه اين است كه حتى اگر مظلومى نتواند براى اثبات حق خود به شاهد و گواهى دست يابد، به سبب اين گونه قضاوت به حق خود خواهد رسيد.

در انتظار عدالت مهدوى
 

حضرت مهدى(عج) كارگزاران ناشايست قضايى را بركنار مى‏كند و آنان را كه سيرت پسنديده دارند، به كار مى‏گمارد. شيوه مديريتى ايشان در بركنارى عمال ادارى، همانند سيره امام على7 است. در جامعه مهدوى هيچ‏گونه نيرنگ بازى وجود ندارد و سيره كارگزاران او بر مدار عدل و قوانين عادلانه خواهد بود.
امام مهدى(عج) پس از ظهورش خود، عادلانه حكم مى‏كند و جامعه حكومتى خود را با فرهنگ عدالت پايه‏ريزى خواهد كرد. در اين جامعه، عدالت، معيار و ملاك سنجش همه چيز است و همگان بايد خود را با معيار عدالت مهدوى بسنجند و راه صحيح عدل و سعادت را انتخاب كنند تا ظلم و تبعيض به كلى از جامعه برچيده شود.
عدل موعود، در دعاى امام رضا7 براى صاحب الامر، به گونه‏اى بسيار زيبا تصوير شده‏است:
خدايا با قيام او ظلم و ستم را نابود ساز و بميران و عدالت را ظاهر ساز و بر فراز آور، با قيام او دين محض الهى را جلوه‏گر كن كه از هر كژى و بدعتى بركنار و پاكيزه است. خدايا با نور عدالت او ظلمت‏هاى تو در توى ستمگران را برملا كن و آتش كفر با حلاوت عدالت او خاموش‏گردان.
(الطوسى، مصباح المجتهد، ص 409)
به راستى كه نام زيباى اباصالح، حلاوت‏بخش كام دل‏هاست و شميم عدل را در رواق جان‏ها مى‏افشاند. امروز نگاهمان را فرش راهشان ساخته‏ايم تا مگر آن عدالت‏گستر منتظر از راه برسد و قسط و عدل را تحفه جهانيان منتظر سازد و ما همچنان در انتظار طلوعى نشسته‏ايم كه در آن، جهان را زير پر و بال عدالت و رحمت خويش خواهد گرفت. ان شاء اللَّه.