مرگ 600 هزار مادر در سال در جهان به دليل عوارض بارداري
نويسنده: فخرالسادات حسيني (کارشناس مامايي)
زنان تقريباً 50 درصد نيروي انساني هر جامعه را تشکيل مي دهند و نقش مهمي به عنوان مادر و همسر در حفظ و بقاي کانون گرم خانواده دارند. از آنجايي که در توسعه ي عوامل اجتماعي، اقتصادي فرهنگي و آموزشي نيز جايگاه مهمي دارند، لذا تلاش در جهت افزايش سطح سلامت آنان از اولويت هاي برنامه هاي بهداشتي است. متأسفانه روزانه بيش از نيم ميليون زن بر اثر عوارض مربوط به دوارن بارداري و يا زايمان جان خود را از دست مي دهند. اگر چه عوامل مرگ و مير مادران و راههاي مبارزه با آن شناخته شده اند اما هنوز هم مرگ و مير زنان ادامه دارد و تقريباً هر ساله در جهان 600 هزار نفر زن به علت عوارض بارداري مي ميرند. در کشورهاي در حال توسعه، خطر مرگ ناشي از عوارض مربوط به بارداري و زايمان در طول حيات يک زن، يک به 76 است که اين نسبت در کشورهاي صنعتي يک به هشت هزار مي باشد. هر ساله تعداد زيادي (حدود 585000 زن) به دلايل مرتبط با بارداري و زايمان در دنيا جان خود را از دست مي دهند (در کشورهاي در حال توسعه در هر دقيقه يک زن) و چندين برابر اين رقم نيز دچار عوارض ناشي از بارداري مي شوند. نجات جان مادران نه تنها امري اخلاقي است بلکه سرمايه گذاري مطمئني است که فرزندان و خانواده هايشان، جوامع و کشورها از آن نفع خواهند برد. عوارض حاملگي و زايمان، علت اصلي مرگ و ناتواني زنان 15 تا 49 ساله در کشورهاي در حال توسعه است. مرگ مادران بر اساس اهداف توسعه ي هزاره ي سوم شاخصي براي ميزان توسعه يافتگي است و بايد تا سال 2015 ميزان مرگ مادران 75 درصد نسبت به سال 1990 کاهش يابد. خونريزي، پره اکلامپسي، عفونت، بيماري هاي قلبي - عروقي و آمبولي علت 80 درصد مرگ مادران ايراني است. اين مرگها صرفاً به علت نقص در پيشگيري ثانويه در عوارض و يا کيفيت پايين مراقبت و يا مراقبت غير مؤثره و نامناسب حادث شده است. مرگ مادر باردار اغلب به دليل پنج عارضه اتفاق مي افتد:
خونريزي، عفونت، سقط هاي القائي غير ايمن، اختلالات فشار خون در حاملگي و زايمان مشکل يا طولاني. خونريزي يکي از دلايل شايع مرگ و مير مادران خصوصاً در آفريقا و آسيا مي باشد. سلامت عمومي زنان شامل وضعيت تغذيه و ابتلا به اچ اي وي بر نتيجه دوران بارداري و زايمان تأثير مي گذارند. ديگر موارد عبارتند از عوامل اجتماعي مانند فقر، نابرابري، و نگرش کلي نسبت به زنان و سلامت آنان. نرخ مرگ و مير مادران تحت تأثير رويه هاي سنتي و فرهنگي نيز قرار مي گيرد و اغلب مانع از اين مي شود که زنان به دنبال مراقبت هاي بهداشتي دوران زايمان و پس از آن باشند.
مؤثرترين راه جهت پيشگيري از وقوع مرگ مادر افزايش کمي و کيفي مراقبت هاي دوران بارداري، دقت در انجام مراقبت ها شامل وزن گيري مناسب، کنترل دقيق فشار خون و کنترل صداي قلب جنين، ارجاع به موقع مادر و آموزش به مادر و خانواده ي مادر است. کليد پيشگيري از اين مرگ و ميرها، مراقبت بهداشتي بهتر خصوصاً در دوران بارداري، زايمان و بعد از زايمان مي باشد.
مداخلاتي که باعث بهبود بهداشت دوران بارداري مي شوند شامل: مراقبت پيش از زايمان، خدمات مشاوره و تست اچ اي وي پيشنهاد شده ي توسط ارائه کننده ي خدمات، حضور فرد ماهر هنگام زايمان، ارتقاء مديريت و مراقبت در اورژانس زنان، مراقبت پس از زايمان و تنظيم خانواده در راستاي سياست هاي ملي است. اين مداخلات فوايد بسياري براي مادران و کودکان دارد. طبق تعهد دولت جمهوري اسلامي ايران براي رسيدن به اهداف توسعه ي هزاره نسبت مرگ و مير مادران تا سال 2015 ميلادي بايد 75 درصد نسبت به اين ميزان در سال 1990 کاهش يابد. چنانچه اين ميزان در سال 1990 حدود 90-70 درصد هزار مواليد زنده بوده باشد. تا سال 2015 ميلادي اين ميزان در کشور بايد به حدود 20 درصد هزار مواليد زنده برسد. که اين شاخص در سال 1375 در کشور ما 37/4 درصد هزار مواليد زنده بوده است. به هر جهت، سرعت پيشرفت به سمت هدف توسعه ي هزاره در زمينه ي بهداشت دوران بارداري که نيازمند کاهش 75 درصدي نرخ مرگ و مير مادران بين سالهاي 1990و 2015 مي باشد، در کشورهاي در حال توسعه بسيار آرام مي باشد در حالي که براي رسيدن به اين هدف، آهنگ اين حرکت بايد سريع تر باشد. براي رسيدن به هدف توسعه ي هزاره، بهداشت دوران بارداري بايد به عنوان بخشي از طيف مراقبت ها باشد که خدمات مربوط به سلامت کودکان، نوزادان و مادران را در بر مي گيرد. به علاوه، سطوح مرگ و مير مادران منعکس کننده ي عملکرد نظام ملي خدمات بهداشتي هر کشور است. خصوصاً در زمان زايمان و دوران بعد از زايمان که مادران و نوزادان بسيار آسيب پذير هستند. براي پر کردن اين فاصله بحراني بايد خدماتي را که هم به نفع مادران و هم به نفع کودکان است گسترش داد چرا که سلامت مادر و نوزاد به هم مرتبط است.
- افزايش پوشش مراقبت هاي بارداري و پس از زايمان.
- شناسايي به موقع و جلوگيري از تأخير در تصميم گيري و ارجاع موارد پر خطر.
- عدم تأخير در ارائه ي خدمات درماني به مادران در بيمارستان ها و مراکز زايماني.
- جلوگيري از انجام سزارين هاي بي مورد.
- افزايش پوشش مراقبت ها، با ارايه ي خدمات بهداشتي، مي توان از 80 درصد مرگ و مير زنان در دوره ي حاملگي و زايمان پيشگيري کرد.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 58.
خونريزي، عفونت، سقط هاي القائي غير ايمن، اختلالات فشار خون در حاملگي و زايمان مشکل يا طولاني. خونريزي يکي از دلايل شايع مرگ و مير مادران خصوصاً در آفريقا و آسيا مي باشد. سلامت عمومي زنان شامل وضعيت تغذيه و ابتلا به اچ اي وي بر نتيجه دوران بارداري و زايمان تأثير مي گذارند. ديگر موارد عبارتند از عوامل اجتماعي مانند فقر، نابرابري، و نگرش کلي نسبت به زنان و سلامت آنان. نرخ مرگ و مير مادران تحت تأثير رويه هاي سنتي و فرهنگي نيز قرار مي گيرد و اغلب مانع از اين مي شود که زنان به دنبال مراقبت هاي بهداشتي دوران زايمان و پس از آن باشند.
مؤثرترين راه جهت پيشگيري از وقوع مرگ مادر افزايش کمي و کيفي مراقبت هاي دوران بارداري، دقت در انجام مراقبت ها شامل وزن گيري مناسب، کنترل دقيق فشار خون و کنترل صداي قلب جنين، ارجاع به موقع مادر و آموزش به مادر و خانواده ي مادر است. کليد پيشگيري از اين مرگ و ميرها، مراقبت بهداشتي بهتر خصوصاً در دوران بارداري، زايمان و بعد از زايمان مي باشد.
مداخلاتي که باعث بهبود بهداشت دوران بارداري مي شوند شامل: مراقبت پيش از زايمان، خدمات مشاوره و تست اچ اي وي پيشنهاد شده ي توسط ارائه کننده ي خدمات، حضور فرد ماهر هنگام زايمان، ارتقاء مديريت و مراقبت در اورژانس زنان، مراقبت پس از زايمان و تنظيم خانواده در راستاي سياست هاي ملي است. اين مداخلات فوايد بسياري براي مادران و کودکان دارد. طبق تعهد دولت جمهوري اسلامي ايران براي رسيدن به اهداف توسعه ي هزاره نسبت مرگ و مير مادران تا سال 2015 ميلادي بايد 75 درصد نسبت به اين ميزان در سال 1990 کاهش يابد. چنانچه اين ميزان در سال 1990 حدود 90-70 درصد هزار مواليد زنده بوده باشد. تا سال 2015 ميلادي اين ميزان در کشور بايد به حدود 20 درصد هزار مواليد زنده برسد. که اين شاخص در سال 1375 در کشور ما 37/4 درصد هزار مواليد زنده بوده است. به هر جهت، سرعت پيشرفت به سمت هدف توسعه ي هزاره در زمينه ي بهداشت دوران بارداري که نيازمند کاهش 75 درصدي نرخ مرگ و مير مادران بين سالهاي 1990و 2015 مي باشد، در کشورهاي در حال توسعه بسيار آرام مي باشد در حالي که براي رسيدن به اين هدف، آهنگ اين حرکت بايد سريع تر باشد. براي رسيدن به هدف توسعه ي هزاره، بهداشت دوران بارداري بايد به عنوان بخشي از طيف مراقبت ها باشد که خدمات مربوط به سلامت کودکان، نوزادان و مادران را در بر مي گيرد. به علاوه، سطوح مرگ و مير مادران منعکس کننده ي عملکرد نظام ملي خدمات بهداشتي هر کشور است. خصوصاً در زمان زايمان و دوران بعد از زايمان که مادران و نوزادان بسيار آسيب پذير هستند. براي پر کردن اين فاصله بحراني بايد خدماتي را که هم به نفع مادران و هم به نفع کودکان است گسترش داد چرا که سلامت مادر و نوزاد به هم مرتبط است.
توصيه ها:
- افزايش پوشش مراقبت هاي بارداري و پس از زايمان.
- شناسايي به موقع و جلوگيري از تأخير در تصميم گيري و ارجاع موارد پر خطر.
- عدم تأخير در ارائه ي خدمات درماني به مادران در بيمارستان ها و مراکز زايماني.
- جلوگيري از انجام سزارين هاي بي مورد.
- افزايش پوشش مراقبت ها، با ارايه ي خدمات بهداشتي، مي توان از 80 درصد مرگ و مير زنان در دوره ي حاملگي و زايمان پيشگيري کرد.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 58.
