شخصيت ناممکن

انسان، موجودي بالفطره اجتماعي است و تنها با حضور در اجتماع و تعامل فعال با تک تک افراد، از خانواده گرفته تا صنف هاي گوناگوني هم چون هم کلاسي، همکار، استاد، همسايه و... است که موجوديتش به رسميت شناخته مي شود. در همه ي اين وضعيت ها، فرد مي بايست در زمان ها و مکان هاي مختلف، رفتاري متناسب و همراه با مدارا از خود نشان دهد. شايد شما پيرامون خود با افرادي سروکار داشته باشيد که در عمل، امکان چنين نرمش و چرخشي در آنان وجود نداشته باشد به گونه اي که نه تنها توان برقراري ارتباط با محيط خود را ندارند بلکه با رفتارهاي خشک، يکنواخت و يک جانبه، موجب بروز مشکل ها و ناهنجاري هاي فراوان نيز مي شوند. حتي يک فرد با تحصيلات عالي و يا فرادي که به نوبه ي خود در يک جامعه ي با فرهنگ زندگي مي کند نيز ممکن است رفتارهاي يک بعدي داشته باشد و به اين دليل، منشأ ناسازگاري در محيط خود باشد و از ارايه ي ارزش هاي مثبتي هم چون گذشت، فداکاري، رفتارهاي اجتماع پسند، مهرباني با ديگران، پذيرش ديگران و... ناتوان باشد. با اين همه اگر درباره ي چنين افرادي، شناخت بيش تري داشته باشيم و با ويژگي هاي شخصيتي آنان آشنا باشيم، رفتارشان براي ما ناگهاني و غافلگير کننده نخواهد بود و از طرفي به ما کمک خواهد کرد تا برخورد مناسب و درخوري با آنان داشته باشيم.

شخصيت ناممکن کيست؟
 

اگر شما بيش از حد بر عقيده ي خود اصرار مي ورزيد، اگر حضور ديگران را به رسميت نمي شناسيد، اگر فکر مي کنيد از همه سرتر هستيد، اگر حاضر نيستيد يک گام، عقب نشيني کنيد، اگر کوتاه نمي آييد، اگر خود را تافته ي جدابافته مي دانيد، اگر براي حل مسأله، يک راه حل را بيش تر قبول نداريد، اگر در احوال خود، تجديد نظر نمي کنيد، اگر از موضع بالا به ديگران نظر مي افکنيد، اگر انتقاد پذير نيستيد، اگر نظر خود را به ديگران تحميل مي کنيد و...
در اين صورت است که دسترسي به شما امکان پذير نمي باشد و در اصل، شما به عنوان يک «امکان، حضور خارجي نداريد و نه تنها منشأ اثر نيستيد، بلکه ديگران را نيز دچار سردرگمي مي کنيد.

ويژگي هاي روان شناختي افراد ناممکن:
تثبيت:
 

اين قبيل افراد به طور معمول در يکي از مرحله هاي رشد رواني، تثبيت شده اند و توان فراتر رفتن از آن مرحله و پا گذاشتن به مرحله ي ديگر را نداشته اند و در همان مرحله از رشد، متوقف شده اند. براي نمونه، ممکن است فردي در مرحله ي رفتارهاي خودمحورانه که يکي از مرحله هاي طبيعي و مقطعي رشد دوران کودکي است، بيش از حد توقف کرده و در آن مرحله، تثبيت شده باشد.

رشد يک بعدي:
 

کوتاهي در پرورش تمام زواياي شخصيت، معضلي است که گريبان گير بسياري از افراد مي باشد به گونه اي که يکي از بعدهاي شخصيت، بيش از حد رشد کرده و بعدهاي ديگر، از روند رشد، باز مانده اند. ممکن است افرادي از لحاظ درس خواندن و شکوفا نمودن استعدادهاي تحصيلي خود، در رتبه ي نخست جامعه قرار بگيرند اما از حيث رفتار اجتماعي و آداب و معاشرت، در سطح پاييني هستند.

فقدان بلوغ لازم رواني و اجتماعي:
 

بلوغ، فقط عبور از مرحله ي نوجواني و رسيدن به مرحله ي جواني اوليه و کسب پاره اي تغييرهاي فيزيولوژيکي نيست. اين واقعيت وجود دارد که افرادي از آستانه ي بلوغ سني بگذرند اما از لحاظ وابستگي رواني و بلوغ اجتماعي، با کمبود مواجه باشند.

برخورداري از رفتارهاي خود محورانه :
 

افرادي که از شکوفا نمودن بعدهاي وجودي خود ناتوان بوده اند، به طور معمول، رفتارهاي خود محورانه دارند، براي نظر ديگران، ارزش قايل نيستند، هميشه سعي مي کنند حرف خود را به کرسي بنشانند، طرح ها، برنامه ها و ديدگاههاي خود را محور و اساس قرار مي دهند و حاضر نيستند يک قدم از مواضع خود حتي اگر اشتباه باشد، عقب نشيني کنند.

احساس بي همتايي:
 

احساس يگانگي و منحصر به فرد بودن، از بارزترين ويژگي هاي شخصيت هاي ناممکن است. آنان فکر مي کنند از همه برتر و مهم تر هستند و بيش از حد معمول براي خود، ارزش قايل اند تا حدي که از حال تعادل خارج مي شوند و به توهم ها و پندارهاي توخالي، دامن مي زنند.

عدم انعطاف پذيري:
 

انعطاف پذيري، لازمه تعامل و سازگاري با محيط است و يکي از مؤلفه هاي لازم براي حفظ و تداوم زندگي فردي و اجتماعي مي باشد مشروط بر اين که فرد قادر باشد در وضعيت هاي مختلف از روش هاي گوناگون و متناسب بهره بگيرد.

کمال گرايي:
 

ايده آل بودن، فرد را از واقع بيني دور مي کند. هرگاه «من ايده آل» فرد از «من واقعي» او فاصله اي فراوان داشته باشد، فرد خيال پرداز مي شود و به چيزهايي فکر مي کند که امکان تحقق آن ها غيرممکن و دسترسي به آن ها محال است.

هوش هيجاني ضعيف:
 

زماني که فرد، نيروهاي انگيزشي و هيجاني خود را سرکوب مي کند و به آن ها مجال بروز و ظهور نمي دهد و به عبارت بهتر، تکانش هاي مثبت و منفي هم چون عشق، غم، شادي، اندوه، خشم، مهرباني، پرخاش جويي و ... را در خود خفه مي کند، گستره هوش هيجاني او محدودتر مي شود.

برخورد گزينشي با ديگران:
 

اين افراد فقط به پديده ها، رفتارها و افرادي که طبق معيارها و نگرش هاي ذهني آنان در حرکت باشند، واکنشي مثبت و پراهميت نشان مي دهند.

استفاده ابزاري از ديگران:
 

اين افراد از ديگران در جهت تحقق خواسته هاي خود استفاده ابزاري مي کنند. به عبارت ديگر، ديگران در چشم انداز آنان به منزله ي وسيله ها و امکاناتي به شمار مي روند که بايد در خدمت تحقق ايده هاي شان باشند، در غير اين صورت، آنان را از خود مي رانند.

مطلق انديشي و قطعي نگري:
 

اين افراد تأکيد خاصي بر ايده هاي خود به عنوان حرف آخر دارند و از شعار «اين است و غير از اين نيست» بسيار استفاده مي کنند.

منش استبدادي:
 

اين گروه از افراد بر ديگران، احساس مالکيت مي کنند. اگر اطرافيان طبق دستورهاي آنان عمل کنند، شاد مي شوند وگرنه احساس پوچي و کمبود مي کنند. از زندگي براي خود و ديگران جهنم مي سازند، جهنمي که شايد خود از آن لذت ببرند اما اطرافيان در واقع رنج مي برند.

شخصيت بسته:
 

اين افراد از شنيدن نداهاي درون، غافل هستند و از کسب تجربه هاي جديد و گسترش افق هاي زندگي، هراس دارند.

تمايل به گوشه گيري:
 

افراد داراي شخصيت ناممکن، از تنهايي و پرداختن به فکر و تصورهاي واهي خود، لذت مي برند و به طور معمول، نگرش هاي آنها در جهت منفي سير مي کند.

چهار رهيافت ممکن براي تصحيح شخصيت هاي ناممکن:
 

الف: حل مساله را آموزش ببينيد:
 

بايد آگاه بود که در اصل براي يک مسأله، چند راه حل وجود دارد. براي حل يک قضيه، تحليل يک موضوع و يا رسيدن به يک هدف، تمام راه هاي ممکن را بايد امتحان کرد. افرادي که در مسير زندگي خود با بن بست مواجه مي شوند و يا از حل مسأله نتيجه نمي گيرند، به طور معمول تنها يک راه حل، بيش تر براي حل مسأله خود ندارند. از اين رو لازم است:
به اين باور برسيد که براي حل يک موضوع، چند راه حل وجود دارد، همه راه ها را امتحان کنيد، نااميدي را از خود دور کنيد، پشتکار را از خود دور نکنيد و ايمان داشته باشيد که يکي از فرمول ها، مسأله را حل خواهد کرد.

ب) به اصل نسبيت، باور داشته باشيد:
 

اصل مهم و موثري که به همه ي ما کمک مي کند تا از جزم انديشي و يکدندگي در مسير انديشه ها و رفتارهاي خود، کوتاه بياييم و هيچ چيز را صددرصد و قطعي نبينيم، اعتقاد به اصل نسبيت و حاکميت آن بر زندگي همه ي ماست. با اين حال، شايسته است:
از مطلق انديشي بپرهيزيد، آگاه باشيد که افراد مطلق نگر، پيشرفت نمي کنند، رفتارتان را نسبت به شرايط زمان و مکان تنظيم کنيد، خود را آماده ي اتفاق هاي غير قابل پيش بيني کنيد، خطاهاي خود را بپذيريد وبه آن ها اعتراف کنيد، درصدد تصحيح و اصلاح فرض هاي ذهني خود برآييد. مدارا و سازش با اطرافيان را زيربناي پيشرفت خود بدانيد.

ج) زندگي را مجموعه اي از همه چيز ببينيد:
 

خوبي، بدي، زيبايي، زشتي، عقل، منطق، احساس، عاطفه، غريزه و... همگي از اجزاي جدايي ناپذير يک زندگي متعادل هستند. زندگي هم چون يک منشور چند جانبه است که همه ي جنبه هاي آن داراي ويژگي ها و خصلت هاي منحصر به فردي است که در جاي خود، قابل احترام و ارزش اند و لازم است پاسخي درخور و به موقع به آن ها داده شود.
از اين رو لازم است بدانيد:
زندگي هم چون نقشه اي از قطعه هاي گوناگون است، هر قطعه، نقش ويژه اي دارد و بايست در جاي مناسب خود گذاشته شود. به هوش باشيد که زندگي، فراتر از راه و روش شماست. به درخواست هاي زندگي، پاسخ مثبت دهيد، به نحوه ي زندگي ديگران، هم چون يک الگو نگاه کنيد و به کنش هاي گوناگون زندگي، واکنش هاي گوناگون نشان دهيد.

د) در اين جا و اکنون بودن را تمرين کنيد:
 

چگونه بودن در زمان حال، معيار قضاوت ما درباره ي ديگران و داوري آنان درباره ي ماست. مهم نيست در گذشته چه بر ما گذشته است، چه کارهايي انجام داده ايم و چه موفقيت ها و شکست هايي را تجربه کرده ايم، آينده هم که هنوز نيامده است. مهم اين است که در چه وضعيتي هستيم و اين جا مي خواهيم چه کاري انجام دهيم و چگونه باشيم تا هم گذشته ي خود را خوب رقم بزنيم و هم آينده ي خوبي را براي خود بسازيم. مهم در اين جا و اکنون بودن ماست. يک اصل علمي، ادعا مي کند، کسي که بدنش در يک زمان و مکان باشد و فکر و ذهنش در زمان و مکاني ديگر سير کند، هيولاي استرس و اضطراب، او را تسخير مي کند.

پس به هوش باشيد که:
 

اگر در کلاس درس هستيد، در واقع، در کلاس درس باشيد، اگر در مهماني هستيد، در واقع، يک مهمان باشيد و نه چيز ديگر، در زمان استراحت، در واقع استراحت کنيد، گذشته، يک بايگاني بيش نيست، لازم نيست هميشه به بايگاني مراجعه کنيد. زمان حال است که آينده را رقم مي زند و در اين جا و اکنون زيستن، لذت زندگي را براي تان چند برابر مي کند.
منبع: نشريه بهداشت روان شماره 31