دوقلوهاي خزنده

با بازنشسته شدن شاتل ها علاوه بر همه دوستداران آنها، دو دستگاه عظيم الجثه حمل و نقل شاتل ها هم با آنها خداحافظي کردند
 

بسياري از دوستداران فضا با شنيدن اسم سفرهاي فضايي بي اختيار به ياد شاتل مي افتند؛ شاتل هايي که سال ها خبرهاي مربوط به آنها بخش بزرگ و مهمي از اخبار علمي جهان بودند. شايد شما هم آنها را مثل هميشه ايستاده در سکوي پرتاب و آماده يک مأمويت به خاطر سپرده باشيد؛ شاتل هايي که فضانوردان بسياري را به ايستگاه هاي فضايي بردند و همين طور تلسکوپ هاي فضايي را در مدار قرار دادند. آنها وسايل حمل و نقل شيک و راحتي براي رفتن به فضا بودند. حالا ما با آنها خداحافظي کرده ايم و در جهان فضانوردي ديگر خبري از آنها نمي شنود. جز همان تصوير ايستاده يا تصاوير پرتاب هم احتمالاً تصوير ديگري در ذهن ما از شاتل ها به جا نمانده است. اما هيچ وقت از خودتان پرسيده ايد که شاتل ها چطور به سکوي پرتاب برده مي شوند؟ اصلاً آنها چطور براي هر مأموريت آماده شده، سرپا مي شوند و به سکوي پرتاب انتقال مي يابند؟ براي يافتن پاسخ اين پرسش مي خواهيم شما را با دو خزنده بزرگ آشنا کنيم. هانس و فرانس که سال ها وظيفه حمل و نقل شاتل ها را تا سکوي پرتاب به عهده داشتند.
حتماً ديده ايد که شاتل ها چطور فرود مي آيند. آنها به صورت افقي و مثل هواپيما روي زمين مي نشينند. اما درست برعکس اين حالت آنها از روي باند پرواز نمي کنند بلکه بوسيله موشک هاي کمکي و به صورت عمودي به فضا پرتاب مي شوند. بنابراين بعد از هر پرتاب بايد علاوه بر سرپا کردن شاتل آن را به صورت عمودي هم دربياورند. برخلاف تصور اين عمليات نه در محل پرتاب بلکه در محل مونتاژ با ساختمان VAB انجام مي شود. بنابراين شاتل ها هميشه قبل از پرواز يک سفر ايستاده را از محل مونتاژ به محل پرتاب پيش رو داشتند. اما اين همه ماجرا نيست چون حتي سکوي پرتاب، متحرک محسوب مي شد. در حقيقت در ساختمان مونتاژ يا همان VAB شاتل به سکوي پرتاب و موشک هاي کمکي متصل شده و بعد به سمت محل پرتاب برده مي شد. اين حمل و نقل به وسيله يک ماشين خزنده و غول پيکر انجام مي شد؛ ماشيني که فقط دو عدد از آن ساخته شده و تا قبل از ساخته شدن ماشين آلماني به نام بگر بزرگ ترين وسيله حمل و نقل جهان محسوب مي شد.

ماشين سفينه هاي فضايي
 

با الهام از نام دو شخصيت مشهور پرورش اندام به اين دو ماشين بزرگ هم نام هانس و فرانس را دادند؛ دو ماشين غول پيکر که فقط وقتي شاتل ها را حمل مي کنند، مي شود فهميد چقدر عظيم الجثه هستند. اين دو ماشين وسايل خزنده زنجيرداري هستند که فقط فاصله کوتاه بين VAB و سکوي شماره 39 پايگاه فضايي کيپ کاناورال را طي کرده اند. خب حالا ديگر مي توانيد حدس بزنيد که اين ماشين ها چقدر عظيم الجثه هستند چون مي دانيد بار آنها چيست. اين ماشين بدون بار 2721 تن وزن دارد. البته بسته به باري که حمل مي کنند وزنش هم متفاوت خواهد بود. بد نيست بدانيد که آنها در اصل براي حمل و نقل شاتل ها طراحي نشده بودند. به همين جهت بعد از عصر شاتل ها هم بيکار نمانده و بازنشسته نخواهند شد. قبل از شاتل ها اين دو ماشين عظيم بارها موشک هايي مثل ساترن اي بي و ساتورن وي را به سکوي پرتاب برده اند. همين طور همه سفينه هاي آپولو و موشک هايشان به وسيله اين دو ماشين فاصله ساختمان مونتاژ تا سکوي پرتاب را طي کرده اند. بنابراين به نظر مي رسد براي هانس و فرانس جاي نگراني نيست. آنها شغلشان را از دست نداده اند و احتمالاً در آينده اي نزديک موشک ها و سفينه هاي شرکت هاي خصوصي را به سکوي پرتاب حمل مي کنند. فاصله بين VAB و سکوي پرتاب بسيار کوتاه است. از VAB تا سکوي A شماره 39 فقط 5/6 کيلومتر و تا سکوي B شماره 39 نزديک 6/8 کيلومتر فاصله وجود دارد. هانس و فرانس در حالت بدون بار سرعتشان به 3/2 کيلومتر بر ساعت هم مي رسد اما وقتي بار دارند، در بيشترين حالت فقط نصف مقدار بدون بار يعني 1/6 کيلومتر در ساعت به پيش مي رود. براي اينکه متوجه شويد اين سرعت چقدر کم است بد نيست بدانيد سرعت متوسط پياده روي انسان شش کيلومتر بر ساعت است. با اين همه اين دو ماشين مجموعاً 5500 کيلومتر را پيموده اند، يعني چيزي حدود شش برابر مسير تهران- مشهد البته آنها اين مسير را طي 55 سال طي کرده اند؛ يعني از زمان تحويل در سال 1965 تا به حال.

ماشين 14 ميليون دلاري
 

اين ماشين غول پيکر براي حمل ونقل از هشت چرخ زنجيري يا اصطلاحاً شني استفاده مي کند؛ چيزي شبيه شني تانک. البته اين شباهت فقط در حد اسم باقي مي ماند و از نظر ديگر قابل مقايسه نيست. جفت شني در چهار گوشه اين ماشين هاي خزنده جا خوش کرده اند؛ شني هايي که هر کدام از 57 تکه يا کفشک تشکيل شده اند. هر کدام از اين کفشک ها 900 کيلوگرم وزن دارند. اين عدد از وزن تعداد قابل توجهي از خودروهاي سواري موجود در بازار خودرو بيشتر است. اين وسيله غول پيکر 40 متر طول و 35 متر عرض دارد. ارتفاع کف شني ها تا بالاترين نقطه اين ماشين بين 6/1 تا 7/9 متر متغير است. يعني اگر چنين وسيله اي در خيابان ها رفت و آمد مي کرد احتمالاً ساکنان طبقه دوم ساختمان ها هم عبور آن را از کنار پنجره خانه شان مي ديدند. اين اختلاف ارتفاع براي تنظيم بهتر حرکت ماشين در زمان حمل سکوي پرتاب در نظر گرفته شده است. همچنين اين ماشين غول پيکر به وسيله تيمي متشکل از 30 مهندس تکنسين و راننده نگهداري و کنترل مي شود. چنين وسيله اي در سال 1965، 14 ميليون دلار هزينه داشته که در زمان خودش بسيار رقم بالايي محسوب مي شده است. نيروي لازم خودش بسيار رقم بالايي محسوب مي شده است. نيروي لازم براي حرکت اين وسيله غول پيکر به وسيله 16 موتور کشنده تأمين مي شود. مجموعه اين موتورها به وسيله چهار ژنراتور تأمين مي شود که توان هر يک 1341 اسب بخار است همچنين دو موتور 16 سوپاپ با توان 2750 اسب بخار به اين مجموعه براي حرکت بهتر دستگاه کمک مي کند. در اين خزنده فلزي دو ژنراتور 1000 اسب بخاري براي تأمين نيروي جک ها، روشنايي و برق مصرفي دستگاه به کار گرفته شده است. اين غول آهني در هر مرتبه 19 هزار ليتر سوخت گيري مي کند و مصرفش در هر کيلومتر 350 ليتر است. دو کابين کنترل به صورت همزمان هر سمت اين ماشين غول پيکر را کنترل مي کنند. هر سفر اين ماشين چيزي حدود پنج ساعت طول مي کشد. مسير اين ماشين هم به صورت خاصي طراحي شده است؛ به طوري که فقط شني هاي هر سمت، روي بستر آماده شده مسير حرکت مي کند و بين دورد شني زيرسازي مسير انجام نشده است.
به رغم اينکه اين خزنده قدرتمند سال ها به فضانوردي و فضانوردان خدمت کرده اند اما کنسل شدن بيشتر طرح هاي فضايي بلند مدت ناسا باعث شده که اين دو وسيله چشم به راه شرکت هاي خصوصي بماند به اين ترتيب با پايان يافتن عصر شاتل ها و بازنشسته شدنشان، مرکب آنها هنوز به کار و رفت و آمد در پايگاه هوايي کيپ کاناورال ادامه خواهند داد.

پايگاه فضايي کندي
 

مرکز فضايي جان اف کندي محل پرتاب سفينه ها و موشک هاي فضايي ناساست که در جزيره مريت در دماغه کاناورال ايالت فلوريداي ايالات متحده آمريکا قرار گرفته است. اين مرکز درست بين راه شهر ميامي و جکسون و بل قرار گرفته است. اين پايگاه فضايي 55 کيلومتر طول و تقريباً 10 کيلومتر عرض دارد. حدود 170 هزار نفر سابق بر اين در اين مرکز مشغول به کار بودند. اما با قطع بودجه هاي ناسا و اتمام برنامه شاتل ها تعداد زيادي از آنها شغلشان را از دست مي دهند. البته پيش بيني مي شود که با روند رو به رشد سرمايه گذاري هاي خصوصي در صنعت فضانوردي تعداد زيادي از آنها جذب شرکت هاي خصوصي شوند. جالب اينجاست که اين مرکز به رغم اينکه بسيار پر اهميت است و مسائل امنيتي زيادي در مورد آن وجود دارد يکي از جاذبه هاي توريستي ايالت فلوريدا محسوب مي شود. اين پايگاه به نام جان اف کندي، رئيس جمهور ايالت متحده که در سوء قصدي در 22 نوامبر 1963 در شهر دالاس جان سپرد، نامگذاري شده است. کندي سي و پنجمين رئيس جمهور آمريکا بود و از حزب دموکرات براي رياست جمهوري انتخاب شده بود. در اين منطقه از سال 1949 به وسيله هري ترومن رئيس جمهور وقت ايالات متحده براي آزمايش موشکي تأسيس شد. از سال 1958 در پي تأسيس ناسا، اين مرکز به پايگاه پرتاب فضايي ايالات متحده تبديل شد و موشک هاي گوناگون را راهي فضا کرد: رداستون، ژوپيتر آي آر بي ام، ژوپيترسي، پرشينگ، پولاريس، تور، اطلس، تايتان و مينوتمن.
پس از عمليات مشترک ايالات متحده و اتحاد جماهير شوروي (آپولو- سايوز) با انجام تغييراتي امکان استفاده از شاتل در اين مجموعه فراهم شد. هر دو سکو براي پشتيباني از عمليات پرتاب متحرک طراحي شده اند که در آن ابتدا مدارگرد، موشک هاي سوخت جامد و مخزن خارجي، در ساختمان سرپوشيده مونتاژ به هم متصل شده و به سکوهاي پرتاب با ابزارهاي جابه جايي سنگين منتقل مي شوند. وظيفه اين جابه جايي بر عهده هانس و فريتس گذاشته شده بود.
منبع: نشريه همشهري دانستنيها شماره 35