چکیده
ماه رجب یکی از بزرگترین ماه¬های بزرگ الهی است، که در آن جنگ حرام و فضایل بسیاری در آن بیان شده است. حتی مردم زمان جاهلیت احترام آن را نگه می‌داشتند و در آن جنگ و خون‌ریزی نمی‌نمودند و منتظر این ماه بودند که در آن دست بر دعا بردارند، ماهی که در آن بندگان خدا روزه می‌گیرند و به عبادت خدا و به اعتکاف می‌پردازند، ماه ولایت و ماه زیارتی مولایمان اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و ماه مخصوص زیارتی ولی نعمتمان ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه السلام می‌باشد؛ و ماهی که در آن سفارش شده است که افضل‌ترین عمره، عمره‌ی رجبیه می‌باشد.
واژگان کلیدی: ماه رجب،روزه، عبادت، زیارت، آمرزش گناهان و ...
مقدمه
ماه رجب بسیار پرخاطره و به یادماندنی است. ایام ولادت امامان معصوم علیهم السلام و بعثت پیامبر از یک سو و مرگ چند تن از دشمنان معروف اهل بیت علیهم السلام از سوی دیگر خبرهای خوشی است که این ماه را قرین سرور خود ساخته است.شهادت معصومان علیهم السلام و چند نفر از یاران با وفای ایشان نیز روزهای حزن آل محمد صلی الله علیه و آله در این ماه است.ولادت مولی الکونین امیرالمؤمنین، امام باقر، امام جواد، امام علی النقی و حضرت علی اصغر علیهم السلام برکات متواصلی است که در این ماه نازل شده است.بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله، خروج از شعب ابیطالب علیه-السلام و اعطای فدک به حضرت زهرا سلام الله علیها خبرهایی هستند که از بُعد اعتقادی اهمیت ویژه‌ای دارند. مرگ معاویه و مأمون و معتمد عباسی نیز ایام شادی برای دوستان اهل بیتند.شهادت حضرت امام صادق، امام کاظم و امام هادی علیهم السلام روزهای اشک و حزن در این ماهاند.وفات حضرت زینب، حضرت ابوطالب و به قولی حضرت خدیجه علیهم السلام و حضرت ابراهیم فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله و ناشی پادشاه حبشه خبرهای حزن آور این ماه به شمار می‌آیند.همچنین حمله به امام مجتبی علیه‌السلام در مدائن و خروج امام حسین علیه‌السلام از مدینه به سوی مکه دو خبر مهم این ماه است. اولین اقامه‌ی نماز در اسلام، هجرت مسلمانان به حبشه و بازگشت آنان، تغییر قبله، فتح خیبر به دست امیرالمؤمنین علیه‌السلام، غزوه‌ی نخله ورود حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به کوفه، اولین خطبه مولا علی علیه‌السلام در مسجد کوفه، اول خلافت شوم یزید، فرار ابوبکر و عمر در جنگ خیبر صفحات دیگری از تاریخ اسلام هستند که در ماه رجب رخ داده است. (1)
فضیلت ماه رجب
ماه رجب، آغاز پرفضيلتترين سه ماه سال است (رجب، شعبان و رمضان) كه هر سه ماه از مقام والايى در ميان ديگر ماههاى سالبرخوردارند.بدان که رجب ماه بزرگ خدا است و از ماه‌های حرام است که در جاهلیت محترم بوده و در اسلام نیز تعظیم و احترام او وارد شده و آن را اصب می‌گویند زیرا که رحمت خدا در این ماه بر امت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) بسیار ریخته می‌شود و ماه استغفار امت آن حضرت است و از برای روزه گرفتن در این ماه خصوص روز اول و وسط و آخر آن فضیلت بسیار وارد شده است و اعمال مشترکۀ این ماه که متعلق به همۀ ماه است و خصوصیتی به روز معین ندارد.رجب ماه ولايت، و شعبان شهر رسول اللّه، و رمضان شهر اللّه است؛ و اهل ولايت در آغاز شهر ولايت آماده براى ادراك اسرار شهر اللّه به خصوص ليله مباركه قدر مىشوند؛ و آن كه گفتهايم رجب شهر ولايت است در صدور توقيع مبارك از حضرت ولى اللّه و امر آن جناب كه ادع في كلّ يوم من ايّام رجب توجّه داشته باش. (2)
رجب چیست؟
سيف بن المبارك از پدرش، و او از حضرت موسى بن جعفر علیه‌السلام روايت كرده است: رجب، نام رودى است در بهشت كه از شير سپيدتر و از عسل شيرينتر است، كسى كه يك روز از ماه رجب را روزه بگيرد خداوند متعال از (زلال جارى) آن رود به او مىنوشاند. (3)
فضیلت ماه رجب
ماه رجب از روزگار حضرت نوح علیه‌السلام بهترين ماه‌ها بوده است، زيرا در آن ماه معجزه بزرگ آن حضرت صورت گرفت كه همراه مؤمنان سوار بر كشتى شد و نجات پيدا كردند و دشمنان ايشان با طوفان هلاك شدند. (4)از حضرت موسى بن جعفر علیه‌السلام روايت شده است که حضرت فرمودند: ماه رجب، ماه بزرگى است كه در آن (پاداش) حسنات چند برابر است و گناهان (آدمى) در آن آمرزيده مىشود.
كسى كه يك روز در ماه رجب روزه بگيرد، آتش جهنّم به اندازه يك صد سال از او فاصله مىگيرد، و كسى كه سه روز (در اين ماه) روزه بگيرد، بهشت براى او واجب مىشود. (5)حضرت رضا علیه‌السلام روايت می‌کند كه حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله فرمود:رجب ماه خدا است و در آن رحمت پروردگار بر بندگان ريزش می‌کند. (6)
ندای ملک داعی و جواب آن
کسانی که اهل سیر و سلوکند و کسانی که جویای معارف حقیقی ناب از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند یکی از مراقبت‌هایی را که باید در این ماه داشته باشند به یاد داشتن این حدیث «ملک داعی» باشد.پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه و آله) فرمود:خداى متعال در آسمان هفتم فرشتهاى را قرار داده است كه «داعى» گفته مىشود. هنگامى كه ماه رجب آمد، اين فرشته در هر شب اين ماه تا صبح مىگويد: خوشا به حال تسبيح كنندگان خدا، خوشا به حال فرمان برداران خدا. خداى متعال مىفرمايد: هم‌نشین كسى هستم كه با من هم‌نشینی كند، فرمانبردار كسى هستم كه فرمان بردارم باشد و بخشنده خواهان بخشايش هستم. ماه ماه من بنده بنده من و رحمت رحمت من است. هر كسى در اين ماه من را بخواند او را اجابت مىكنم و هر كس از من بخواهد به او مىدهم و هر كس از من هدايت بخواهد او را هدايت مىكنم. اين ماه را رشتهاى بين خود و بندگانم قرار دادم كه هر كس آن را بگيرد به من مىرسد». (7)
شرافت ماه رجب
این ماه ماه بسیار شریفی است به این جهت که:
1) از ماه‌های حرام می‌باشد.
2) از اوقات دعا می‌باشد و حتی در زمان جاهلیت به این مطلب مشهور بوده و مردم آن زمان منتظر این ماه بودند تا در آن دعا کنند.
3) این ماه، ماه امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌باشد، همان طوری که در بعضی روایات آمده است، چنانچه شعبان ماه رسول خدا صلی الله علیه و آله و ماه رمضان ماه خداوند متعال است.
4) شب اول آن یکی از چهار شبی است که تأکید به زنده نگه داشتن آن به عبادت شده است.
5) درباره‌ی روز نیمه‌ی آن آمده است که محبوب‌ترین روزها نزد خداوند متعال بوده و زمان انجام عمل استفتاح (اعمال ام داوود) است.
6) روز 27 ماه مبعث پیامبر اکرم می‌باشد. روزی که زمان ظهور رحمت خداوند است. چیزی که از اول خلقت تاکنون مانند آن دیده نشده است. (8 )
چرا به ماه رجب ماه اصم و ماه اصب می‌گویند؟
به سند قوى از ابو سعيد خدرى كه یکی از اصحاب بزرگ حضرت ختمی مرتب خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله و از برگزيدگان و مستقيمان اصحاب حضرت اميرالمؤمنين علیه‌السلام است منقول است كه حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمودند كه: به درستى و راستى كه ماه رجب، ماه حق سبحانه و تعالى است؛ و در روايات ديگر ماه حضرت امیرالمؤمنین صلوات اللَّه عليه است؛ و ماه اصم است و آن ماهى است بزرگوار و چرا اصمّش مىگويند و اصمّ به معنى كران گوش است، زيرا كه هيچ ماهى در فضل و حرمت نزد حق سبحانه و تعالى به او نمىرسد، پس گويا كه گوش‌ها را طاقت شنيدن فضل او (فضائلی ماه رجب) نيست و مشهور آن است كه در جاهليت حرمت اين ماه را مىداشتند و جنگ نمىكردند پس گويا گوش‌ها كران است (یعنی مانند کران نمی‌توانند تمامی فضائل این ماه را درک کنند و بفهمند) از شنيدن صداى جنگ و آلات حرب و هر دو حق است، و اصبّش نيز مىگويند: چون رحمت الهى مانند باران يا ناودان بر بندگان خدا در آن مىريزد، و اهل جاهليت كه كفار قريش بودند تعظيم اين ماه مىكردند و از جمله اشهر حُرُم بود و چون اسلام آمد در تعظيم و تفضيل او زيادتى كردند بر سابق به درستى كه ماه رجب و ماه شعبان هر دو ماه منند و ماه رمضان ماه امت من و چون على علیه‌السلام نفس نبى است ماه على، ماه نبى است. (9)
این الرجبیون
ابو رمحۀ خضرمی می‌گوید از امام محمد باقر (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمود: «چون روز قیامت می‌شود از عرش الهی ندا می‌رسد : این الرجبیون» (یعنی کجایند آن¬هایی که در ماه رجب روزه می‌گرفتند و عبادت می¬کردند؟)پس عده‌ای از اهل محشر قیام می‌کنند، در حالی که صورت‌های آنان نورانی است و بر سر آنان تاج هائی زیبا از درّ و یاقوت قرار دارد و با هر کدام آنان هزار ملک در طرف راست و هزار ملک در طرف چپ همراه هستند و به او بشارت می‌دهند و می‌گویند: گوارا باد کرامت الهی برای تو! سپس از ناحیۀ پروردگار به آنان ندا می‌رسد: ای بندگان من! به عزت و جلالم سوگند، من شما را گرامی خواهم داشت و عطای فراوان به شما خواهم نمود و غرفه‌های بهشتی که در زیر آن‌ها نهرهای جاری است را به شما خواهم داد و شما در آن نعمت‌ها جاوید خواهید بود و این‌ها چه نیکو پاداشی است برای عمل کنندگان. همانا شما برای من در ماه رجب – که حرمت آن بزرگ بود- با میل خود روزه گرفتید. پس ای ملائکه من! بندگانم را وارد بهشت نمائید». سپس امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: این پاداش‌ها برای کسی است که مقداری از ماه رجب را – و لو یک روز- از اول یا وسط و یا آخر روزه گرفته باشد. (10) و مانند این روایت شریفه هم از امام صادق علیه‌السلام به ما رسیده است. (11)اعمالی که در این ماه وارد شده است که عبارتند از: 1.غسل؛ 2.روزه؛ 3.زیارت امام حسین علیه‌السلام؛ 4.زیارت امام رضا علیه‌السلام؛ 5.انجام عمره؛ 6.اعمال ام داوود (از اعمال ماه رجب كه براى برآمدن حاجات و دفع ظلم و ظالمان مؤثر است و كيفيت آن در كتب ادعيه آمده است). ؛7. نماز؛ 8. اعتکاف از روز سیزدهم تا پانزدهم این ماه مبارک و دیگر اعمالی که مشتاقان و خوانندگان به کتب ادعیه مانند زادالمعاد علامه مجلسی (ره)، مفاتیح‌الجنان و وقایع الایام شیخ عباس قمی (ره) و ... رجوع نمایند.در اینجا ما به چند از این اعمال مانند ثواب روزه در این ماه، فضیلت زیارت امام حسین و امام رضا علیهما السلام و عمره‌ی رجبیه می‌پردازیم. قبل از وارد شدن به فضائل فوق به شب اول ماه رجب یکی از شب‌های مهم در سال است و سپس اولین شب جمعه‌ی ماه رجب که معروف است به لیله الرغائب می‌پردازیم.
شب اول ماه رجب:
شب اول از جمله چهار شبى است كه اخبار از حضرت امیرالمؤمنین صلوات اللَّه عليه وارد شده است كه فرمودند كه مرا خوش مىآيد كه در سالى چهار شب را از جهت حق سبحانه و تعالى عبادت كنند و آن شب اول رجب، و شب نيمه شعبان، و شب عيد فطر، و شب عيد اضحى است. (12) و همچنین زيارت حضرت اباعبدالله امام حسين علیه‌السلام در ابن شب وارد شده است. (13)احياء كند (شب زنده داری) اين شب را به دعا و تلاوت قرآن و نماز (14) البته غسل و نماز و دعاهایی در این شب وارد شده است که دوستداران به کتاب شریف مفاتیح‌الجنان و کتب ادعیه دیگر رجوع نمایند.
لیله الرغائب
و بدان كه شب جمعه اول ماه رجب را ليله الرغائب مىگويند.و این نکته چه زیباست: در هر يك از سه ماه شريف شبى است بسيار شريف: در ماه رجب «ليله الرغائب» است كه شب جمعهاوّل ماه باشد و در شعبان «ليله البرات» و «ليله الرحمه والمباركه» است كه شب نيمه آن باشد و در ماه رمضان شب قدر است كه از تمامى شب‌ها افضل و بالاتر است.
و از براى شب جمعه (لیله الرغائب) عملى نقل كردهاند:
حضرت رسول صلى الله عليه و آله فرموده‌اند: از جمله فضيلت او آنكه گناهان بسيار به سبب او آمرزيده شود و آنكه هر كه اين نماز را بگزارد چون شب اول قبر او شود حق تعالى بفرستد ثواب اين نماز را به سوى او به نيكوتر صورتى با روى گشاده و درخشان و زبان فصيح پس با وى گويد اى حبيب من بشارت باد تو را كه نجات يافتى از هر شدت و سختى گويد تو كيستى به خدا سوگند كه من رويى بهتر از روى تو نديدم و كلامى شيرينتر از كلام تو نشنيدهام و بويى بهتر از بوى تو نبوييدم گويد من ثواب آن نمازم كه در فلان شب از فلان ماه از فلان سال بجا آوردى آمدم امشب به نزد تو تا حق تو را ادا كنم و مونس تنهايى تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دميده شود من سايه بر سر تو خواهم افكند در عرصه قيامت پس خوشحال باش كه خير از تو معدوم نخواهد شد هرگز و كيفيت آن چنان است كه (روز پنجشنبه اول آن ماه را روزه مىدارى چون شب جمعه داخل شود ما بين نماز مغرب و عشاء دوازده ركعت نماز مىگزارى هر دو ركعت به يك سلام و در هر ركعت از آن يك مرتبه حمد و سه مرتبه إِنَّا أَنْزَلْناهُ و دوازده مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مىخوانى و چون فارغ شدى از نماز هفتاد مرتبه مىگويى: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ وَ عَلَى آلِهِ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ]، پس به سجده مىروى و هفتاد مرتبه مىگويى: سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ، پس سر از سجده بر مىدارى و هفتاد مرتبه مىگويى: رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيُّ الْأَعْظَمُ، پس باز به سجده مىروى و هفتاد مرتبه مىگويى: سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ، پس حاجت خود را مىطلبى كه إن شاء الله برآورده خواهد شد) (15)
زیارت امام حسین علیه‌السلام
در روز اول ماه رجب
در روز اول ماه و پانزدهم این ماه شریف به آن تاکید شده است. روایاتی هم در این زمینه داریم که به عنوان تبرک و تیمّن به چند روایت می‌پردازیم:حضرت جعفر بن محمّد عليهما السّلام فرمودند:كسى كه روز اوّل ماه رجب آن جناب را زيارت كند خداوند منّان البته او را مىآمرزد. (16)
زیارت حضرت در نیمه‌ی ماه رجب:
احمد بن محمّد بن ابى نصر بزنطى، وى مىگويد: از حضرت ابا الحسن الرّضا علیه‌السلام پرسيدم:در چه ماهى حضرت امام حسين علیه‌السلام را زيارت كنيم؟حضرت فرمودند: در نيمه ماه رجب و نيمه ماه شعبان. (كامل الزيارات/ ص 602)
زیارت امام رضا علیه‌السلام
زيارت آن حضرت در روز اوّل ماه رجب الفرد نيز به غايت مؤكَّد (تاکید شده) و محثوث عليه (به آن ترغیب شده) است.(17)و همچنین در این ماه غیر از روز اول را هم مانند دهه‌ی آخر ماه رجب را اختصاص به زیارت امام رضا علیه‌السلام می‌دانند.شیخ عباس قمی (ره) در مفاتیح ضمن اعمال ماه رجب می‌نویسد: بدان نيز كه در ماه رجب زيارت حضرت امام رضا علیه‌السلام مندوب است و اختصاصى دارد. (18)مرحوم شهيد اول قدس سره پس از نظر به مستحب بودن زيارت امامان عليهمالسلام در اوقات مشهور، ميفرمايد: «زيارت امام رضا عليهالسلام در ماه رجب، مستحب و از برترين اعمال است» (19)زيارت امام علي بن موسي الرضا عليهالسلام در اين روز را از برترين اعمال مستحب و مؤکدترين سنتها معرفي کرده، دربارهي زيارت حضرت در روز اول ماه رجب ميگويد که اين زيارت، بسيار مورد تأکيد و به آن دعوت شده است. (20)زیارت آن حضرت در اوقات شریفه و ازمنه مختصه به آن حضرت افضل است. خصوصاً در ماه مبارک رجب که در حدیث گذشت. (21)
عمره‌ی رجبیه
از جمله اعمالی که در این ماه مستحب است انجام دادن عمره است.امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند:افضل و برترين عمرهها، عمرهاى است كه در ماه رجب انجام شود. (22)از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله روايت شده است كه فرمود: حجّ ثوابش بهشت است، و عمره كفّاره هر گناهى است، و بهترين عمره، عمره ماه رجب است. (23)و روايت شده كه تالىِ حج است در فضيلت؛ و منقول است كه: جناب حضرت على بن الحسين علیه‌السلام مُعتمِر شده بود (عمره به جا می‌آورد) در ماه رجب و شبانه روز نماز در نزد كعبه مىگذاشت و پيوسته در سجده بود در شب و روز و اين ذكر از آن حضرت شنيده مىشد كه در سجده مىگفت: «عَظُمَ الذَنبُ مِن عَبدِك فَليَحْسُنِ العفوُ مِن عِندِك».(24)
روزه در ماه رجب:
پيامبر صلی الله علیه و آله فرموده‌اند: همانا ماه‌های رجب و شعبان دو ماه من است و رمضان ماه امت من است. همانا هر كس از روى ايمان و به قصد اطاعت خدا روزه بگيرد، مستوجب رضوان اكبر خداوند مىشود و اين روزهاش، آتش خشم خدا را بر او خاموش مىكند و درى از درهاى دوزخ را بر او مىبندد. و اگر به اندازه گنجايش زمين بر او طلا داده شود، برتر از پاداش روزه او نيست و هيچ چيز جز حسنات نمىتواند پاداش او را كامل كند، به شرط آنكه روزهاش را براى خداوند خالص گرداند و آن شخص چون آن روز را به شام رساند، براى او ده دعاى مستجاب و برآورده خواهد بود كه اگر براى دنياى خويش خواسته باشد، خدايش ارزانى مىدارد و گر نه بهتر از هر دعايى كه يكى از اولياء و دوستان و برگزيدگان خداوند كرده باشد، براى آخرتش اندوخته مىفرمايد. (25)
فضیلت روزه در اول ماه رجب:
امام رضا علیه‌السلام فرموده است: هر كس براى رغبت به ثواب و پاداش خداى عزوجل، روز اول ماه رجب را روزه بگيرد، بهشت بر او واجب مىشود و هر كس يك روز از وسط آن ماه روزه بگيرد، شفاعت او براى افرادى به شمار قبيلههاى ربيعه و مضر پذيرفته مىشود و هر كس روزى از روزهاى آخر آن ماه را روزه بدارد، خداى متعال او را از پادشاهان بهشت قرار مىدهد و شفاعتش را در مورد پدر و مادر قبول می‌فرماید. (26)كثير النواء از امام صادق علیه‌السلام روايت كرده است: حضرت نوح علیه‌السلام در روز اول ماه رجب بر كشتى سوار شد و به همراهان خود فرمان داد كه آن روز را روزه بگيرند؛ و فرمود: هر كس اين روز را روزه بدارد، آتش جهنّم به فاصله يك سال از او دور مىشود؛ و هر كس كه هفت روز را روزه بگيرد، درهاى هفت‌گانه جهنّم به روى او بسته مىشود؛ و كسى كه هشت روز را روزه بدارد، درهاى هشت‌گانه بهشت به روى او باز مىگردد؛ و هر كسى كه پانزده روز، روزه بگيرد، حاجتى كه دارد برآورده مىشود؛ و كسى كه بيشتر (از اين) روزه بدارد، خداوند پاداش او را افزونتر خواهد كرد؛ و عمو و عمه و خاله و دايى و آشنايان و همسايگانش مىپذيرد، هر چند ميان ايشان كسى مستوجب آتش باشد. (27)
ثواب روزه و عبادت در این ماه:
حضرت اميرالمؤمنين على علیه‌السلام فرموده است: هر كس يك روز از روزهاى نخست يا ميانه يا آخر رجب را روزه بگيرد، خداوند گناهان گذشته و آيندهاش را مىآمرزد و هر كس سه روز در دهه اول و سه روز در دهه دوم و سه روز در دهه سوم رجب روزه بدارد، گناهان گذشته و آيندهاش آمرزيده مىشود و هر كس يك شب از شب‌های رجب را به عبادت زنده بدارد، خدايش از آتش آزاد مىفرمايد و شفاعت او را در مورد هفتاد هزار خطا كار مىپذيرد و هر كس در ماه رجب براى خشنودى خداوند صدقهای بپردازد، خداوندش روز قيامت در بهشت با پاداشهايى او را گرامى مىدارد كه هيچ چشم چنان نديده و هيچ گوش چنان نشنيده و بر هيچ دلى خطور نكرده است. (28)
فضیلت یک روز روزه گرفتن در ماه رجب
از حضرت موسى بن جعفر (عليهما السلام) منقول است كه: هر كه يك روز از ماه رجب را روزه بدارد آتش جهنم يك ساله راه از او دور شود و هر كه سه روز از آن را روزه دارد بهشت او را واجب گردد. (29)
فضیلت و ثواب یک روزه تا سی روزه گرفتن در ماه رجب
ابو سعيد خدرى از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم روايت كرده است كه فرمود:آگاه باشيد! كه هر كس يك روز از ماه رجب را با ايمان و براى خدا روزه بگيرد، مستحقّ خشنودى بزرگ خداوند مىشود، و روزه او در آن روز سبب خاموش شدن آتش خشم الهى مىگردد و يك در از درهاى جهنّم بر روى او مىبندد، و اگر (گستره) زمين را پر از طلا كنند و به او بخشند، از پاداش روزه او برتر نيست، و اجر او در اين دنيا جز با حسنات (كثير) كامل نمىشود به شرط آنكه نيّت او پاك و براى رضاى خدا باشد، و به هنگام شب ده دعاى او مستجاب مىشود؛ اگر دعاى او براى دنيا باشد، (خداوند) به او عنايت مىكند، و گر نه، خيرات و بركات و دعاهاى (مستجاب) دوستان و برگزيدگان خود را (براى آخرت او) ذخيره مىكند.و هر كس دو روز از ماه رجب را روزه بگيرد، هيچ يك از ساكنان آسمان و زمين نمىتوانند مقام و كرامت او را در نزد پروردگار بستايند، و (در نامه اعمال او) پاداش ده نفر از راست گویانی كه در طول زندگانى خود هرگز دروغ نگفتهاند، نوشته مىشود، و در روز قيامت همانند آن ده نفر مىتواند شفاعت كند، و با آنان محشور مىشود تا وارد بهشت شود و از ملازمان آن‌ها باشد.و هر كس سه روز (از اين ماه) را روزه بگيرد، خداوند ميان او و جهنّم گودالى يا مانعى به فاصله هفتاد سال قرار مىدهد، و خداوند به هنگام افطار (خطاب به او كرده) مىفرمايد: به راستی كه (اداى) حقّ تو بر من واجب شده و محبت و ولايت تو بر من واجب گشته، اى فرشتگان! گواه باشيد كه من گناهان گذشته و آينده او را بخشيدم.و هر كس چهار روز (از ماه رجب) را روزه بدارد، از تمام بلاها (و بیماری‌ها) از قبيل ديوانگى و خوره و پيسى و فتنه دجّال در امان خواهد بود، و از عذاب قبر نيز ايمن است، و پاداش خردمندان توبه كار و روى آورنده به خدا داراست، و نامه اعمالش را در پيشاپيش (صف) گروه عبادتكنندگان در دست راست او قرار دهند. و هر كس پنج روز از ماه رجب را روزه بگيرد، بر خداست كه او را در روز قيامت خشنود سازد، و او را با چهرهاى فروزان چون ماه شب چهاردهم محشور كند، و به شماره شنهاى بيابان عالج در نامه اعمال او حسنه نوشته مىشود، و بىحساب او را وارد بهشت كند، و به او گفته مىشود كه هر چه آرزو دارى از خداى خويش بخواه.و هر كس شش روز از ماه رجب را روزه بگيرد، در حالى از قبر خود برون آيد كه فروغ سيماى نورانى او از پرتو آفتاب هم بيشتر است، و علاوه بر آن، نور ديگرى به او كرامت مىشود كه اهل محشر از پرتو آن نور استفاده كنند، و در روز قيامت در زمره كسانى كه از عذاب الهى در امانند محشور مىگردد تا آنجا كه بدون محاسبه از صراط بگذرد، و خداوند او را از كيفر ناخشنودى پدر و مادر و قطع رحم در امان دارد.و هر كس هفت روز در ماه رجب روزه بگيرد، به امر خداوند در برابر هر روزى كه روزه گرفته است، يك درب از درب‌های هفت‌گانه جهنم بر روى او بسته مىشود و (سوزاندن) بدن او بر آتش جهنّم حرام مىگردد.و هر كس هشت روز از ماه رجب را روزه بدارد، به فرمان خداوند به ازاى هر روزى كه روزه گرفته است يك درب از درب‌های هشت‌گانه بهشت بر روى او گشوده مىشود و خداوند خطاب به او كرده مىفرمايد: از هر دربى كه خواهى به بهشت وارد شو.و هر كس نه روز از ماه رجب را روزه بگيرد، در حالى از قبر خود بيرون مىآيد كه بر زبان او ذكر لا اله الا الله جارى است و به هيچ چيزى جز بهشت روگردانيده نمىشود، و او با چهرهاى آنچنان نورانى از قبر خود بيرون مىآيد كه اهل محشر از خود مىپرسند كه: آيا او پيغمبر برگزيده خداست؟ و كمترين پاداشى كه به او كرامت مىشود اين است كه بدون محاسبه وارد بهشت مىگردد.و اگر كسى ده روز از ماه رجب را روزه بدارد، خداوند (در قيامت) دو بال سبز رنگ آراسته به مرواريد و ياقوت به او عنايت فرمايد كه با آن دو بال به سرعت برق دمان به سوى بهشت پرواز كند، و خداوند گناهان او را به حسنات تغيير مىدهد، و نام او در شمار مقرّبان (درگاه الهى) كه براى خشنودى خدا در ميان مردم به عدالت رفتار كردهاند، ثبت مىگردد، و مانند آن است كه يك صد سال با صبر و استقامت و درستى و براى خشنودى خداوند عبادت كرده باشد.و اگر كسى يازده روز از ماه رجب را روزه بگيرد هيچ بندهاى خدا را ملاقات نخواهد كرد كه برتر از او باشد مگر كسى كه به اندازه او يا بيشتر از او (در اين ماه) روزه گرفته باشد.و هر كس دوازده روز در ماه رجب روزه بدارد، (در روز قيامت) دو جامه سبز رنگ از سندس و استبرق بر تن او مىپوشانند، و اگر يكى از آن دو جامه سبز رنگ را در دنيا به تماشا بگذارند فاصله مشرق تا مغرب (عالم) را روشن و (فضاى) دنياى خاكى را خوشبوتر از مشك مىكند.و اگر كسى سيزده روز از ماه رجب را روزه بدارد، (در روز قيامت) براى پذيرائى از او خوانى از ياقوت سبز در سايه عرش (الهى) مهيّا سازند كه پايههاى آن از درّ بوده (مساحت آن) هفتاد بار از دنيا بزرگ‌تر است، و بر روى آن ظرف‌هایی از درّ و ياقوت قرار مىدهند كه در هر يك از آن‌ها هفتاد هزار رنگ غذا به چشم مىخورد كه از نظر رنگ و بو شباهتى با هم ندارند، و او در حالى از (نعمت‌های) آن سفره بهرهمند مىشود كه ديگران در ناراحتى و اندوه به سر مىبرند.و اگر كسى چهارده روز از ماه رجب را روزه بگيرد، خداوند متعال از قصرهايى كه با درّ و ياقوت ساخته شده است آنقدر به او عنايت فرمايد كه نه چشمى ديده، نه گوشى شنيده، و نه به ذهن كسى خطور كرده باشد.و هر كس پانزده روز از ماه رجب را روزه بدارد، روز قيامت در جايگاه كسانى كه از عذاب الهى در امانند، مىايستد، و هر فرشته و يا پيامبرى كه بر او بگذرد به او مىگويد: خوشا به حال تو كه از عذاب الهى در امانى و در جوار قرب الهى حضور دارى و ديگران (به مقام تو) غبطه مىخورند و با شادمانى در باغ‌های بهشت آرميدهاى.و هر كس شانزده روز از ماه رجب را روزه بگيرد، از اولين كسانى خواهد بود كه در روز قيامت بر مركبهائى از نور خواهد تاخت و در فراخناى بهشت به پرواز درآيد تا به جايگاه رحمت بىنهايت حضرت حق برسد.و هر كس هفده روز از ماه رجب را روزه بگيرد، در روز قيامت هفتاد هزار چراغ فروزان در مسير صراط (به هنگام عبور) قرار دهند تا در پرتو آن‌ها به سوى بهشت رهسپار گردد، و فرشتگان با درود و خوش آمد گويى او را همراهى كنند.و هر كس هجده روز از ماه رجب را روزه بدارد جايگاه او در بهشت و بر تختهائى از درّ و ياقوت، همدم حضرت ابراهيم علیه‌السلام خواهد بود و در قصر آن بزرگوار خواهد آرميد. و هر كس نوزده روز در ماه رجب روزه بدارد، خداوند قصرى از مرواريدهاى نرم در جوار قصرهاى حضرت آدم علیه‌السلام و حضرت ابراهيم علیه‌السلام براى او در بهشت بنا كند تا بر آن دو (پيامبران بزرگوار) درود خود را نثار كند و آن‌ها (نيز) به پاس قرب و منزلتى كه يافته است بر او سلام كنند، و به ازاى هر روز روزهدارى، ثواب هزار سال روزه را به وى عنايت فرمايد.و هر كس بيست روز از ماه رجب را روزه بگيرد، مثل آن است كه بيست هزار سال خدا را عبادت كرده باشد.و كسى كه بيست و يك روز در ماه رجب روزه بگيرد، شفاعت او در روز قيامت درباره گروه كثيرى از مردم چون خطاكاران و گناهكاران دو طايفه بزرگ (ربيعه) و (مضر) پذيرفته مىشود.و كسى كه بيست و دو روز از ماه رجب را روزه بدارد، هاتف غيبى از آسمان ندا كند كه: اى دوست خدا! مژده باد تو را از جانب پروردگار به مقامى بايسته و احترامى شايسته و هم‌نشینی با پيامبران و راست‌گویان و شهيدان و بندگان صالح خدا، و چه نيكوست هم‌نشینی و دوستى با آن‌ها.و اگر كسى بيست و سه روز از ماه رجب روزه بگيرد، از آسمان به او ندائى مىرسد كه: خوشا بر احوال تو، زحمت اندكى كشيدى و در مقابل زياد متنعّم خواهى بود، خوشا بر احوال تو هنگامى كه پرده از پيش رويت برداشته مىشود و به سوى پاداش بزرگ خداى خود رهنمون گردى و در جوار حضرت ابراهيم خليل الرّحمن در دارالسّلام مأوى گزينى.
و هر كس بيست و چهار روز از ماه رجب را روزه بدارد، (به هنگام مرگ) فرشته مرگ به صورت جوانى زيبا با لباسى از ديباى سبز و سوار بر اسبى از اسبان بهشتى، در حالى كه در يك دست او پارچه سبز ابريشمى كه با عطر مشك، معطّر شده است و در دست ديگرش قدحى زرّين و سرشار از شراب بهشتى قرار دارد، بر او ظاهر شود و او را سيراب كند تا سختی‌های مرگ بر او آسان گردد، سپس روح او را در آن پارچه سبز معطّر قرار دهد، پس بوى عطر از آن برمىخيزد كه فرشتگان هفت آسمان از آن بهره مىگيرند، و (جسدش) در قبر با طراوت مىماند، و با طراوت از قبر برانگيخته مىشود تا در كنار حوض بر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم وارد شود.
و هر كس بيست و پنج روز از اين ماه را روزه بدارد به هنگام خروج از قبر، هفتاد هزار فرشته با پرچمهائى از درّ و ياقوت و با زيور آلات و لباس‌های زيباى بهشتى به پيشباز او مىشتابند و به او مىگويند: اى دوست خدا! بسوى پروردگار خويش بشتاب، و او اولين كسى است كه به همراه مقرّبانى كه خداوند از آنان خشنود است و آنان از خداوند راضىاند در بهشت¬هاى هميشه جاويدان وارد مىشود، كه خود رستگارى بزرگى است.و اگر كسى بيست و شش روز در ماه رجب روزه بگيرد، خداوند در سايه عرش خود صد قصر از درّ و ياقوت براى او مهيّا مىسازد كه در فراز هر قصرى خيمهاى سرخ رنگ از جنس ابريشم بهشتى قرار دارد، و او در آن خيمهها در نهايت ناز و نعمت و آسايش منزل كند در حالى كه هنوز مردم در مقام حساب و باز خواست قرار دارند.و كسى كه بيست و هفت روز در ماه رجب روزه بدارد، خداوند گستره قبر او را به اندازه (مسافت) چهار صد سال راه قرار مىدهد و تمام اين مسافت را پر از عنبر و مشك مىسازد.و هر كس بيست و هشت روز از ماه رجب را روزه بدارد، خداوند در ميان او و آتش دوزخ نه گودال قرار مىدهد كه گستره هر گودالى به اندازه فاصله آسمان تا زمين- كه پانصد سال راه است- مىباشد.و كسى كه بيست و نه روز در ماه رجب روزه بگيرد، خداوند بخشاينده او را (به لطف و رحمت بىمنتهاى خود) مىآمرزد هر چند مأمور گمرك و يا زن زناكارى باشد كه هفتاد بار آلوده به زنا شده است به شرط آنكه هدفش از اين روزهدارى، جلب خشنودى حضرت حق و رهائى از آتش دوزخ باشد.و هر كس سى روز ماه رجب را روزه بگيرد، هاتفى از آسمان ندا مىكند كه: اى بنده خدا! امّا گناهانى را كه در گذشته مرتكب آن شدهاى آمرزيدم، اينك (برخيز و) عمل خود را (در باقى عمر) از نو آغاز كن، و خداوند در تمامى بهشت‌های خود جايى به او كرامت فرمايد كه در هر بهشت چهل هزار شهر طلائى، و در هر شهر طلائى چهل هزار قصر، و در هر قصرى چهل ميليون خانه، و در هر خانهاى چهل ميليون خوان زرّين، و بر هر خوان زرّين چهل ميليون ظرف، و در هر ظرفى چهل ميليون نوع از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها كه هر خوراك و نوشيدنى آن شباهتى با هم ندارند، و در هر خانهاى چهل ميليون تخت زرّين قرار دارد كه طول و عرض هر يك از آن‌ها دو هزار ذراع در دو هزار ذراع است، و بر هر تخت زرينى دخترى از حوران بهشتى آرميده است كه داراى سيصد هزار گيسوئى از نور (بافته) است، و هر گيسوئى يك ميليون كنيز بر مىگيرند و با مشك و عنبر عطرآگین مىسازند (و اين كار ادامه دارد) تا وقتى كه روزهگيرنده (تمام) ماه رجب به وصول آن حورى برسد. این‌ها براى كسى است كه تمام ماه رجب را روزه بدارد.به خدمت آن حضرت عرض شد: اى رسول خدا! اگر كسى به علّت ضعف يا بيمارى و يا زنى كه عذر شرعى دارد، نتواند ماه رجب را روزه بگيرد چه كند تا به پاداش¬هایی كه بشارت دادهايد برسد؟ رسول اكرم صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: اگر در هر روز (از ماه رجب) يك قرص نان به نيازمندان بدهد، سوگند به آن خدائى كه جان من در دست اوست اگر او اين صدقه را بدهد به تمام آن ثوابهائى كه بر شمردم بلكه به افزونتر از آن خواهد رسيد، و اگر تمام ساكنان آسمانها و زمين گردهم آيند تا ميزان پاداش او را معيّن سازند نخواهند توانست (حتّى) به يك دهم از درجات و فضيلت¬هاى او در بهشت برسند. عرض شد: اى رسول خدا! اگر كسى نتوانست اين صدقه را بدهد چه كند تا به پاداشى كه فرموديد، برسد؟ فرمود: در هر روز از ماه رجب تا سى روز تمام يك صد بار اين تسبيح الهى را بجاى آورد: «سبحان اللَّه الإله الجليل، سبحان من لا ينبغى التّسبيح إلّا له، سبحان الأعزّ الأكرم، سبحان من لبس العزّ و هو له أهل». (30)
فضیلت روزه‌ی روز بیست و هفتم ماه رجب:
از جمله اعياد عظيمه است و روزى است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله در آن روز به رسالت مبعوث گرديد.آن يكى از چهار روزى است كه در تمام سال امتياز دارد براى روزه گرفتن و برابر است با روزه هفتاد سال (31)در اینجا مناسب دیدم به نقل از دو کتاب شریف فیض العلام و تقویم شیعه اتفاقاتی ماه مبارک رجب را بر اساس اینکه در چه روزی اتفاق افتاده‌اند را بیاورم.
تقویم ماه رجب المرجب
اول رجب: زیارت امام حسین علیه‌السلام و ولادت امام محمد باقر علیه‌السلام و سوار شدن حضرت نوح علیه‌السلام بر کشتی؛ دوم رجب: ولادت امام هادی علیه‌السلام؛ سوم رجب: شهادت امام هادی علیه‌السلام؛ نهم رجب: ولادت حضرت علی اصغر علیه‌السلام؛ دهم رجب: ولادت امام جواد علیه‌السلام؛ دوازدهم رجب: به درک واصل شدن معاویه؛ سیزدهم رجب: ولادت حضرت علی علیه‌السلام و آغاز ایام البیض؛ چهاردهم رجب: مرگ معتمد عباسی؛ پانزدهم رجب: زیارت امام حسین علیه‌السلام و وفات حضرت زینب سلام الله علیها؛ هفدهم رجب: به درک واصل شدن مأمون عباسی؛ هجدهم رجب: وفات ابراهیم فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله و اول خلافت شوم یزید؛ بیست و دوم رجب: فرار ابوبکر در جنگ خیبر؛بیست و سوم رجب: فرار عمر بن خطاب در جنگ خیبر؛ حمله به امام حسن مجتبی علیه‌السلام در مدائن و مسموم شدن موسی بن جعفر علیه‌السلام؛ بیست و چهارم رجب: فتح خیبر به دست توانای حضرت علی علیه‌السلام و بازگشت جعفر طیار از حبشه؛ بیست و پنجم رجب: شهادت امام موسی کاظم علیه‌السلام؛ بیست و ششم رجب: وفات حضرت ابوطالب علیه‌السلام؛ بیست و هفتم رجب: مبعث پیامبر صلی الله علیه و آله؛بیست و هشتم رجب: خروج امام حسین علیه‌السلام از مدینه به مکه و اولین اقامه نماز در اسلام. (32)
نتیجه گیری:
از مطالبی که آورده شد به این نتیجه می¬رسیم که یکی از بهترین ماه‌هایی که خداوند در اختیار بشر قرار داده که نهایت استفاده از آن را ببرد و خود را پاک نماید و تطهیر نماید از آلودگی¬های ظاهری و باطنی مصفّا سازد و کم کم آماده شود و ماه شعبان را هم عبادت خداوند را انجام دهد تا با آمادگی کامل وارد ماه مبارک رمضان شود و بتواند از لیالی قدر، شب‌ها و روزها استفاده نماید ماه مبارک رجب المرجب می‌باشد. از خدا وند متعال می‌خواهیم که به ما هم توفیق عبادت و بندگی و اینکه بتوانیم در روزهای ایام البیض ایام اعتکاف را به عبادت خداوند مشغول شویم و رابطه¬ی خود را با خدایمان نزدیک‌تر از قبل سازیم و ظهور امام زمان را هم در رأس تمامی عبادات و دعاهایمان قرار دهیم.
پي‌نوشت‌ها:
1. تقویم شیعه/ص 151-152.
2.نور علی نور در ذکر و ذاکر مذکور/ ص 34.
3.پاداش نيكىها و كيفر گناهان/ ص 151؛ روضه الواعظين/ ص 636.
4.روضه الواعظين/ ص 628.
5. پاداش نيكىها و كيفر گناهان/ ص 151.
6.اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه‌السلام/ ص 564.
7. ترجمهالمراقبات /ص 97.
8.المراقبات /ص 95.
9.لوامع صاحبقرانى/ ج6/ ص 277.
10.ترجمه¬ی کتاب فضائل الاشهر الثلاثه/ ص 33و 34 و زاد المعاد علامه مجلسی/ ص6 و المراقبات میرزا جواد ملکی تبریزی/ ص 98.
11.روضه الواعظين/ ص 636.
12.لوامع صاحبقرانى/ ج6/ ص 285.
13.اقبال الأعمال/ ج 3/ ص 218/ باب 8/ فصل 27؛ زاد المعاد/ ص 13 و وقايع الايام/ ص 432.
14.مصباح المتهجّد/ ص 798؛ زاد المعاد/ ص 13.
15.مفاتیح الجنان/ اعمال ماه رجب؛ اقبال الأعمال/ ج 3/ ص 185- 186/ باب 8/ فصل 10؛ مصباح كفعمى/ ج 2/ ص 614، فصل 43.
16. مصباح المتهجّد/ ص 801؛ كامل الزيارات/571.
17.وقايع الايام/ص 435.
18.كافى/ ج 4/ ص 584/ ح 2.
19. انیس النفوس/ ص 139.
20. انیس النفوس/ ص 139.
21. تحفه الزائر/ ص 512 و كامل الزيارات/ ص 924.
22.علل الشرائع/ ج2/ ص 317.
23. من لا يحضره الفقيه/ج3/ ص 58.
24. مصباح المتهجّد/ ص 801/ ح 6؛ اقبال الأعمال/ ج 3/ ص 218؛ وقايع الايام/ ص 431.
25. روضه الواعظين/ ص 630.
26. روضه الواعظين/ ص 629.
27. پاداش نيكىها و كيفر گناهان (ترجمه ثواب الاعمال و عقاب الاعمال)/ ص 151.
28.روضه الواعظين/ص 635.
29. مفاتیح الجنان، اعمال ماه رجب.
30. پاداش نيكىها و كيفر گناهان/ ص 158تا 166و روضه الواعظين/ ص 630 تا 635.
31. مفاتیح الجنان؛ زاد المعاد/ ص 39.
32. فیض العلام/ ص 325- 368 ؛ تقویم شیعه/ ص 153-187.
منابع و ماخذ
1.تقویم شیعه/ نیشابوری، غلامحسین، انتشارات دلیل ما، چاپ سوم، زمستان سال 1383ش.
2.ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، پاداش و کیفر کردار/ محمد بن علی بن بابویه مشهور به شیخ صدوق (ره)، مترجم: صادق حسن زاده، انتشارات ارمغان طوبی/ چاپ د.وم/ تابستان 1383ش.
3.روضه الواعظين، فتال نيشابورى،ترجمه مهدوى دامغانى،انتشارات رضى، قم، چاپ اول.
4.اخبار و آثار حضرت امام رضا عليه¬السلام، عطاردی، عزيز الله ، ناشر: انتشارات كتابخانه صدر، تهران، چاپ اول، 1379ش.
5.ترجمهالمراقبات، میرزا جواد ملکی تبریزی، مترجم: محدث بندر ریگی، ابراهیم، نشر اخلاق، چاپ پنجم، زمستان 1380ش.
6.لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقيه، اصفهانى، مجلسى اول، محمد تقى، ناشر: مؤسسه اسماعيليان، قم، چاپ دوم،1414 ه ق.
7.ترجمه ی کتاب فضائل الاشهر الثلاثه / شیخ صدوق، حسینی بهارانچی، سید محمد، انتشارات خاتم الانبیاء، چاپ اول، 1385ش.
8.زاد المعاد/ مجلسی، محمد باقر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، سال 1379ش.
9.الإقبال بالأعمال الحسنه، حلّى، سيد ابن طاووس، رضى الدين، على، محقق/ مصحح: جواد قيومى اصفهانى.تاريخ نشر: ه ق
10.مصباح المتهجد، طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، ناشر: مؤسسة فقه الشيعه، بيروت- لبنان، چاپ اول، 1411 ه ق.
11.مفاتیح الجنان، قمی، عباس، چاپ مکرر، انتشارات مکرر.
12.مصباح ، عاملى، كفعمى، ابراهيم بن على، ناشر: دار الرضى( زاهدى)، قم، چاپ دوم، 1405 ه ق.
13.كامل الزيارات- ابن قولويه، ترجمه سيد محمد جواد ذهنى تهرانى، انتشارات پيام حق، تهران، چاپ اول، سال 1377 ش.
14.فروع كافى/ کلینی، محمد بن یعقوب، ترجمه: رسولی محلاتی، سيد هاشم، ناشر: انتشارات علميه اسلاميه، تهران، چاپ اول.
15.علل الشرائع، صدوق، ترجمه ذهنى تهرانى، سید محمد جواد، ناشر: انتشارات مؤمنين، قم، چاپ اول، سال 1380 ش.
16.من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ترجمه غفارى، على اكبر، ناشر: نشر صدوق، تهران، چاپ اول، سال 1367 ش.
17.فیض العلام / قمی، عباس/ انتشارات نسیم کوثر، چاپ اول، بهار 1383ش.
