اسلام گرايي در جمهوري آذربايجان

چالش ها و فرصت هاي پيش روي شيعيان
جمهوري آذربايجان که از آن به عنوان بزرگ ترين کشور منطقه قفقاز و دومين کشور شيعي دنيا ياد مي کنند با شروع سال جديد ميلادي(2012)و در حالي که بيست و يکمين سال استقلال خود را تجربه مي کند، به عضويت غير دائم شوراي امنيت سازمان ملل متحد انتخاب شده که از لحاظ سياسي مي تواند مرحله نويني براي آن کشور محسوب شود.
گام هاي عملي براي آزادسازي قره باغ بردارد؛ موضوعي که تاکنون کمتر شاهد آن بوده و در همه اين مدت، علاوه بر تحميل مشکلات طبيعي ناشي از اشغال و آوارگي حدود يک ميليون انسان، استفاده ابزاري دولت خود از مناقشه قره باغ نيز را به نظاره نشسته اند و بخش اعظم مطالبات فرهنگي و اجتماعي آنان با اشاره مقامات آذري به شرايط ناشي از بحران قره باغ، مواجه بوده است. البته مشکلات مردم جمهوري آذربايجان، منحصر به وضعيت نابسامان ناشي از جنگ قره باغ نبوده و آنان هم اکنون با چالش هاي فراروي شيعيان جمهوري آذربايجان، حاکميت تفکر لائيسم و سکولاريسم در اين کشور است. دولت جمهوري آذربايجان به استناد قانون اساسي خود، دين را از دولت جدا مي داند و لذا هيچ اقدام عملي در خصوص تعميق باورهاي اسلامي و شيعي انجام نمي دهد. البته اين، همه ماجرا نيست. دولتمردان آذري حتي به ادعاي خود در خصوص انفکاک دين و دولت پايبند نيستند آنها با تأسيس کميته دولتي امور ديني و نيز تحت نفوذ در آوردن اداره روحانيت قفقاز، تلاش مي کنند از دين به عنوان ابزاري در راستاي پيشبرد سياست هاي داخلي و خارجي خود استفاده کنند. دولت جمهوري آذربايجان در کنار اين رويکرد، آموزه هاي اصيل شيعي را مورد هجمه قرار مي دهد و شيعيان عامل به مباني تشيع را با انواع اتهامات روانه زندان مي کند. محدوديت هايي مانند ممنوعيت صدور اسناد هويتي براي زنان محجبه، ممنوعيت حجاب در مدارس دخترانه، ممنوعيت تأسيس دفاتر مراجع، ممنوعيت فروش توضيح المسائل مراجع، ممنوعيت عزاداري خياباني، ممنوعيت فعاليت طلاب فارغ التحصيل حوزه علميه قم و... از جمله چالش هاي شيعيان دومين کشور شيعي دنيا محسوب مي شوند. براساس قوانين جاري جمهوري آذربايجان، روحانيون آذري حق کانديدا شدن در انتخابات مختلف را ندارند. احزاب و تشکل شيعي با انواع محدوديت ها مواجه هستند؛ به طوري که مهم ترين تشکل شيعي که حزب اسلامي جمهوري آذربايجان است، چند سال پس از اخذ مجوز فعاليت از سوي دولت، غير قانوني اعلام شد و همواره تحت فشار قرار گرفته و در حال حاضر نيز رئيس و ده ها نفر از اعضاي آن در زندان به سر مي برند. ساختار سياسي دولت از نهاد رياست جمهوري گرفته تا کوچک ترين واحد دولتي به گونه اي است که شيعيان معتقد به آموزه هاي اصيل شيعي، امکان ورود در آن را ندارند، تأسف بار اين است که حتي وجود هرگونه نماد ديني در ادارات دولتي اين کشور هم ممنوع است. مشکل بعدي شيعيان جمهوري آذربايجان، عدم برخورداري آنها از رسانه هاي تصويري است. تأسيس شبکه تلويزيوني با رويکرد شيعي در جمهوري آذربايجان ممنوع است و در مقابل شبکه هاي دولتي و خصوصي فعال، عموماً با خط گيري از صهيونيست ها در حال تبليغات ضد ايراني و ضد شيعي هستند که فعالان شيعي را با انواع مشکلات مواجه مي سازد. البته ديگر فعاليت هاي رسانه اي شيعيان در فضاي مجازي و... نيز با انواع محدوديت ها روبه رو است.
عدم رعايت قواعد دموکراسي از سوي محافل دولتي، مشکل ديگر شيعيان اين کشور است. فعالان شيعي که با انواع اتهامات واهي دستگير مي شوند، نه بر اساس قانون بلکه براساس سلايق نيروهاي امنيتي و... مجازات مي شوند و حتي خانواده و نزديکان آنها نيز در معرض انواع فشارهاي اجتماعي قرار مي گيرند. دستگيري رئيس حزب اسلام و حتي تعدادي از منسوبين وي به دليل سخنراني انتقادآميز و صدور حکم12 سال حبس براي دکتر صمداف، پس از ماه ها بازي سياسي در همين راستا، قابل ارزيابي است. نفوذ صهيونيست ها در ارکان سياسي، فرهنگي و رسانه اي جمهوري آذربايجان، يکي ديگر از مشکلات مردم مسلمان جمهوري آذربايجان است. اظهارات برخي کارشناسان مستقل آذري که اعتقاد دارند کشورشان پس از رهايي از دست کمونيست ها دچار مصيبت بزرگ تري به نام صهيونيست ها شده، عمق مسأله را نشان مي دهد.
البته شيعيان جمهوري آذربايجان با وجود رويارويي با چالش هاي ياد شده، به دليل پتانسيل بالقوه مکتب تشيع و آموزه هاي ارزشمند آن، توانسته اند در عرصه هاي گوناگون به موفقيت هاي زيادي دست يابند. هم اکنون در حوزه سياست، قوي ترين جريان مقابل دولت، شيعيان هستند و اين واقعيتي است که خود دولتمردان آذري بدان معترفند و البته مقايسه عملکرد دولت با مخالفان غربگرا و شيعيان نيز اين واقعيت را بعينه نشان مي دهد. البته عدم ورود شيعيان معتقد به آموزه هاي اصيل شيعي به ارکان سياسي اعم از دولت و مجلس به دليل اختناق حاکم، موضوع ديگري است. در حوزه هاي فرهنگي و اجتماعي نيز موقعيت شيعيان جمهوري آذربايجان جايگاه ارزشمندي است. آنان با وجود آن همه محدوديت هاي دولتي، توانسته اند اقدامات خوبي در عرصه ايجاد رسانه هاي مجازي و حتي رسانه هاي مکتوب انجام دهند. شايد مهم ترين نمود جايگاه فرهنگي، اجتماعي و حتي سياسي شيعيان جمهوري آذربايجان، مقاومت سرسختانه آنان در مقابل اقدامات ضدديني دولت باشد. مقاومت دليرانه و پيروزي مردم شيعه در مقابل برخي اقدامات ضد اسلامي دولت جمهوري آذربايجان از جمله تلاش دولت براي ممنوعيت پخش اذان از مساجد يا تأسيس پارک دوستي رژيم صهيونيستي در باکو يا تخريب مسجد فاطمه زهرا(س)به خوبي گوياي رشد فرهنگي، اجتماعي و سياسي شيعيان اين کشور است. البته نهضت حجاب که پس از ممنوعيت حجاب اسلامي در مدارس جمهوري آذربايجان و به دنبال سخنراني انتقادآميز دکتر صمداف، رئيس حزب اسلام در دوم ژانويه سال2011 آغاز شده و تاکنون ادامه دارد، ضمن اينکه جايگاه شيعيان را ارتقاء بخشيده، استحکام اراده و عمق باورهاي آنان را نيز نشان مي دهد. در کنار همه اين مسائل، آنچه براي محافل علمي، پژوهشي و رسانه اي ايران شايسته توجه است، تلاش برخي محافل آذري در راستاي تأثيرگذاري منفي بر روابط فرهنگي ايران و جمهوري آذربايجان به عنوان دو کشور شيعي است. اين محافل که نشانه هاي وابستگي آنان به صهيونيسم بين الملل کاملاً مشهود است، سعي مي کنند با کمک به وضع قوانيني مانند ممنوعيت تبليغ ديني توسط روحانيون تحصيلکرده در خارج از جمهوري آذربايجان که در عمل براي محدود کردن روحانيون تحصيلکرده در ايران وضع شده و نيز جلوگيري از لغو رواديد سفر ايرانيان به اين کشور با وجود اقدام يک طرفه ايران در اين خصوص و نيز انجام اقداماتي مانند اخراج برخي نمايندگان رسانه اي و فرهنگي ايران از آن کشور، مانع افزايش روابط فرهنگي بين ايران و جمهوري آذربايجان شوند. لذا آنچه در اين ميان مهم به نظر مي رسد و بيداري اسلامي موجود در جهان اسلام نيز به آن اهميت مضاعفي بخشيده، رسالت سنگين نخبگان علمي، فرهنگي و رسانه اي کشور در راستاي تقويت روابط با محافل دانشگاهي، فرهنگي و اجتماعي جمهوري آذربايجان است تا از طريق ارائه راهکارهاي نظري و عملي براي تعميق باورهاي مذهبي و پويايي فرهنگ و هويت تاريخي مردم مسلمان اين کشور، شاهد افزايش روابط همه جانبه دو کشور همسايه و برخوردار از تاريخ و فرهنگ مشترک باشيم.
منبع: نشريه همشهري ديپلماتيک، شماره56..