فراز و نشیب های اتحادیه اروپا

موفقیت های اعضای ناتو درباره ساختار اروپا با شکست مواجه شد. بعضی از دولت ها در اجلاس دسامبر 2001 در لایکن - بروکسل - پیشنهاد ساخت ایرباس نظامی آ- چهارصد را ارائه دادند و پانزده کشور عضو تصمیم گرفتند طرح گالی لئو «سیستم اروپایی هوانوردی و موضع یابی ماهواره ای» (1) را ارائه دهند که به پایان انحصارطلبی امریکا ختم می شد. «استراتژی» لیسبون که در 2000 پذیرفته و مورد تأیید قرار گرفته بود، خواستار شناخت و توسعه اقتصادی قابل رقابت در سطح جهانی بود. لحظه تاریخی و موفقیت فنی در ساختار اتحادیه اروپا در اول ژانویه 2002، در زمانی شکل گرفت که در این روز یورو به عنوان واحد اروپایی به طور رسمی وارد زندگی سیصد میلیون اروپایی گردید و دقیقاً ده سال بعد از پیمان ماستریخت پول واحد اروپایی در ده کشور اتحادیه اروپا (آلمان، اتریش، بلژیک، لوکزآمبورگ، هلند، اسپانیا، فنلاند، فرانسه، یونان، ایرلند، ایتالیا، پرتغال) رواج پیدا کرد. اسلوونی در ژانویه 2007 و مالت و قبرس در اول ژانویه 2007 یورو را به عنوان پول واحد پذیرفتند. همکاری آلمان و فرانسه در این زمان دچار نوسان و مفاهیم و برداشت هایی درباره آینده اتحادیه کاملاً مبهم و در عین حال رقابتی بود، اتحادیه با سرعت تمام در راه گسترش و تفکر درباره مسائل درونی خود بود: کنوانسیونی که توسط والری ژیسکاردستن برای آینده اروپا در نظر گرفته شده و مأمور تدوین قانون اساسی اتحادیه و ژرف اندیشی درباره گسترش اتحادیه بود که نتوانست کارساز باشد.
فرانسه و آلمان در دسامبر 2000 در اجلاس نیس در مورد سرمایه گذاری در «سیاست مشترک کشاورزی» (2) با یکدیگر اختلاف نظر داشتند و مذاکرات آن ها به نتیجه نرسید ولی مدتی بعد ژاک شیراک و گرهارد شرودر در مورد پرونده کشاورزی به توافق رسیدند و همکاری آن ها دوباره در اتحادیه شروع و به همین مناسبت چهلمین سال پیمان الیزه با شکوه تمام در ژانویه 2003 جشن گرفته شد که ممکن بود باعث ایجاد ترس مدیریت مشترک فرانسه و آلمان گردد و کدورت و ناآرامی به خاطر عدم رعایت پیمان پایدار بر اتحادیه اروپا حکمفرما بود. برای جلوگیری از رقابت تولیدات کشاورزی باید عمل جداسازی بین کمک های مستقیم به کشاورزان و سطح تولید به طور کلی یا جزئی بعد از سال 2007 در مورد تولید غلات و گوشت گاو از یکدیگر مشخص گردیده و برای آن ها برنامه دقیقی ریخته شود. کمک مالی بلاعوض با معیارهای کیفیتی و بودجه کل «سیاست مشترک» کشاورزی رابطه مستقیم دارد و باید تا سال 2013 به کندی پیش رفته و تقلیل پیدا کند.
در دسامبر 2002 در اجلاس کپنهاک عضویت هشت کشور اروپای مرکزی و شرقی (لهستان، جمهوری چک، اسلونی، مجارستان، استونی، لتونی، لیتوانی، اسلواکی) و جزایر مالت و قبرس مورد توجه و تأیید قرار گرفت. اتحادیه اروپا عضویت جزیره قبرس را در حالی پذیرفت که به دنبال همه پرسی بیست و چهارم آوریل 2004 اتحاد بین بخش شمالی ترک نشین و بخش جنوبی یونانی نشین پذیرفته نشده بود. گسترش اتحادیه اروپا ممکن است با پذیرش ده عضو جدید که از اول مه 2004 رسماً کار خود را آغاز کرد، مشکلاتی در پی داشته باشد زیرا ده عضو جدید همچون اعضای قدیمی اتحادیه از قدرت اقتصادی و سیاسی کامل برخوردار نیستند ولی حضور آن ها در اتحادیه به پویایی و تحرک بیشتر جامعه چهارصد و پنجاه میلیونی خواهد انجامید. کشورهای رومانی، بلغارستان در سال 2007 عضویت اتحادیه درآمدند و درباره ترکیه بعداً تصمیم گرفته خواهد شد. موضوع ترکیه که مذاکرات الحاق آن در اکتبر 2005 پیش بینی شده بود جدا از مسائل کلی اروپا است زیرا ورود ترکیه به اتحادیه اروپا بحث و جدل های زیادی را در پی خواهد داشت. در مورد الحاق ترکیه به اتحادیه عقاید مختلفی وجود دارد. پاپ در طی مسافرت خود در دسامبر 2006 به ترکیه همچون تونی بلر موافق با الحاق ترکیه است در صورتی که ژیسکاردستن از مخالفان سرسخت الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا است. کمیسیون اروپا در نوامبر 2006 به خاطر اینکه ترکیه حاضر به رسمیت شناختن جمهوری قبرس یکی از اعضای اتحادیه اروپا نیست، مذاکرات درباره الحاق ترکیه را به حالت تعلیق درآورد. طرح قانون اساسی اروپا که در کنوانسیون 2003 تدوین شده بود تعادلی را برای تعداد آرای شورای وزرا در نظر گرفته و برای چهار کشور بزرگ و پرجمعیت اروپا یعنی آلمان، فرانسه، بریتانیا امتیازات و حق رأی بیشتری قائل شد. در این کنوانسیون برای خاتمه دوره های ریاست شش ماهه چرخشی اتحادیه اروپا، دوره سی ماهه قابل تمدید ارائه شد.
سازمان هایی که تحت تأثیر قواعد کلی جامعه اتحادیه اروپا قرار گرفته و در زمینه های دفاع، نظام مالیاتی، حقوق اجتماعی، حقوق خانواده، همکاری در زمینه های جنایی فعالیت می کنند باید با اکثریت آرا مورد توجه قرار گیرند. در اینجا دو نوع اکثریت مورد توجه است که عبارتند از اکثریت پنجاه و پنج درصد برای دولت ها و شصت و پنج درصد برای ساکنان کشورهای اتحادیه که در سال 2005 دویست و نود و هفت میلیون نفر یعنی برابر با کل جمعیت کشورهای آلمان، فرانسه، بریتانیا، ایتالیا و قسمتی از اسپانیا بود. در سیزدهم ژانویه 2004 «رهنمودهای فریتس بولکشتاین» (5) مورد توجه قرار گرفت که به آزادسازی خدمات پرداخته و احترام به قوانین کشور محل تولد و یا زندگی را مورد توجه قرار داد. به دنبال رهنمودهای بولکشتاین تهدید «لوله کش» لهستانی بر پذیرش قانون اساسی سنگینی کرد. چنین تصور می شد که با پذیرش پیشنهادات بولکشتاین در مورد تبادل دو جانبه خدمتات بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا، لوله کش لهستانی خواهد توانست در فرانسه کار کرده و جای کارگر فرانسوی را بگیرد. در بهار 2005 مخالفت های زیادی علیه پیشنهادات بولکشتاین صورت گرفت. اعتراضات پیاپی گروه ها و احزاب باعث شد تا فرانسه در همه پرسی بیست و نهم مه 2005 درباره پذیرش قانون اساسی اتحادیه اروپا با پنجاه و چهار و شصت و هشت صدم آرای «نه» خود را ارائه دهد و هلند هم در اول ژوئیه 2005 با شصت و یک و شش دهم آرای «نه»، با قانون اساسی مخالفت کرد. جواب های منفی فرانسه و هلند برای پذیرش قانون اساسی یادآور کشمکش بریتانیا و فرانسه درباره تخفیف قیمت ها بود که مورد توجه مارگارت تاچر درباره «سیاست مشترک کشاورزی» قرار گرفته بود که توافق درباره بودجه اتحادیه اروپا را برای دوران 2007 تا 2013 به تعویق انداخت، اما دولت انگلستان در اجلاس بروکسل که از پانزدهم تا هفدهم دسامبر 2005 برگزار شد حاضر به بازنگری در پیشنهاد تاچر گردید و فرانسه هم برای سیاست مشترک کشاورزی تا سال 2008 وضع موجود را پذیرفت. رهبران بیست و هفت کشور عضو اتحادیه اروپا به مناسبت برگزاری پنجاهمین سال امضای پیمان رم در روزهای بیست و چهارم و بیست و پنجم مارس 2007 در برلین گرد هم آمده و یک بار دیگر آمادگی خود را برای اتحاد اعلام کردند. پروژه قانون اساسی اتحادیه اروپا به صورت ساده تری تدوین و توسط نیکلا سارکوزی رئیس جمهور فرانسه در سیزدهم دسامبر 2007 در لیسبون مورد تأیید سران اتحادیه قرار گرفت. در این پیمان، پستی برای رئیس شورای اروپا در نظر گرفته شده که با اکثریت آرای اعضای شورای اروپا برای مدت سی ماه انتخاب می شود که فقط برای یکبار قابل تمدید است. در این پیمان پستی برای وزیر امور خارجه وجود ندارد بلکه نماینده عالی اتحادیه مأمور مسائل کلی سیاست خارجی اتحادیه خواهد بود. طبق مفاد این پیمان باید سیستم جدید رأی گیری بین سال های 2014 تا 2017 اجرا شود که به قدرت پارلمان اروپا استحکام بیشتری خواهد بخشید. پیمان لیسبون در دوازدهم ژوئن 2008 مورد تأیید فنلاندی ها قرار نگرفت و دور جدیدی از بدبینی بر فضای اتحادیه حاکم بود که باعث به تأخیر انداختن مذاکرات گردید؛ رئیس جمهور فرانسه در زمانی که فرانسه ریاست دوره ای اتحادیه را در اختیار داشت اجرای کامل پیمان را از اول ژانویه 2009 مورد تأیید قرار داد. طرحی برای اتحاد کشورهای سواحل دریای مدیترانه و اتحادیه اروپا (6) توسط نیکولا سارکوزی ارائه شد که شامل کلیه کشورهای جنوب و شرق دریای مدیترانه می گردید.

اروپای شش تا بیست و هفت

1951
شش کشور بلژیک، آلمان غربی، ایتالیا، هلند، لوکزامبورگ و فرانسه «جامعه زغال و فولاد» (7) را به وجود آوردند.
1957
شش کشور مذکور «جامعه اقتصادی اروپا» (8) را بنا نهادند.
1973
کشورهای بریتانیا، ایرلند و دانمارک به عضویت جامعه مذکور درآمدند.
1981
یونان به عضویت جامعه اقتصادی اروپا درآمد.
1986
پرتغال و اسپانیا وارد جامعه اقتصادی اروپا شدند.
1995
عضویت اتریش، فنلاند و سوئد در «اتحادیه اروپا» (9) پذیرفته شد.
2004
قبرس، استونی، مجارستان، لتونی، لیتوانی، مالت، لهستان، جمهوری چک، اسلواکی و اسلوونی به عضویت اتحادیه اروپا درآمدند.
2007
بلغارستان و رومانی به عضویت اتحادیه اروپا درآمدند.
کشورهای یوگسلاوی سابق که هیچ رابطه ای با جامعه اروپایی نداشتند در حال بازیابی موقعیت خود بودند. بوسنی بعد از هفت سال جنگ به خاطر حضور دوازده هزار نظامی «تثبیت نیرو در بوسنی هرزه گوین» (10) و اعزام هفت هزار نیروی نظامی اروپایی به صلح و آرامش نسبی دست یافته ولی به ثبات واقعی نرسیده بود. هرچند که بازگشت به ثبات به زمان زیادی نیاز داشت ولی فرایند استقرار مجدد صلح توانسته بود با مداخله مأموریت موقت سازمان ملل متحد در کوزوو که تحت قیمومیت سازمان ملل متحد قرار گرفته بود، برقرار شود. در هفدهم آوریل 1992 در فدراسیون صربستان مرکب از صربستان و مونته نگرو به خاطر رأی موافق ساکنان مونته نگرو برای دستیابی به استقلال مشکلاتی به وجود آمد و نهایتاً در بیست و یکم مه 2006 جمهوری مونته نگرو استقلال خود را به دست آورد. کوزوو بعد از سال 1999 تحت قیمومیت سازمان ملل متحد قرار داشت و توانست با میانجیگری «مأموریت سازمان ملل متحد برای ایجاد تشکیلات موقتی در کوزوو» (11) فرایند استقرار صلح را برقرار کرده که مدت زیادی طول کشید. مذاکرات درباره ساختار سیاسی کوزوو در نوامبر 2005 با مخالفت صربستان و روسیه برای دسترسی به استقلال مواجه شد، ولی در مارس 2007 اقدامات لازم با میانجی و ضمانت سازمان ملل متحد گرفته شد. هرچند که روسیه حق وتو استفاده کرد و با استقلال کوزوو مخالفت کرد ولی این سرزمین در هفدهم فوریه 2008 استقلال خود را اعلام کرد اما کلیه کشورهای جهان با استقلال آن موافقت نکرده و به عضویت سازمان ملل متحد درنیامده است.
بحرانی که در اوکراین به مناسبت انتخابات ریاست جمهوری به وجود آمده بود موقعیت را برای ویکتور یوشچنکو طرفدار غرب به گونه ای فراهم کرد تا توانست با ایجاد «انقلاب نارنجی» در دسامبر 2004 به ریاست جمهوری اوکراین انتخاب شود. امریکا که نیروهای خود را در رومانی و بلغارستان مستقر کرده بود نگران انتخابات اوکراین بود ولی انتخابات یوشچنکو موفقیت بزرگی برای امریکا محسوب و بر تنش بین واشنگتن و مسکو افزوده شد.
امپراتور وسیع روسیه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (با وسعت بیست و دو میلیون و چهار صد و هزار کیلومتر مربع و جمعیت دویست و نود و سه نفری) کوچک تر شد و توانست با هفده میلیون کیلومتر مربع وسعت و جمعیت یکصد و چهل و پنج میلیون نفری به صورت یکی از کشورهای بزرگ در صحنه سیاسی جهان ظاهر شود. بین روسیه و مولداوی به خاطر جدایی طلبان ناحیه ترانس نیستری (12) (با مرکزیت ریبنیستا) در ساحل چپ رودخانه دنیستر و در همسایگی اوکراین که طالب الحاق به روسیه هستند، مشکلاتی به وجود آمد.

پی نوشت ها :

1. Galileo= systeme eurppeen de navigation et de localisation par satelites
2. PAC=politique agricole commune
3. jose Manuel Durao Barroso
4. CFSP= commun Foreign and security policy (PESC=politique etrangere de securite commune)
5. Frits Bolkestein فریتس بولکشتاین 1933/4/4، سیاستمدار هلندی، دبیر کل حزب مردمی لیبرال دموکرات هلند، عضو سابق کمیسیون اروپا از 1999 تا 2004 و عهده دار مشکلات مربوط به بازار داخلی اتحادیه، مالیات و گمرک. رهنمودهای بولکشتاین یکی از پروژه های تفویض اختیار اروپایی است که انتقادات زیادی در پی داشت. بولکشتاین پیمانی برای ایجاد قانون اساسی اتحادیه اروپا پیش بینی و در نوزدهم ژوئن 2005 هفت توصیه برای شروع ارائه داد که خلاصه آن به این شرح است: 1.این پیمان قانون اساسی نیست، 2. حذف پیشنهاد منشور حقوق اساسی. 3. پیمان نباید به صورت سازمان اداره شود. 4. برابری سیاسی شهروندان فقط در داخل دولت مربوط وجود دارد. 5. نباید پستی برای وزیر امور خارجه اتحادیه در نظر گرفته شود، 6. نباید مذاکراتی با ترکیه برای الحاق آن به اتحادیه صورت گیرد. 7. باید برای هزینه کردن بودجه اتحادیه حداکثر صرفه جویی صورت گیرد. - به نقل از سایت اینترنتی -م.
6. projet dُ union des Etats d lُ union Europeenne et ceux du sud et de lُ Est de la Mediterrannee
7. CECA=communaute europeenne du charbon et de lُacier
8. CEE=communaute economique europeenne
9. UE= union europeenne
10. SFOR=stablization force in Bosnia and Herzegovina
11. ُMINUK=Mission d administration interimaire des Nations unies au kosovo
مینوک به دنبال قطعنامه 1244 شورای امنیت سازمان ملل متحد در دهم ژوئن 1999 و در پایان جنگ کوزوو به وجود آمد. مینوک از طرف شورای امنیت، مأمور اداره سرزمین کوزوو و امنیت ساکنان آن بود و باید موقعیت را برای ایجاد قوای مقننه، مجریه و قضائیه آماده و نهایتاً استقلال آن را فراهم کرد.
12. Transnistire منطقه شرق رودخانه دنیستر در شمال شرقی مولداوی

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.