با کاوش در یادداشت‌های خصوصی طوفانیان که در دفترچه سالنامه‌های جیبی بازماندة وی به طور پراکنده آمده است، پی به سفرهای متعدد وی به اسرائیل می‌بریم. در برگه روز یکشنبه بیست و نهم آبان 1345 آمده است که «با هواپیمای اسرائیل حرکت به اسرائیل». طوفانیان در چهارم آذرماه به ایران مراجعت کرده است.
طوفانیان روز دوشنبه بیست و چهارم مهر 1346 «با ایرفرانس به تل‌آویو» عزیمت می‌کند و همان روز با اسحاق رابین ملاقات می‌نماید. روز جمعه بیست و هشتم مهر با ژنرال عزر وایزمن دیدار می‌کند. روز شنبه بیست و نهم مهر به حیفا می‌آید و روز بعد به تهران بازمی‌گردد. وی در برگه‌های سالنامه 1348 در خلال روزهای سی و یکم خرداد تا سوم تیر به اختصار یادداشت‌هایی را آورده است.
[شنبه 31 خرداد]: «امروز صبح در دیزبادن [آلمان] قدری خرید کردم. ناهار در دیزبادن خوردم. مذاکرات با دکتر شلوتور کردم. بعدازظهر حرکت به تل آویو. در فرودگاه آقای کشتی [کذا] آمده بود.»
[یکشنبه 1 تیر:] «امروز صبح ملاقات با کشتی با ژنرال... معاون وزارت دفاع. بازدید SPIS و تسلیحات اسرائیل. شب مهمانی منزل کشتی. با ژنرال هود، فرمانده هوایی ملاقات کردم.»
[دوشنبه 2 تیر:] «امروز ملاقات با ژنرال دایان. بازدید صنایع هوایی اسرائیل و مهمات‌سازی.»
[سه‌شنبه 3 تیر:] «صبح زود حرکت به حیفا، بازدید مهمات‌سازی، بازدید تیراندازی گابریل. مراجعت به تل آویو. ملاقات با کشتی. مراجعت به تهران.»
طوفانیان در برگه‌های سالنامه 1351 نیز طی روزهای هفتم تا یازدهم مرداد چکیده مواردی را بدین شرح ثبت کرده است:
[شنبه 7 مرداد:] «امروز صبح با هواپیمای خصوصی رفتم پاریس لباس عروس خریدم. ناهار خوردم. پرواز کردم به آتن و تل آویو. ساعت 9:30 به تل آویو رسیدم.»
[یکشنبه 8 مرداد:] «صبح معاون وزیر دفاع. بازدید صنایع نظامی. ناهار با رئیس سازمان. بعدازظهر وزیر دفاع.»
[دوشنبه 9 مرداد:] «صبح صنایع هواپیماسازی، ناهار با آن‌ها. عصر صنایع نظامی. شام در بیت‌المقدس.»
[سه‌شنبه 10 مرداد:] «صبح بازدید از مرکز بررسی‌ها، میدان تیراندازی، وسایل بازدید شب و مراقبت. جواهر خریدم.»
[چهارشنبه 11 مرداد:] «امروز صبح به بازدید... رفتم. بعداً رفتم به کارخانه رادیو، ناهار در آنجا، برگشتم هتل. ملاقات با ژنرال...»
«جیمز بیل» در کتاب شیر و عقاب می‌نویسد:
مقامات بالای ارتش ایران نیز دائماً در رفت و آمد بین تهران و اسرائیل بودند تا با مقامات بالای دفاعی اسرائیل دربارة مطالب تسلیحاتی و تکنولوژی نظامی به گفت‌وگو بپردازند. به عنوان مثال در ژوئیه 1978 (تیر 1357) ارتشبد حسن طوفانیان، معاون وزارت جنگ شاه از تل آویو دیدار نمود و با یک سری از افراد در مقامات حساس، نظیر موشه‌دایان، وزیر خارجه، و عزر وایزمن، وزیر دفاع، ملاقات داشت. در این ملاقات‌ها گفت‌وگوهای فراوان و صریحی در مورد همکاری‌های سیاسی و نظامی بین ایران و اسرائیل انجام می‌گرفت. در میان آنچه می‌گذشت، طوفانیان اصرار داشت که با اسرائیل یک طرح موشکی مشترک برقرار کنند. وی سناتورهای آمریکایی را مورد انتقاد قرار می‌داد که: «با جغرافیا آشنایی ندارند و در مورد مسائل جهان، ناآگاه هستند.» و پیشنهاد می‌کرد که «ایران و اسرائیل متفقاً برای نجات انورسادات، رئیس جمهوری مصر و ملک حسین، پادشاه اردن کوشش کنند.»1
با نیم نگاهی به آنچه که در ملاقات میان ژنرال موشه‌دایان، وزیر خارجه اسرائیل و ژنرال طوفانیان در تل‌آویو مورد بحث واقع شد، تا اندازه‌‌ای می‌توان سیمای فکری و سیاسی طوفانیان را ترسیم کرد. در بخشی از صورت جلسات تدوین‌شدة این دیدار چنین آمده است:
«طوفانیان اعلام داشت که ایران بسیار علاقه‌مند به اتکای متقابل با اسرائیل است... ژنرال دایان ادامه داده گفت که ما خوش‌وقتیم از اینکه دوستی مانند اعلیحضرت شاهنشاه داریم و ما به او اتکا داریم. و هیچ اطلاعاتی را از وی دریغ نخواهیم داشت. ژنرال طوفانیان سپاسگذاری خود را از ژنرال دایان بیان داشته گفت که پس از استماع سخنان ژنرال دایان وی مجاز است که بگوید که با توجه به سیاست حکومت اسرائیل که توصیف شد، نه تنها ممکن است همکاری بین دو کشور ادامه یابد، بلکه این همکاری به نحو قابل ملاحظه‌ای توسعه یابد.2
موضوع احداث کارخانه ساخت خمپاره‌انداز 155 میلی‌متری «ساگاد» از دیگر موضوعات مورد بحث دایان ـ طوفانیان بوده است. بر مبنای اظهارات طوفانیان مقرر شده بود خمپاره‌اندازهای اسرائیلی با پروانة اسرائیل در این کارخانه در خط تولید انبوه قرار گیرد.3 موضوع ساخت موشک زمین به زمین با توانایی استقرار کلاهک هسته‌ای نیز از دیگر موضوعات مورد بحث طرفین بوده است.4
طوفانیان در مسافرت تیرماه 1357 خود به اسرائیل، نشستی را با ژنرال عزر وایزمن،وزیر دفاع این رژیم منعقد نمود. رهیافت به آنچه که در این دیدار میان وایزمن ـ طوفانیان گذشت در شفاف کردن مواضع طرفین کمک شایانی می‌نماید. در همین دیدار، عزر وایزمن تصریح می‌کند که نخستین ملاقات وی با محمدرضا پهلوی به یازده سال پیش ـ مارس 1966 م / فروردین 1345 ش ـ بازمی‌گردد.5 طوفانیان در این دیدار به وایزمن اظهار می‌دارد:
ما تنها دو کشور [ایران و اسرائیل] در منطقه هستیم که می‌توانیم به یکدیگر متکی باشیم.6
پیوندهای نهان و آشکار طوفانیان با عناصر رژیم اسرائیل تا آستانه پیروزی انقلاب اسلامی برقرار بود. نمونة برجستة این ارتباط، نامه وایزمن، سی و هشت روز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، است. در نامة وایزمن به این موارد اشاره شده است:
1. سپاسگذاری از طوفانیان به خاطر «کمک‌های بی‌دریغ طی سال‌ها همکاری متقابل که تا به امروز ادامه دارد.» از تاریخ فرستادن نامه پی می‌بریم که این همکاری‌ها تا واپسین روزهای سقوط سلطنت پهلوی ادامه داشته است.
2. اظهار امیدواری عمیق سران رژیم اسرائیل به پایان یافتنِ آنچه به زعم آنان «شورش و بلوا» در ایران بود.
3. توجه به این موضوع که میان وایزمن و طوفانیان دوست و رابط مشترک ویژه‌ای وجود داشت که پیام‌ها را میان این دو رد و بدل می‌کرد.7 متن این سند از این قرار است:
***
شخصی ـ محرمانه
وزارت دفاع
تل آویو، 4 ژانویه 1979
عالی‌جناب تیمسار طوفانیان
معاون وزارت جنگ
سعدآباد، تهران،ایران
تیمسار عزیزم
با استفاده از فرصت دیدار دوستانمان با شما، سلام گرم و صمیمانه خود را خدمت شما ارسال می‌دارم و شخصاً از کمک‌های بی‌دریغ شما طی سال‌ها همکاری متقابل که تا به امروز ادامه دارد، تشکر می‌کنم.
ما در اینجا جریان پرتلاطم حوادث ایران را با دقت و با تردید و نگرانی دنبال می‌کنیم. ما همگی عمیقاً امیدواریم که شورش و بلوا پایان یابد و اوضاع به حالت عادی بازگردد. من اکنون مشتاقانه چشم انتظار بازگشت دوستمان هستم تا گزارش گفت‌وگوهایش با شما را دریافت کنم.
در آرزوی سلامتی و شادمانی شما و خانواده‌تان هستم.
ارادتمند
عزر وایزمن
وزیر دفاع
***
روابط طوفانیان با مقامات عالی‌رتبه رژیم صهیونیستی در رسته‌های مختلف بوده است و طوفانیان در برهه‌هایی پذیرای هیئت‌های نظامی اسرائیل در ایران بوده است. نمونه‌ای از آن بازدید فرمانده نیروهای دریایی اسرائیل است که در بازگشت به کشورش سپاسگذاری خود را از مهمان‌نوازی طوفانیان به گونه‌ای «سری» ابراز داشته است.
***
فرمانده کل نیروهای دریایی اسرائیل
تل آویو
18/6/78 [19]
ژنرال طوفانیان عزیز
اکنون که به موطن بازگشته‌ام میل دارم تشکرات خود را به مناسبت مهمان‌نوازی شما ابراز دارم. ملاقات و بحث با شما دربارة مسائل مختلف یک تجربة خوشایند و جالب بوده است.
من یقین دارم که پیوندهای دوستی بین دو ملت ما و دو نیروی دریایی ما از این فرصت سود برده‌اند. اجازه بدهید احترامات فائقه را نسبت به شما ابراز داشته و بهترین آرزوها را برای شخص شما و کشور شما اظهار دارم.
ارادتمند شما
م. بارکایی دریابان
فرمانده نیروهای دفاعی اسرائیل، نیروی دریایی
***
نیروهای دفاعی اسرائیل
دفتر وابسته‌های نظامی هیئت‌های نمایندگی دفاعی
ایران، سری، 2 ژوئیه 1978
جناب آقای ژنرال حسن طوفانیان، معاون وزارت جنگ، متصدی امور تسلیحات ادارة خرید و تدارکات، سلطنت‌آباد.
طوفانیان در ملاقات‌های محرمانه خود با مقامات اسرائیلی، پرده از همکاری‌های گسترده و نهان ایران شاهنشاهی و رژیم صهیونیستی می‌گشاید. یکی از نمونه‌های برجسته این گفتمان‌های متقابل، ملاقات طوفانیان با وایزمن در وزارت دفاع اسرائیل در تل آویو به تاریخ دوشنبه هجدهم ژوئیه 1977 در ساعت سه بعدازظهر است که در حضور اوری لوبرانی، دکتر سوزمان، آ.بن یوسف، و سرهنگ الان تهیلا انجام شده است. طوفانیان خطاب به وایزمن اظهار می‌دارد:
این پیام اعلیحضرت است، به ویژه به شما صحبت بکنیم و به شما بگوییم که شما در اینجا و ما در ایران می‌توانیم دو اثر دفاعی باشیم و ما می‌توانیم با یکدیگر همکاری کنیم.
در همین دیدار ژنرال عزر وایزمن آشکارا سخن از شش قرارداد فیمابین ایران و اسرائیل به میان می‌آورد. شش قراردادی که در «مرحلة عمل» است و اظهار می‌دارد که باید فکر خود را صرف چیزهایی نماییم که در قراردادها نیست، مثلاً ساخت هواپیماهای جنگنده بر اثر کوشش مشترک ایرانی ـ اسرائیلی.
از مجموعه آنچه باید شد می‌توان به ارتباط نزدیک و با اهمیت طوفانیان با عوامل صهیونیستی پی برد، ارتباطی که سال‌ها قبل برقرار شده بود و تا واپسین روزهای حاکمیت نظام شاهنشاهی ادامه داشت.
طوفانیان روز دوشنبه بیست و چهارم مهر 1346 «با ایرفرانس به تل‌آویو» عزیمت می‌کند و همان روز با اسحاق رابین ملاقات می‌نماید. روز جمعه بیست و هشتم مهر با ژنرال عزر وایزمن دیدار می‌کند. روز شنبه بیست و نهم مهر به حیفا می‌آید و روز بعد به تهران بازمی‌گردد. وی در برگه‌های سالنامه 1348 در خلال روزهای سی و یکم خرداد تا سوم تیر به اختصار یادداشت‌هایی را آورده است.
[شنبه 31 خرداد]: «امروز صبح در دیزبادن [آلمان] قدری خرید کردم. ناهار در دیزبادن خوردم. مذاکرات با دکتر شلوتور کردم. بعدازظهر حرکت به تل آویو. در فرودگاه آقای کشتی [کذا] آمده بود.»
[یکشنبه 1 تیر:] «امروز صبح ملاقات با کشتی با ژنرال... معاون وزارت دفاع. بازدید SPIS و تسلیحات اسرائیل. شب مهمانی منزل کشتی. با ژنرال هود، فرمانده هوایی ملاقات کردم.»
[دوشنبه 2 تیر:] «امروز ملاقات با ژنرال دایان. بازدید صنایع هوایی اسرائیل و مهمات‌سازی.»
[سه‌شنبه 3 تیر:] «صبح زود حرکت به حیفا، بازدید مهمات‌سازی، بازدید تیراندازی گابریل. مراجعت به تل آویو. ملاقات با کشتی. مراجعت به تهران.»
طوفانیان در برگه‌های سالنامه 1351 نیز طی روزهای هفتم تا یازدهم مرداد چکیده مواردی را بدین شرح ثبت کرده است:
[شنبه 7 مرداد:] «امروز صبح با هواپیمای خصوصی رفتم پاریس لباس عروس خریدم. ناهار خوردم. پرواز کردم به آتن و تل آویو. ساعت 9:30 به تل آویو رسیدم.»
[یکشنبه 8 مرداد:] «صبح معاون وزیر دفاع. بازدید صنایع نظامی. ناهار با رئیس سازمان. بعدازظهر وزیر دفاع.»
[دوشنبه 9 مرداد:] «صبح صنایع هواپیماسازی، ناهار با آن‌ها. عصر صنایع نظامی. شام در بیت‌المقدس.»
[سه‌شنبه 10 مرداد:] «صبح بازدید از مرکز بررسی‌ها، میدان تیراندازی، وسایل بازدید شب و مراقبت. جواهر خریدم.»
[چهارشنبه 11 مرداد:] «امروز صبح به بازدید... رفتم. بعداً رفتم به کارخانه رادیو، ناهار در آنجا، برگشتم هتل. ملاقات با ژنرال...»
«جیمز بیل» در کتاب شیر و عقاب می‌نویسد:
مقامات بالای ارتش ایران نیز دائماً در رفت و آمد بین تهران و اسرائیل بودند تا با مقامات بالای دفاعی اسرائیل دربارة مطالب تسلیحاتی و تکنولوژی نظامی به گفت‌وگو بپردازند. به عنوان مثال در ژوئیه 1978 (تیر 1357) ارتشبد حسن طوفانیان، معاون وزارت جنگ شاه از تل آویو دیدار نمود و با یک سری از افراد در مقامات حساس، نظیر موشه‌دایان، وزیر خارجه، و عزر وایزمن، وزیر دفاع، ملاقات داشت. در این ملاقات‌ها گفت‌وگوهای فراوان و صریحی در مورد همکاری‌های سیاسی و نظامی بین ایران و اسرائیل انجام می‌گرفت. در میان آنچه می‌گذشت، طوفانیان اصرار داشت که با اسرائیل یک طرح موشکی مشترک برقرار کنند. وی سناتورهای آمریکایی را مورد انتقاد قرار می‌داد که: «با جغرافیا آشنایی ندارند و در مورد مسائل جهان، ناآگاه هستند.» و پیشنهاد می‌کرد که «ایران و اسرائیل متفقاً برای نجات انورسادات، رئیس جمهوری مصر و ملک حسین، پادشاه اردن کوشش کنند.»1
با نیم نگاهی به آنچه که در ملاقات میان ژنرال موشه‌دایان، وزیر خارجه اسرائیل و ژنرال طوفانیان در تل‌آویو مورد بحث واقع شد، تا اندازه‌‌ای می‌توان سیمای فکری و سیاسی طوفانیان را ترسیم کرد. در بخشی از صورت جلسات تدوین‌شدة این دیدار چنین آمده است:
«طوفانیان اعلام داشت که ایران بسیار علاقه‌مند به اتکای متقابل با اسرائیل است... ژنرال دایان ادامه داده گفت که ما خوش‌وقتیم از اینکه دوستی مانند اعلیحضرت شاهنشاه داریم و ما به او اتکا داریم. و هیچ اطلاعاتی را از وی دریغ نخواهیم داشت. ژنرال طوفانیان سپاسگذاری خود را از ژنرال دایان بیان داشته گفت که پس از استماع سخنان ژنرال دایان وی مجاز است که بگوید که با توجه به سیاست حکومت اسرائیل که توصیف شد، نه تنها ممکن است همکاری بین دو کشور ادامه یابد، بلکه این همکاری به نحو قابل ملاحظه‌ای توسعه یابد.2
موضوع احداث کارخانه ساخت خمپاره‌انداز 155 میلی‌متری «ساگاد» از دیگر موضوعات مورد بحث دایان ـ طوفانیان بوده است. بر مبنای اظهارات طوفانیان مقرر شده بود خمپاره‌اندازهای اسرائیلی با پروانة اسرائیل در این کارخانه در خط تولید انبوه قرار گیرد.3 موضوع ساخت موشک زمین به زمین با توانایی استقرار کلاهک هسته‌ای نیز از دیگر موضوعات مورد بحث طرفین بوده است.4
طوفانیان در مسافرت تیرماه 1357 خود به اسرائیل، نشستی را با ژنرال عزر وایزمن،وزیر دفاع این رژیم منعقد نمود. رهیافت به آنچه که در این دیدار میان وایزمن ـ طوفانیان گذشت در شفاف کردن مواضع طرفین کمک شایانی می‌نماید. در همین دیدار، عزر وایزمن تصریح می‌کند که نخستین ملاقات وی با محمدرضا پهلوی به یازده سال پیش ـ مارس 1966 م / فروردین 1345 ش ـ بازمی‌گردد.5 طوفانیان در این دیدار به وایزمن اظهار می‌دارد:
ما تنها دو کشور [ایران و اسرائیل] در منطقه هستیم که می‌توانیم به یکدیگر متکی باشیم.6
پیوندهای نهان و آشکار طوفانیان با عناصر رژیم اسرائیل تا آستانه پیروزی انقلاب اسلامی برقرار بود. نمونة برجستة این ارتباط، نامه وایزمن، سی و هشت روز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، است. در نامة وایزمن به این موارد اشاره شده است:
1. سپاسگذاری از طوفانیان به خاطر «کمک‌های بی‌دریغ طی سال‌ها همکاری متقابل که تا به امروز ادامه دارد.» از تاریخ فرستادن نامه پی می‌بریم که این همکاری‌ها تا واپسین روزهای سقوط سلطنت پهلوی ادامه داشته است.
2. اظهار امیدواری عمیق سران رژیم اسرائیل به پایان یافتنِ آنچه به زعم آنان «شورش و بلوا» در ایران بود.
3. توجه به این موضوع که میان وایزمن و طوفانیان دوست و رابط مشترک ویژه‌ای وجود داشت که پیام‌ها را میان این دو رد و بدل می‌کرد.7 متن این سند از این قرار است:
***
شخصی ـ محرمانه
وزارت دفاع
تل آویو، 4 ژانویه 1979
عالی‌جناب تیمسار طوفانیان
معاون وزارت جنگ
سعدآباد، تهران،ایران
تیمسار عزیزم
با استفاده از فرصت دیدار دوستانمان با شما، سلام گرم و صمیمانه خود را خدمت شما ارسال می‌دارم و شخصاً از کمک‌های بی‌دریغ شما طی سال‌ها همکاری متقابل که تا به امروز ادامه دارد، تشکر می‌کنم.
ما در اینجا جریان پرتلاطم حوادث ایران را با دقت و با تردید و نگرانی دنبال می‌کنیم. ما همگی عمیقاً امیدواریم که شورش و بلوا پایان یابد و اوضاع به حالت عادی بازگردد. من اکنون مشتاقانه چشم انتظار بازگشت دوستمان هستم تا گزارش گفت‌وگوهایش با شما را دریافت کنم.
در آرزوی سلامتی و شادمانی شما و خانواده‌تان هستم.
ارادتمند
عزر وایزمن
وزیر دفاع
***
روابط طوفانیان با مقامات عالی‌رتبه رژیم صهیونیستی در رسته‌های مختلف بوده است و طوفانیان در برهه‌هایی پذیرای هیئت‌های نظامی اسرائیل در ایران بوده است. نمونه‌ای از آن بازدید فرمانده نیروهای دریایی اسرائیل است که در بازگشت به کشورش سپاسگذاری خود را از مهمان‌نوازی طوفانیان به گونه‌ای «سری» ابراز داشته است.
***
فرمانده کل نیروهای دریایی اسرائیل
تل آویو
18/6/78 [19]
ژنرال طوفانیان عزیز
اکنون که به موطن بازگشته‌ام میل دارم تشکرات خود را به مناسبت مهمان‌نوازی شما ابراز دارم. ملاقات و بحث با شما دربارة مسائل مختلف یک تجربة خوشایند و جالب بوده است.
من یقین دارم که پیوندهای دوستی بین دو ملت ما و دو نیروی دریایی ما از این فرصت سود برده‌اند. اجازه بدهید احترامات فائقه را نسبت به شما ابراز داشته و بهترین آرزوها را برای شخص شما و کشور شما اظهار دارم.
ارادتمند شما
م. بارکایی دریابان
فرمانده نیروهای دفاعی اسرائیل، نیروی دریایی
***
نیروهای دفاعی اسرائیل
دفتر وابسته‌های نظامی هیئت‌های نمایندگی دفاعی
ایران، سری، 2 ژوئیه 1978
جناب آقای ژنرال حسن طوفانیان، معاون وزارت جنگ، متصدی امور تسلیحات ادارة خرید و تدارکات، سلطنت‌آباد.
طوفانیان در ملاقات‌های محرمانه خود با مقامات اسرائیلی، پرده از همکاری‌های گسترده و نهان ایران شاهنشاهی و رژیم صهیونیستی می‌گشاید. یکی از نمونه‌های برجسته این گفتمان‌های متقابل، ملاقات طوفانیان با وایزمن در وزارت دفاع اسرائیل در تل آویو به تاریخ دوشنبه هجدهم ژوئیه 1977 در ساعت سه بعدازظهر است که در حضور اوری لوبرانی، دکتر سوزمان، آ.بن یوسف، و سرهنگ الان تهیلا انجام شده است. طوفانیان خطاب به وایزمن اظهار می‌دارد:
این پیام اعلیحضرت است، به ویژه به شما صحبت بکنیم و به شما بگوییم که شما در اینجا و ما در ایران می‌توانیم دو اثر دفاعی باشیم و ما می‌توانیم با یکدیگر همکاری کنیم.
در همین دیدار ژنرال عزر وایزمن آشکارا سخن از شش قرارداد فیمابین ایران و اسرائیل به میان می‌آورد. شش قراردادی که در «مرحلة عمل» است و اظهار می‌دارد که باید فکر خود را صرف چیزهایی نماییم که در قراردادها نیست، مثلاً ساخت هواپیماهای جنگنده بر اثر کوشش مشترک ایرانی ـ اسرائیلی.
از مجموعه آنچه باید شد می‌توان به ارتباط نزدیک و با اهمیت طوفانیان با عوامل صهیونیستی پی برد، ارتباطی که سال‌ها قبل برقرار شده بود و تا واپسین روزهای حاکمیت نظام شاهنشاهی ادامه داشت.
پی‌نوشت‌ها:
1. شیر و عقاب. روابط بدفرجام ایران و آمریکا، صص 570 ـ 571. بر مبنای اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا در تهران، چنین می‌نماید که تاریخ سفر طوفانیان ژوئیه 1977/ تیر 1356 بوده باشد.
2. اسناد لانه جاسوسی. ج 19، صص 54 و 56.
3. همان. ص 57.
4. همان، ص 60.
5. «ژنرال وایزمن: من مشتاق هستم که بار دیگر اعلیحضرت را ببینم. 11 سال است او را ندیده‌ام. من به یاد دارم آخرین باری که او را دیدم در مارس 1966 بود.» همان. ص 71.
6. همان. ص 85.
7. تاریخ معاصر ایران (کتاب چهارم). تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، 1371، صص 261 ـ 263.
/ج
