کارنامه پزشکی میسیونرهای مذهبی

تبلیغات و اعزام مبلغ در تاریخ هر دین و مسلکی رواج داشته و دارد؛ از بودایی گرفته تا یهودیت، از مسلمانان تا مسیحیت، اما باید اعتراف کرد فعال ترین جنبش تبلیغی در میان ادیان دنیا مربوط به مسیحیت بوده است. آنان هیچ گاه فرصت تبلیغ دین و جذب افراد را از دست ندادند. نمونه شاخص آن نیز جنگ های صلیبی بود. آنان حتی در قرن هفتم با آگاهی از حمله مغول به جهان اسلام با قدیس خواندن چنگیزخان هیئت های متعدد مذهبی را به سوی مغولستان فرستادند تا با جذب آنان به سوی مسیحیت ضربه اصلی را به پیکر جهان اسلام بزنند. دوران صفویه نیز از درخشان ترین دوران تبلیغی آنان بود، زیرا، ایران در اوج قدرت و در هدفی مشترک با اروپا و برای مقابله با دولت عثمانی به فعالیت مبلغان .مسیحی روی خوش نشان می داد
اما دوران قاجار با دوره های قبل تفاوت فاحش داشت. برخلاف دوره صفویه، در قرن نوزدهم، ایران در حالی هیئت های سیاسی و مبلغان مذهبی به ایران وارد شدند که از نظر سیاسی و نظامی بسیار ضعیف بودند. از همه مهم تر وضعیت اسفناک بهداشتی و درمانی، سبک سنتی شیوه های درمان، گسترش بیماری های مسری و غیرمسری، سطح پایین بهداشت عمومی، و عقب ماندگی عمومی کشور بود که موجب شد تا عرضه خدمات پزشکی بهترین گزینه برای کسب رضایت مردم باشد. مبلغان مذهبی هم با علم به اهمیت این نوع اقدامات نیاز مردم را به درمان بیماری ها احساس می کردند. فعالیت پزشکی میسیونرها همه مردم، حتی فقیرترین آنها، را در برمی گرفت. هریک از مبلغان مذهبی؛ آمریکایی، انگلیسی، فرانسوی و غیره نیز با تأسیس پایگاهی برای خود سعی می کردند در سایه اقدامات بهداشتی و تأسیس بیمارستان، .تبلیغات آرام و رونده ای را برای گرایش مردم به مسیحیت خواه پروتستان و یا کاتولیک فراهم آورند
اگرچه هدف اصلی مبلغان مذهبی از همان ابتدا نفوذ در میان مسلمانان بود، اما مجبور شدند تا مدت ها توجه خود را به ارامنه معطوف کنند، اما در کل باید گفت در رسالتی که آنان را به سوی ایران کشانید هیچ موفقیتی دیده نشد. چنانچه کرزن نیز با اعتراف به این امر ذکر کرده:« من حتی به یک نفر هم که از اسلام به دین مسیحی درآمده باشد برخورد نکرده ام.»(کرزن، 1362: ج2/ 71). بنجامین نیز در همین زمینه در خصوص میسیونرهای امریکایی می نویسد: آیا بهتر نبود که این همه خرج نمی کردند به ایران نمی آمدند و در همان آمریکا به کار خود ادامه می دادند( بنجامین، 1363: 271).اما همین اقدامات مذهبی و سیاسی در چهارچوب پزشکی منشأ خدمات فراوانی بود و موجب شد تا ضمن آشنایی مردم با پزشکی نوین بستر مناسبی را برای آشنایی با تمدن غربی، تأسیس مدارس به سبک جدید، و برپایی بیمارستان های جدید فراهم آورند. از آن جایی که ایران قرن نوزدهم عرصه فعالیت هیئت های مذهبی کشورهای مختلفی چون امریکا، انگلیس، و فرانسه شده بود در جدول زیر، تلاش شده تا به عملکرد پزشکی آن ها جداگانه .پرداخته شود

 

کادر	نوع خدمات	مکان	نوع سازمان	ملیت
11پزشک که دو نفر زن بودند	بیمارستان به انضمام دواخانه و پلی کلینیک	ارومیه، تبریز، رشت، تهران، همدان، قزوین، کرمانشاه	هیئت مذهبی پرسبیترن	امریکایی
دست کم 10	بیمارستان دولتی کوچک در تربت و مشهد، CMSدارای بیمارستان هایی در کرمان، یزد، و یکی برای زنان، و دیگری برای مردان	تهران، مشهد، تربت حیدریه، ناصرآباد، کرمانشاه، بوشهر، اصفهان، کرمان، یزد، شیراز	دولت انگلیس و جامعه هیئت های مذهبی کلیسا	بریتانیایی
دست کم 4 نفر و یک نسطوری آموزش دیده در فرانسه در خسروا	در مقام اساتید دارالفنون، خدمات دولتی، بیمارستان کوچک خسروا (1)	تهران، تبریز، بوشهر، خسروا	خصوصی بیمارستان ابرسان	فرانسوی
2	پزشک نمایندگی یکی که بیمارستان را هدایت می کند در همه شهرها، دوافروشی های آلمانی	تهران، تبریز، بارفروش، رشت، همدان، صحنه، کرمانشاه	دولتی	آلمانی
دست کم 4	بیمارستان کوچک در تبریز، تربت، ارومیه	تهران، مشهد، تربت حیدریه، تبریز، ارومیه	صلیب سرخ، دولتی، شرکت راه	روسی

جدول: بیمارستان های خصوصی بیگانه در ایران سال 1288ش/ 1909م(فلور، 1386: 261).

پی نوشت ها :

1.در متن خسروی آمده است صحیح آن خسروا است که یکی از دهکده های سلماس می باشد.

منبع: شمس اردکانی، محمدرضا؛ عظیمی، رقیه سادات؛ قاسملو، فرید؛(1389)، روند تحول پزشکی نوین ایران، از دارالفنون تا تأسیس دانشگاه تهران، تهران: چوگان با همکاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، اول/1390.