نویسنده: حمید کریمی

مقدمه

رشد سریع جنبش های نو پدید دینی (New religious Movements) در دنیا و نیز در ایران، امری است که متأسفانه مورد بی توجهی مسئولان و جامعه فرهنگی - حوزوی و دانشگاهی - ما قرار گرفته است. ادیان یا آیین ها یا نحله های جدید فکری، انواع مختلف دارند.
تنوع این ادیان به لحاظ سن اعضا، محل زندگی آنان (شهر و روستا)، نحوه زندگی افراد ( زندگی ریاضت بار در عزوبت یا غوطه ور شدن در هرزگی جنسی)، اعمال و شعائر ( از سرود و نماز گرفته تا مدیتیشن، رقص، قربانی شعائری و عملیات جنسی) آن قدر زیاد است که در ابتدا، هرگونه وجود رسمی و سنتی وجه اشتراک بین آن ها را نفی می کند. در عین حال برخی صفات مشترک، کم و بیش در آیین های جدید مشاهده می شود که عبارتند از:
1. معمولاً اعضای این فرقه ها، دلبسته تر و پای بندتر و متعصب تر از کسانی هستند که به ادیان رسمی معتقدند.
2. عضویت در این گروه ها در جامعه، غیر مأنوس و غیر طبیعی است. برخی فرقه ها در غرب و عموم آن ها در کشوری با دین رسمی و قوی مانند اسلام در ایران، تشکیلاتی کم و بیش مخفی و زیرزمینی تشکیل می دهند و اعضا را از بازگویی آنچه در محافل خصوصی می گذرد بر حذر می دارند.
3. وجود رهبر مورد پذیرش و غیر معتقد به دین سنتی که تمام جوانب زندگی مریدان اعم از غذا، مسکن، همسر، لباس و حتی حق حیات را تعیین می کند.
4. ادعای دسترسی به حقیقت، بهتر و بیشتر از ادیان گذشته.
5. تفاوت روشن بین «آنان» که به طور متجانس، خوب و الهی هستند و «ما» که به طور هماهنگ، بد و شیطانی هستیم.
6. مدعی هستند که راهی سریع، مرحله بندی شده و قابل اجرا برای رسیدن به حقیقت دارند. (1)
برخی از جوانان و افراد دیگر به علل مختلف مانند مشکلات خانوادگی، کمبود محبت، عدم اطلاع کافی از آموزه های اصیل دین اسلام، نارسایی ها و آسیب های اجتماعی و فرهنگی، به این آیین ها گرایش پیدا می کنند.
این توجه و تبعیت از آیین های جدید، خطرات و پی آمدهای فراوانی به دنبال دارد که به چند مورد اشاره می شود:
1. تعدد و تکثر ادیان جدید و افزایش پیروان آن ها، موجب کاهش اعضا و تضعیف جبهه دین حق می شود.
2. از جمله تأثیرات فرقه های جدید بر جامعه غربی عبارت است از: ضرر رساندن به امنیت جامعه، اقتصاد، فرهنگ و اخلاق ( با توسعه فحشا و اعتیاد به مواد مخدر) و نیز اعتقادات و دین مردم.
3. افزایش خودکشی، خشونت و تقابل گروه ها و فرقه های موجود در جامعه مانند جریان حمله به مترو توسط اعضای یک فرقه جدید بودایی در ژاپن به نام اوم شینر که موجب قتل 12 نفر شد و یا خودکشی گروهی 51 تن از اعضای معبد خورشید که در سال 1994 م انجام گرفت.
4. کاهش امنیت و استحکام خانواده از طریق جدا کردن جوانان از پدر و مادر و رویارویی با یکدیگر و نیز عدم میل به تشکیل خانواده و ازدواج از سوی دسته ای از این پیروان.
5. ضررهای جسمی و روحی به افراد از راه ترویج زهد افراطی، شست و شوی مغزی، ناهنجاری های روانی و خودکشی، رژیم های غذایی خاص و من درآوردی، استفاده از الکل و قرص های اکستازی و مانند این ها. (2)
برای این که میزان نفوذ جنبش های دینی جدید در ایران روشن شود، به چند عامل باید توجه کرد - نیازی به ذکر ندارد که بانیان و پیروان این آیین ها، معمولاً به طور مخفی و بی سر و صدا، فعالیت و تبلیغ می کنند-:
الف) نشریات، چند ناشر مهم در ایران اکنون محصولات پیش روان و پیروان آیین هایی مانند راجنیش یا اوشو، ساتیا سای بابا، خوزه سیلوا، پائولو کوئیلو، م - رام الله، مِهِر بابا، اِکِنکار را منتشر می کنند. مجلاتی نیز وجود دارد که موضوع اصلی آن ها، علوم باطنی و تعالیم معنوی و... است. کثرت فوق العاده بازدیدکنندگان از غرفه های این کتب در نمایشگاه های بین المللی، تعدد چاپ این کتب.
ب) گسترش کلاس های خصوصی و نیمه خصوصی تحول معنوی با موضوعاتی مثل آرامش، روحیه شاد، ارتباط مؤثر، موفقیت شغلی، مالی و اجتماعی،‌ انرژی درمانی، مدیتیشِن، یوگا، تمرکز و مراقبه، در این کلاس ها گاهی استاد به ابتدایی ترین دستورهای دینی و اخلاقی، عامل نیست، در حالی که شاگردان، سخنان استاد را مثل وحی منزل می پذیرند. یکی از خصوصیات این کلاس ها، کمّی کردن امور کیفی است مانند: تسلط بر خویشتن در ده روز، مراقبه در بیست جلسه. (3)
ج) تغییر ظواهر و رفتارهای افراد و استفاده از ابزارها، لباس ها و مدل هایی که توسط برخی از این گروه ها به صورت نماد و سبک ارائه می شود.
اگرچه جامعه مسلمان ایران، برخلاف بسیاری از جوامع غربی و مدرن و پست مدرن، از لحاظ گسترش این فرقه ها، دچار بحران نیست اما علائم مشخص و معناداری که از رشد روزافزون این فرقه ها در کشورمان دیده می شود، ایجاب می کند تا محققان، گویندگان، رسانه ها، نظام تعلیم و تربیت و دیگران هر یک از طریقی به مقابله با این جریانات برخیزند.
ترجمه ی آثار، تألیف کتب، تهیه آمارهای مستند و دقیق از این گروه ها و حامیان و فعالیت های آن ها، تهیه گزارش و فیلم و بالا بردن سطح آگاهی های مردم و خصوصاً دانش آموزان و دانشجویان، از اهمّ نیازهای جامعه کنونی ماست. برای مسلح شدن و مقابله با این امواج، اولین گام شناخت دقیق آن ها از راه تهیه گزارش از کمیت و کیفیت رشد آن ها، شناخت نحوه عضوگیری، تبلیغات، شعارها و آموزه های آنان در ظاهر و خفاست.
گام دوم تحلیل یافته ها و شمارش نقاط ضعف و قوت آن ها و یافتن معادل و برابر آموزه های مثبت آنان در میان مفاهیم غنی دین اسلام، است.
و گام سوم بسط و ارائه آن نقاط مثبت و نشان دادن ضعف و زشتی نقاط منفی است. مشکلات، خلأها و نقص های نسل جدید را باید با استفاده از شیوه ها و ابزارهای روز برطرف کرد تا با یک برنامه ریزی اساسی و منسجم، زمینه های هدایت و دوری از گمراهی جوانان را فراهم کرد. (4)
یکی از فرقه های موجود در جهان کنونی، فرقه شیطان پرستی است. شیطان پرستی انوع متعددی دارد که ما در این جا به بررسی دو گروه می پردازیم:
الف) شیطان پرستی قدیمی یا یزیدیان؛
ب) شیطان پرستی جدید یا کلیسای شیطان.
این دو گروه، گرچه تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند اما از جهاتی هم به یکدیگر شبیه هستند. از جمله این که به شیطان احترام می گذارند. مشخصات دقیق تر این دو گروه بعد از توضیح دو مکتب معلوم خواهد شد.

بخش اول:

یزدیان یا شیطان پرستی قدیمی

کوه سنجار (5) به طول شصت مایل و ارتفاع حدود 4914 پا در دل صحرا و در فاصله هشتاد مایلی غرب شهر موصل واقع شده است. دامنه این کوه محل اصلی زندگی فرقه یزدیان یا شیطان پرستان قدیمی است. (6)
این فرقه مرشد و رئیس خود را شیخ شرف الدین ابوالفضائلی بن مسافر بن اسماعیل بن موسی بن مروان بن حسن بن مروان می دانند. وی مرشد طریقه صوفیه معروف به طریقه عدویه است و در سال 467 ه.ق (1074 م) در روستای بیت فار در جنوب بعلبک لبنان به دنیا آمده و معاصر و دوست عبدالقادر گیلانی مؤسس طریقه صوفیه قادریه است.
وی در روستای لالش در 36 مایلی شمال شرقی موصل به گوشه نشینی و ریاضت پرداخت. او به فضل و زهد معروف بود و در حدود سال 557 ه.ق در سن نود سالگی درگذشت و در هکاریه، در منطقه کردستان عراق و نزدیک موصل در خانقاه خود دفن شد. (7)
شیخ عبدالقادر گیلانی در وصف او می گوید: « اگر پیامبری با تلاش و مجاهدت به دست می آمد، عدی بن مسافر آن را به دست می آورد». (8) دانشمندان دیگری نیز در وصف او و کرامات شیخ مطالبی گفته اند که برخی بسیار غلوآمیز به نظر می رسند. (9)
یکی از سفارش های شیخ عدی به پیروانش، دوری از کتاب و سواد بود که در نتیجه اکثر یزیدیان بی سواد هستند و عقاید آنان سینه به سینه منتقل می شود و به همین دلیل، اولاً: عقاید آن ها مخفی مانده و منتشر نشده است، ثانیاً: برخی اندیشه های آنان تغییر پیدا کرده است.
بعد از شیخ عدی این فرقه به سرعت دچار انحراف شدند. جانشینان وی، نیمه خدایانی هستند که در اساطیر یزیدیه همراه با فرشتگان و ملک طاووس در آفرینش جهان نام آن ها برده می شود. یزیدیان میراث خود را احیا کرده و به اصل زردشتی خود بازگشتند. آنان پس از آن که ظاهراً مسلمان شدند، معتقد به امامت یزید و سپس الوهیت او شدند. تعدادی از خدایان را با او شریک نموده و شروع به پرستش آن ها کردند. آنان شیخ عدی را در بالاترین رتبه ها قرار دادند. (10)
بعد از عدی، صخر برادر او و سپس ابوالبرکات و بعد پسر او عدی و سپس حسن بن ابوالبرکات و بعد محمد شریف الدین و یوسف زین الدین و عزالدین به ترتیب رهبر این گروه شدند. (11)
یزیدیه، برخی شیخ عدی را خدا و برخی شریک خدا و بعضی دیگر وزیر اعظم خدا می دانند که فرمانی بدون رأی و مشورت او صادر نمی شود. درباره وجه نام گذاری این گروه به «یزیدیه» و این که مراد از یزید چه کسی است و نقش عدی چیست و این باورها از چه زمانی پیدا شده است، نظریات متعددی ذکر شده است. (12)
پژوهش گران معتقدند که عقاید یزیدیان از منابع مختلفی سرچشمه گرفته است که عبارتند از: (13)
1. عقاید کهن؛ 2. یهودیت؛ 3. مسیحیت؛ 4. اسلام.
یزیدیان گرچه اکثراً کرد هستند اما در میان ترک ها، عرب ها، هندی ها و دیگران نیز وجود دارند ولی زبان آن ها و دو کتاب مقدس آنان یعنی جلوه و مصحف رش کردی شمالی است. (14)
آمار دقیق و رسمی از تعداد یزیدیان در عراق و سایر کشورها موجود نیست، ولی دایرة المعارف بریتانیکا، چاپ 1984 م، می نویسد که تعداد آنان از یکصد هزار نفر بیشتر نیست. (15)
یزیدیان لباس آبی نمی پوشند و آن را حرام می دانند. لباس سفید را لباس اهل بهشت می دانند و بیشتر استفاده می کنند. رهبر آن ها غالباً لباس سیاه می پوشد و مردها خرقه ای از پشم سیاه روی پیراهن می پوشند که آن را مقدس می دانند. (16)
آن ها شغل خاصی ندارند،‌ ولی اکثراً به کشاورزی و دام پروری اشتغال دارند. (17) تقویم آن ها شمسی و آغاز سال آن ها روز چهارشنبه هفته اول ماه آوریل است؛ در شب چهارشنبه قربانی می کنند و می پزند و تا سپیده دم باید آن را بخورند. (18)
این گروه در طول تاریخ دچار حوادث متعدد و جنگ های زیادی شده اند که ذکر آن ها در این مختصر نیاز نیست. (19)
کردهای یزیدی زبان کردی را زبان خدا و انبیا می دانند و آن را مقدس می شمارند. (20)
اصول عقاید و آداب و احکام یزیدیان را به صورت فشرده می توان چنین ارائه داد:

1. عقاید

اعتقاد به خدای یگانه و ناظم آسمان ها و زمین، آفرینش هفت فرشته برای یاری خداوند، خلق عزرائیل یا ملک طاووس در روز یکشنبه، دردائیل یا شیخ حسن روز دوشنبه، اسرافیل یا شیخ شمس الدین روز سه شنبه، میکائیل یا شیخ ابوبکر در روز چهارشنبه، جبرائیل یا شیخ سجادین در روز پنج شنبه، شمنائیل یا شیخ ناصر الدین در روز جمعه و ملک نورائیل یا شیخ فخرالدین روز شنبه. خداوند به کمک این شیوخ جهان را آفرید و سپس با کشتی آمد به روستای لالش و زمین و آسمان را به صورت کنونی درآورد.
آدم و حوا را خداوند خلق کرد و کار آن ها را به ملک طاووس سپرد و به وسیله او (= شیطان) آن ها از بهشت بیرون رانده شدند. یزیدیان همگی، فقط از نسل آدم هستند و سایر بشر از نسل مشترک آدم و حوا هستند. لذا اختلاط و ازدواج با فرزندان آدم و حوا را جایز نمی دانند. آدم و فرزندان او از آتش جهنم رهایی یافته اند.
شیخ عدی مردم را از دشمنام و نفرین باز می داشت ولی مردم آن را بال و پر دادند تا جایی که لعن شیطان را حرام و قتل لعن کننده را واجب و خود شیطان را إله قرار دادند. همه فرشتگان با سجده بر آدم، مشرک شدند مگر ابلیس که سرور فرشتگان شد.
آن ها می گویند: ما به جز خدای عالمیان، ملک طاووس را از آن رو گرامی می داریم که او منشأ همه پلیدی هاست و باید او را راضی کنیم تا از انتقام او خلاص شویم و به سعادت دنیا و آخرت برسیم. خداوند کریم نیز عاقبت با ملک طاووس آشتی می کند و لعن کنندگان او هلاک خواهند شد. شمایل ملک طاووس را احترام می کنند و زیارت آن را زیارت خود ملک طاووس می دانند و موجب پاکی از گناهان و قبولی عبادات می دانند.
دو توفان قائل هستند، یکی توفان نوح با جزئیاتی خاص این گروه و یکی بعد از آن که دشمنان یزید را هلاک کرد. آن ها به تناسخ و حلول روح در مکان معین و انتقال روح از کالبدهای پست به عالی بر اساس استحقاق و یا لطف معتقدند.

2. تکالیف

اولین تکلیف یزیدیان، کتمان عقاید است.
ارکان دیانت یزیدیان چهار عمل نماز، روزه، زکات و حج است.
1. روزه عمومی و خصوصی، سه روز روزه در روزهای سه شنبه، چهارشنبه، پنجشنبه اول ماه دسامبر یعنی کوتاه ترین روزهای سال. روزه خصوصی هم هشتاد روز است. نیمی از آن را در بیستم ماه دسامبر شرقی و نیم دیگر را در بیستم ماه جولای شرقی آغاز می کنند.
2. نماز به این کیفیت که هنگام طلوع خورشید از خواب برخاسته و پابرهنه رو به خورشید می ایستند و چهاربار سجده می کنند و دعای مخصوصی را به زبان عربی، کردی و فارسی می خوانند.
3. حج، یزیدیان مرقد شیخ عدی را کعبه قرار داده و مراسم خود را در روز 15 ماه سپتامبر شرقی (مطابق روز 28 سپتامبر غربی) آغاز می کنند و در روز بیستم سپتامبر شرقی ( مطابق سوم اکتبر غربی) تمام می کنند. بر هر یزیدی در هر سنی که باشد واجب است سالی یک بار حج انجام دهد. شراب می خورند و شادی می کنند و باید در حضور تصویر ملک طاووس چیزی برای شیخ یا قوال ها بدهد. قوال ها با خاک مرقد شیخ قرص هایی درست کرده و می فروشند. این قرص ها برای تبرک و حفظ سلامتی جسم و جان و خوردن هنگام مریضی مفید است.
4. زکات، بر هر مرید واجب است که یک دهم محصول خود را به شیخ، نصف سهم شیخ را به پیر، نصف سهم پیر را به مربی، سه چهارم سهم را به فقیر و یک چهارم سهم را به کوچک بپردازد. علاوه بر آن مالیات های دیگری نیز هست.
ازدواج در میان آن ها مراسم مفصلی دارد که مخصوص خود آن هاست. عقد با تقسیم یک نان از خانه پیشوایان دین بین عروس و داماد و خوردن آن دو محقق می شود. طلاق نیز با پرتاب یک سنگ ریزه از طرف شوهر به سوی زن انجام می شود.
مراسم کفن و دفن میت هم اعمالی است شبیه آن چه در بین مسلمانان و مسیحیان اجرا می شود ولی با تفاوت های اساسی به اضافه عقیده به تناسخ که گذشت.

3. آداب و رسوم

1. پوشیدن لباس آبی حرام است.
2. برخی از درختان بزرگ و قدیمی را تقدیس می کنند و با پارچه می پوشانند یا رنگ می زنند.
3. اگر کودکی آبله یا حصبه گرفت، از خاک قبر عدی در آب حل می کنند و به او می دهند و بدن کودک را با گل آن خاک می پوشانند تا شفا یابد.
4. رعد و برق، ابر، آتش، خورشید و ماه و ستارگان را گرامی می دارند و به نان و چراغ احترام می کنند.
5. کرافه یعنی برادرخواندگی را مقدس می دانند. نحوه آن این گونه است که طفل را در هنگام ختنه کردن در دامان آن شخص می گذارند. اگر قطره خونی چکید، آن شخص کریف کودک شمرده می شود یعنی برادر خوانده و حامی اوست.
6. لباس پشمین می پوشند و از خاک و سنگ بستر می سازند.
7. ختنه کردن قبل از ازدواج واجب است.
8. غسل تعمید دارند که در رودخانه «شمس» انجام می دهند و کفن های خود را در این رودخانه می شویند.
9. آموختن سواد حرام است. سزای آن در دنیا قتل و در آخرت عذاب است. آموختن عربی ممنوع است. فقط یک نفر از نسل شیخ عدی حق دارد عربی و قرآن یاد بگیرد ولی باید نام شیطان را از نسخه قرآن پاک کند، چرا که کسی حق ندارد نام او را به زبان بیاورد.
10. نماز جماعت حرام است.
11. آب دهان انداختن توهین به ملک طاووس و حرام است.
12. پس از غسل، در حالت ایستاده حرام است که شلوار به پا کنند.
13. قضای حاجت در مستراح حرام است و نیز حمام کردن زیر سقف حرام است.
14. گوشت خوک و تمامی ماهی ها و گوشت آهو حرام است. خروس نیز بر مشایخ و رهبران حرام است.
15. کاهو، کلم پیچ، لوبیا و کدو حرام است.
16. خوردن آب از مشک و کوزه ای که بقبق کند، حرام است.
17. تراشیدن و چیدن سبیل حرام است، ریش تراشیدن بهتر است ولی برای رهبران دینی ممنوع است.
18. شرکت در نماز جماعت مسلمانان حرام است.
19. استفاده از اسب برای باربری ممنوع است.
20. کوتاه کردن ناخن حرام است.
21. غسل جنابت حرام است.
22. بعد از قضای حاجت، طهارت و استنجا جایز نیست.
23. در حضور غیر یزیدی و با تیغ آن، تراشیدن ریش ممنوع است.
24. ترک وطن بیش از یک سال حرام و موجب جذایی زن از شوهر می شود.
25. نگاه به زن غیر یزیدی و شوخی با او حرام است.
26. ازدواج و خانه سازی در ماه آوریل ممنوع است.
27. خبر دادن دیگران از دو کتاب مقدس یزیدیان، حرام است.
28. گوشت ذبح شده دیگران و آشامیدن از ظرف آب دیگران ممنوع است. (21)

پی نوشت ها :

1. بهزاد، حمیدیه، «ادیان جدید، معنا و ماهیت»، روزنامه رسالت (سلسله مقالات)، قسمت سوم.
2. همو، «خطر ادیان جدید»، همان، قسمت اول.
3. با استفاده از مقاله « شاخصه های رشد ادیان جدید در ایران»، قسمت 8، بهزاد حمیدیه، روزنامه رسالت، ش 5836، مورخه ی 1385/1/23.
4. بهزاد حمیدیه، «ادیان جدید، معنا و ماهیت»، همان.
5. سنجار نامی ترکی است که اصل آن سنجر بوده و به معنای عقاب و باز است. این شهر به علت استحکام آن و در دسترس نبودنش، بدین اسم نامیده شده است.
6. محمد تونجی، یزیدیان یا شیطان پرستان، ص 20.
7. همان، ص 25-28.
8. تتمة المختصر،‌ج 2، ص 100 نقل شده از یزدیان یا شیطان پرستان، ص 29.
9. همان، ص 29-38.
10. محمد تونجی، همان، ص 39-40.
11. همان، ص 47.
12. همان، ص 75-76. در برخی منابع آمده است: « علمای علم تاریخ اتفاق کرده اند بر این که نام گذاری این طایفه به کرد یزدی از کلمه ایزد است که اصلش فارسی است و معنای آن آفریننده عبادت و ایجاد کننده پرستش است و آن اطلاق می شود بر فرشتگانی که میان خدا و آدمی واسطه اند و یزیدی ها اعتقاد دارند که ایشان از پیروان آن فرشتگانند و از این رو خود را یزیدی خوانده اند یعنی ایزدی.» ر.ک: عبدالحسین آیتی، کشف الحیل، ج 2، ص 3.
13. محمد تونجی، همان، ص 76.
14. همان، ص 93-99.
15. همان، ص 100-101.
16. همان، ص 102-106.
17. همان، ص 106-107.
18. همان، ص 109.
19. همان، ص 109-115.
20. عبدالحسین آیتی، کشف الحیل، ج 2، ص 6.
21. البته نسل جدید و تحصیل کرده های این فرقه، غالباً این دستورها را قبول ندارند و یا مسلمان می شوند و یا ترک دین می کنند. برای توضیح بیشتر: ر.ک: یزیدیان یا شیطان پرستان، فصل سوم، ص 125-176.