نویسنده: دکتر علی محمّد الماسی
میترا یا میترواس خدای هند و ایران باستان است. آیین این الهه به وسیله ی اقوام مهاجر، هند و اروپایی به هند، شمال بین النهرین و ایران وارد شد. در هند این الهه میترا نامیده می شد. او در آسمان های بالا به وارونا می پیوست. با معاهده ای که بین دو امپراتوری هی تیت و هی تانیا در چهارده قرن پیش از میلاد بسته شد، اولین گسترش، آیین مهر را در شمال بین النهرین منعکس ساخت. در ایران، این آیین دارای اهمیت قابل ملاحظه ای شد. میترا بعداً به عنوان الاهه ی نور مورد پرستش قرار گرفت. وظیفه ی عمده ی او حمایت از عهد و پیمان، رشد و ترویج عدالت و دور ساختن تاریکی و شرارت بود. پادشاهان اولیه ی سلسله ی هخامنشی (قرن پنجم تا ششم پیش از میلاد) میترا را به عنوان یاور خدای بزرگ آن ها اهورامزدا می دانستند. در زمان سلطنت اردشیر دوم (358 تا 404 پیش از میلاد)، میترا در معبد رسمی هخامنشی به اهورامزدا و آناهیتا پیوست. با زوال سلسله ی هخامنشی این آیین به طور خفیفی تجدید حیات یافت، ولی مجدداً در شرق و تحت سلطه ی سلسله ی ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) زوال یافت.
مهرگرایی بیشترین رشد و نفوذ را در غرب به دست آورد. این آیین در قرن پنجم قبل از میلاد با گسترش در آناتولی تحت تأثیر نجوم طالع بینی کلدانی و مذاهب اسرارآمیز یونانی قرار گرفته بود. مهر گرایی در "کاپاد و سیا" مورد قبول قرار گرفت و دزدان دریایی سیسیل نیز آن را قبول کردند. میترا به تدریج به خدای قربانی پذیر خورشید تغییر شکل داد جاذبه ی فراوانی مخصوصاً نزد طبقه ی عشاق کسب کرد. این آیین در بین لژیون های رومی ساکن آسیای صغیر بسیار محبوبیت یافت و سربازان، میترا الاهه ی عدالت را رفیق خود می دانستند. لژیون ها این آیین را در طول رودخانه های دانوب تا بریتانیا و راین انتشار دادند. طی امپراتوری روم واقعه ی کانونی میتراگرایی قربانی کردن گاو مقدس به وسیله ی میترا بود. این آداب با آیین خدای مجامع اولیه ی زرتشتیان بیگانه می نمود. در آثار مجسمه ای میترایی، قهرمانی که کلاه مخصوص به سر داشت و خنجر خود را در بدن گاو فرو می کرد نشان داده شده است. زیرا تصور می شد که مرگ گاو نر به موجودات زنده حیات می بخشد و میترا کشنده ی آن، قوه ی خلاق محسوب می شد.
مهرگرایی یک مذهب اسرارآمیز بود که هر مرد از هر طبقه ی اجتماعی ممکن بود به آن وارد شود. این آشنایی مستلزم روالی هفت مرحله ای بود که نشان می داد این ایمان در هفت سطح فلکی مشخص قرار دارد و از طریق آن مراحل، مؤمن به این آیین به بهشت صعود می کرد. همه ی تازه واردان در جایگاه های مساوی قرار دارند زیرا در این آیین، سلسله مراتب روحانیون وجود ندارد. مهرگرایی شامل مراسم عبادی از قبیل تعمید و غذای مقدس بود. میترا به پیروان خود جاودانگی در آخر زمان را وعده می داد و بنابر این جنبه منجی یا شفیع به خود می گرفت؛ از معتقدین انتظار می رفت که به قوانین اخلاقی شدیدی پای بند شوند. تأکید میترائیسم بر پیروزی خیر بر شر، وعده ی جاودانگی از طرف او و محتوای اخلاقی اش، وی را قادر ساخت که تا سه قرن در قلوب مردمان، با مسیحیت در رقابت باشد. میترا حتی نفوذ خود را بر مسیحیت در طی قرن سوم میلادی از طریق آیین مانی که یک شاخه ی فرعی از مذهب زرتشت بود اعمال کرد.
منبع : تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران
مهرگرایی بیشترین رشد و نفوذ را در غرب به دست آورد. این آیین در قرن پنجم قبل از میلاد با گسترش در آناتولی تحت تأثیر نجوم طالع بینی کلدانی و مذاهب اسرارآمیز یونانی قرار گرفته بود. مهر گرایی در "کاپاد و سیا" مورد قبول قرار گرفت و دزدان دریایی سیسیل نیز آن را قبول کردند. میترا به تدریج به خدای قربانی پذیر خورشید تغییر شکل داد جاذبه ی فراوانی مخصوصاً نزد طبقه ی عشاق کسب کرد. این آیین در بین لژیون های رومی ساکن آسیای صغیر بسیار محبوبیت یافت و سربازان، میترا الاهه ی عدالت را رفیق خود می دانستند. لژیون ها این آیین را در طول رودخانه های دانوب تا بریتانیا و راین انتشار دادند. طی امپراتوری روم واقعه ی کانونی میتراگرایی قربانی کردن گاو مقدس به وسیله ی میترا بود. این آداب با آیین خدای مجامع اولیه ی زرتشتیان بیگانه می نمود. در آثار مجسمه ای میترایی، قهرمانی که کلاه مخصوص به سر داشت و خنجر خود را در بدن گاو فرو می کرد نشان داده شده است. زیرا تصور می شد که مرگ گاو نر به موجودات زنده حیات می بخشد و میترا کشنده ی آن، قوه ی خلاق محسوب می شد.
مهرگرایی یک مذهب اسرارآمیز بود که هر مرد از هر طبقه ی اجتماعی ممکن بود به آن وارد شود. این آشنایی مستلزم روالی هفت مرحله ای بود که نشان می داد این ایمان در هفت سطح فلکی مشخص قرار دارد و از طریق آن مراحل، مؤمن به این آیین به بهشت صعود می کرد. همه ی تازه واردان در جایگاه های مساوی قرار دارند زیرا در این آیین، سلسله مراتب روحانیون وجود ندارد. مهرگرایی شامل مراسم عبادی از قبیل تعمید و غذای مقدس بود. میترا به پیروان خود جاودانگی در آخر زمان را وعده می داد و بنابر این جنبه منجی یا شفیع به خود می گرفت؛ از معتقدین انتظار می رفت که به قوانین اخلاقی شدیدی پای بند شوند. تأکید میترائیسم بر پیروزی خیر بر شر، وعده ی جاودانگی از طرف او و محتوای اخلاقی اش، وی را قادر ساخت که تا سه قرن در قلوب مردمان، با مسیحیت در رقابت باشد. میترا حتی نفوذ خود را بر مسیحیت در طی قرن سوم میلادی از طریق آیین مانی که یک شاخه ی فرعی از مذهب زرتشت بود اعمال کرد.
منبع : تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران
