دختران، بهداشت و سلامت تن و روان (2)

پرخوابی و آثار آن

بعضی اوقات، با افرادی مواجه می شوید که زیاد می خوابند. بعضی از این افراد پرخواب، تا نیم ساعت یا بیشتر، پس از بیدار شدن بی حالند و نمی توانند حواس خود را متمرکز کنند. بیشتر ما عادت کرده ایم پس از هشت ساعت خواب از بستر بیرون بیاییم و با اشتیاق، کار روزانه خود را آغاز کنیم، ولی فرض کنید شما از کسانی باشید که استعداد طولانی خوابیدن را دارید و نیز فرض کنید هر چند وقت یک بار، فرصت می یابید تا یازده ساعت بخوابید. اکنون که بیشتر استراحت کرده اید، آیا در کار خود نیز هوشیاری و کارایی بیشتری خواهید داشت؟!(1)
گاهی شنیده می شود که می گویند خواب زیاد کسلی می آورد. رالف برگر، (2) محقق روان شناس، به کمک دو گروه شش نفری داوطلب این مسئله را ثابت کرد. او یک دسته را بر آن داشت شب اول هشت ساعت و شب دوم یازده ساعت بخوابند، و دسته دوم را بر آن داشت شب اول یازده ساعت و شب دوم هشت ساعت بخوابند، همچنین هر صبح، نیم ساعت پس از بیدار شدن و در ساعت معینی از روز، از آنها خواسته می شد به مدت پانزده دقیقه، دقتی در سطح بالا از خود نشان بدهند: کاری که آنها باید انجام می دادند، این بود که از میان تعداد زیادی صدای زنگ که هر دو ثانیه و نیم به صدا در می آمد، آن عده معدودی را که طول آنها به جای 4 ثانیه، 6 ثانیه بود، تشخیص بدهند. افرادی که یازده ساعت خوابیده بودند، در مقایسه با افرادی که هشت ساعت خوابیده بودند، تعداد کمتری از این صداهای طولانی تر را تشخیص دادند و نیز بارها صداهای کوتاه تر را به جای صداهای طولانی تر گرفتند. (3)
این آزمایش نشان داد: خواب زیاد تمرکز را کم می کند و فرد سالم هم اگر در خواب، زیاده روی کند، دچار کسالت و خمودگی می شود.
حضرت علی (ع) در سخنی زیبا، درباره پرخوابی می فرمایند: کثره الاکل و النوم تفسدان النفس و تجلبان المضره؛ (4) « پرخوری و پرخوابی، باعث فساد و تباهی روح و جلب عوارض زیان بار است».
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: کثره النوم مذهبه للدین و الدنیاء ایاک و کثره النوم فان کثره النوم یدع صاحبه فقیرا یوم القیامه؛ (5) « خواب زیاد دین و دنیای فرد را از بین می برد. بپرهیز از خواب زیاد! به درستی که خواب زیاد [زمینه ساز حسرت و اندوه فرد در روز قیامت می شود] و فرد را فقیر می گرداند».
بنابراین، والدین ضمن تأمین فرصت خواب مورد نیاز دختران نوجوان، باید از پرخوابی آنها جداً‍ جلوگیری کنند تا فرزندان آنها کمتر دچار کسالت و خمودگی شوند.

زمان خواب

اگر چه تنظیم چرخه فعالیت و خواب و بیداری انسان، تا حدودی به عادت خود فرد بستگی دارد، اما از نظر زمان خواب، اولویت هایی مشاهده می شود که با طبیعت انسان سازگار بوده، برای سلامت انسان مؤثر است.
الف) خواب شبانه بر خواب روزانه ترجیح دارد. پژوهش های علمی صورت گرفته ثابت کرده است خوابیدن در روز نمی تواند بی خوابی شب را جبران کند و خواب روز، حتی در اتاقی ساکت و بدون سرو صدا و تاریک که همه چیزش بهداشتی باشد، از نظر کیفیت، مزایا و ویژگی های مثبت خواب شب را ندارد. قرآن کریم در اشاره به این حقیقت علمی می فرماید: هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا؛ (6) « اوست کسی که برای شما شب را قرار داد تا در آن بیارامید و روز را روشن گردانید».
آرامش و سکون که هدف از آفرینش شب، قرار داده شده است، یک واقعیت مسلم علمی است که دانش امروز آن را به اثبات رسانده است. پرده های تاریکی نه تنها یک وسیله اجباری برای تعطیلی فعالیت های روزانه است، بلکه اثر مستقیمی روی سلسله اعصاب و عضلات آدمی دارد و آنها را به حالت استراحت و خواب و سکون می برد ... . (7)
ب) خواب اول شب، بهتر است؛ چنانچه امام باقر (ع) می فرمایند: ان شیعتنا ینامون اول الیلی؛ (8) « پیروان ما، اول شب می خوابند».
آزمایش های ویلیام وینت (9) و محققان دیگر، ثابت کرده است نیاز انسان به مرحله چهارم خواب، بیشتر است و این مرحله، در نیمه اول شب رخ می دهد. خواب در این مرحله، از عمق طولانی تری نسبت به دیر زمان ها برخوردار است. (10)
ج) خواب نیمروزی مطلوب تر است. خواب نیمروز (قیلوله) از آداب مشهور اسلامی است و زمان آن قبل از غذا خوردن ظهر یا بعد از آن می باشد. خواب سبک و کوتاه بعدازظهر، برای هضم غذا نیز مناسب است؛ چه اینکه آمده است: النوم بعد الطعام یهضم و یمری؛ (11) « خواب بعد از غذا در هضم غذا و جذب آن مؤثر است».
پژوهشگران آلمانی به تازگی دریافته اند خواب نیمروزی، برای بعضی افراد بسیار مفید است. تحقیقات این پژوهشگران نشان داده است خواب بعد از ظهر هر چند کوتاه باشد، می تواند در بازگرداندن انرژ و تمرکز ذهن مؤثر باشد. پژوهشگران اعلام کرده اند: همه افرادی که هشت ساعت خواب شبانه دارند، باید یک خواب کوتاه نیمروزی را نیز به برنامه زندگی خود اضافه کنند تا نیروی از دست رفته بدنشان تجدید شود. آنان می گویند: اگر عصبی، زودرنج و فراموش کار هستید، خواب کوتاه نیمروزی را در برنامه های خود بگنجانید. (12)

مقدار خواب

میزان خواب و بیداری، همانند دما و سایر فعالیت های بدنی، مطابق یک چرخه 24 ساعته تغییر می کند و این چرخه توسط خود بدن به وجود می آید. بنابراین، مقدار خواب هم مانند زمان خواب، بستگی به عادت شخصی فرد و بازیابی انرژی از دست رفته دارد. افراد بر اساس فعالیت هایی که در روز انجام می دهند، جسم و روانشان احتیاج به فرصتی دارد که در آن مدت به وسیله خواب، تجدید قوا کند؛ از این رو می توان گفت بین پنج تا هشت و نیم ساعت خواب در هر شبانه روز برای نوجوانان امری طبیعی است. (13)

بهداشت دهان و دندان

حفظ بهداشت دهان و دندان و لثه ها، ضروری است؛ چون بدون مسواک زدن و نخ دندان کشیدن منظم، دندان ها ممکن است دچار فساد و لثه ها دچار بیماری شوند. شست و شوی دندان ها، علاوه بر افزودن بر زیبایی و سلامت دندان و در نتیجه نحوه بهتر تکلم، برای سلامت دهان و بدن نیز ضروری است. امروزه توجه به بهداشت دندان ها در بسیاری از کشورهای جهان، سبب کاهش شیوع فساد دندان نسبت به چند دهه قبل شده است؛ از این رو لازم است به موضوع بهداشت دهان و دندان توجه بیشتری مبذول شود.

مشکلات دندان

1. درد دندان

یکی از مشکلاتی که معمولاً به دلیل اهمال و غفلت در بهداشت دهان و دندان ایجاد می شود، دندان درد و فساد دندان است.
وجود درد در یک یا چند دندان، ‌معمولاً علامت وجود مشکل، در دندان ها یا لثه هاست؛ البته باید به این نکته توجه داشته باشید که در دندان، گاهی بسیار خفیف و کم می باشد و گاهی بسیار شدید بوده، برای نوجوانان قابل تحمل نمی باشد.

علل دندان درد

ممکن است درد شدیدی که به دنبال غذا خوردن یا آشامیدن نوشیدنی های داغ، سرد یا شیرین شروع می شود، علامت اولیه فساد دندان باشد. دندان های شکسته، لثه های پس رفته یا بیماری پیشرفته لثه نیز ممکن است منجر به دندان درد شود. گاهی ممکن است احساس درد در ناحیه انتهایی دهان به سبب رویش دندان عقل باشد. (14)
اگر دندان عقل به طور نسبی بیرون آمده باشد و یا در جهت اشتباه رشد کند، امکان احساس درد به ویژه در لثه ها وجود دارد؛ همچنین در برخی موارد، دندان درد در نتیجه اختلال در جای دیگری از بدن، همچون سینوزیت، عفونت گوش و یا مشکل مفصل گیجگاهی فکی ایجاد می شود. (15)

اقدامات مؤثر

اگر فرزند شما دندان درد گرفت و این درد همراه با تب و یا تورم صورت است، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. اگر چه اقدامات موقتی قبل از مراجعه به دندان پزشک می تواند در تخفیف درد به او کمک کند؛ مانند مصرف مسکن ها و همچنین شست و شوی دهان با آب نمک ولرم.

2. پوسیدگی دندان

فساد پیشرونده یک یا چند دندان، سبب تشکیل حفره در دندان ها می شود. این عارضه در سنین کمتر از 25 سال شایع تر است و معمولاً از یک حفره کوچک در مینا (لایه سخت و محافظ خارجی دندان) شروع می شود. اگر درمان صورت نگیرد، سرانجام فساد از لایه خارجی یا مینا به عاج (ماده نرم تری که جسم و تنه دندان را می سازد) نفوذ خواهد کرد. وقتی فساد دندان، پیشرفت می کند، هسته زنده دندان که محتوی رگ های خونی و اعصاب است، ممکن است مبتلا شود و تبدیل به نسج مرده گردد.

علل پوسیدگی

فساد دندان معمولاً به وسیله ایجاد پلاک (رسوب خرده های غذایی، بزاق و باکتری ها) روی سطح دندان ایجاد می شود. باکتری های پلاک، قند موجود در غذا را برای تولید اسید می شکنند که باعث خوردگی و فرسایش مینا می شود. اگر بیشتر از غذاهای قندی استفاده شود و دندان ها به طور صحیح تمیز نشوند، احتمالاً بعد از مدتی یک حفره ایجاد خواهد شد. (16) این وضعیت خصوصاً در کودکان و نوجوانان شایع تر است؛ زیرا رژیم های قندی آنها زیاد است و معمولاً در تمیز کردن دندان ها سهل انگاری می کنند.

3. التهاب لثه ها

التهاب ملایم لثه، تحت عنوان بیماری لثه شناخته می شود و بسیار رایج است و در دختران و زنان از شیوع بیشتری برخوردار است. لثه های سالم، صورتی یا قهوه ای رنگ و محکم هستند. در التهاب لثه، لثه ها به رنگ قرمز ارغوانی درآمده، نرم و براق می شوند و به راحتی خون ریزی می کنند؛ به خصوص هنگام مسواک زدن دندان ها. این بیماری معمولاً با مصرف داروهای خاصی مثل « فنی توئین»، سرکوب کننده های ایمنی و داروهای ضد فشار خون، بدتر می شود. (17)

بوی دهان

دهان علاوه بر محتویاتش، یعنی دندان ها، لثه، زبان، غدد بزاقی و مخاط، به علت موقعیت و ارتباط خاص خود با دستگاه های تنفسی و گوارشی، منعکس کننده حالات سلامت و بیماری این دستگاه هاست. بوی دهان ممکن است نشانه وجود عارضه و ضایعه ای در یکی از قسمت های مرتبط با آن باشد.

علل بوی بد دهان

علل متعددی موجب ایجاد بوی نامطبوع دهان می شوند که به طور عمده، می توان آنها را به دو دسته تقسیم کرد:
الف) علل دهانی که بر اثر ضایعات داخل دهان از قبیل لثه، دندان ها و روی زبان ایجاد می شوند؛
ب) علل خارجی دهانی که در نتیجه عوارض گوارشی به وجود می آیند.

علل داخلی بوی نامطبوع دهان

1. عدم رعایت بهداشت دهان

مسواک نزدن و عدم رعایت بهداشت، اصلی ترین علت ایجاد بوی دهان است. خرده های غذا در بین دندان ها، فاسد و بدبو می شود. بنابراین، در بسیاری از موارد، مسواک زدن و استفاده از نخ دندان، ممکن است باعث از بین رفتن بوی بد دهان شود.

2. جرم و ضایعات دندان

هر چند به ظاهر، خود جرم نباید بویی داشته باشد، ولی این رسوبات، محل مناسبی برای لانه گزینی و پرورش میکروب ها و تکثیر آنها می باشند و بدین ترتیب، عامل عمده ای در جهت ایجاد بدبویی دهان محسوب می شوند.
در مراحل پیشرفته تر، جرم سبب از بین رفتن استخوان اطراف دندان می شود و در نتیجه، بین دندان و لثه حفره ای ایجاد می شود که در آن، علاوه بر بافت های عفونی، مواد غذایی نیز فاسد می شوند و بوی بد دهان تشدید می گردد. بنابراین، راه پیشگیری از بوی بد دهان، عبارت است از: پاک کردن دهان و دندان ها از هرگونه جرم.

3. التهاب بافت های نرم داخل دهان

حفره دهان برای کشت انواع میکروب ها بسیار مناسب بوده، عوامل میکروبی بیماری زای موجود در آب و هوا، غذا، دست ها و اشیا به سهولت می توانند به درون آن راه یابند و به علت اینکه دمای دهان حدود 37 درجه سانتی گراد است و محیط مناسبی برای تولید و ازدیاد میکروب ها می باشد، در چنین مواقعی مخاط دهان و لثه دچار آماش (تورم) می شود و رنگ قرمز تندی به خود می گیرد؛ لذا ترشح غدد بزاقی، غلیظ و چسبنده شده، در نتیجه بوی دهان، نامطبوع می شود. (18)

4. دندان های پوسیده و عفونی

دندان های پوسیده، هم جای مناسبی برای گرد آمدن خرده های غذا و متعفن شدن آنهاست و هم در پوسیدگی های پیشرفته، میکروب ها از طریق ریشه های دندان وارد بافت های زیر دندان می شوند و ایجاد عفونت و چرک می کنند و راهی به خارج می جویند؛ بنابراین، باعث بوی بد دهان می شوند.

5. مخاط روی زبان

مخاط روی زبان، در بعضی از افراد باعث نامطبوع شدن بوی دهان می شود. پاک کردن روی زبان و قرقره کردن با آب نمک، می تواند در زدودن این مشکل مفید باشد.

علل خارجی بیماری های دهانی

1. بیماری های گوارشی: ناراحتی گوارشی، باعث بوی بد دهان می شوند.
2. اختلالات و تغییرات هورمونی: اختلالات هورمونی در بیماری هایی نظیر قند و تغییرات هورمونی سیکل ماهانه دختران، موجب تغییر در بوی دهان می شود. (19)
3. عفونت در راه های تنفس: عفونت در گلو، بینی، سینوس ها و لوزه ها نیز موجب بوی دهان می شود.
4. گرسنگی: گرسنگی بر اثر روزه داری و یا تأخیر در غذا خوردن، موجب بوی بد دهان می شود؛ در این صورت بعد از افطار کردن و با شست شوی دهان و آشامیدن آب، می توان آن را رفع کرد.
برای معالجه بوی بد دهان، باید علت آن را شناسایی کرد تا بتوان نسبت به رفع آن اقدام کرد.

راه های مراقبت از دهان و دندان

برای حفظ بهداشت دهان و دندان، رعایت نکات زیر ضروری است:
1. مسواک زدن: بی شک داشتن دندان هایی تمیز و سفید، خواسته هر فرد است؛ زیرا علاوه بر تأثیر بسزایی که در سلامت جسمی فرد دارد، در زیبایی ظاهری او هم مؤثر است. از آن گذشته، بوی مطبوع دهان هنگام صحبت کردن با دیگران، وابستگی نزدیکی با رعایت بهداشت دندان ها دارد که به وسیله مسواک زدن آنها، محقق می گردد.
در تعالیم اسلام، مسواک زدن دندان ها از اهمیت زیادی برخوردار است و توسط معصومان (ع) سفارش های بسیاری نسبت به این عمل شده است. پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: مازال جبرئیل یوصینی بالسواک حتی ظننت انه سیجعله فرضیه؛ (20) « پیوسته جبرئیل مرا به مسواک زدن سفارش کرد؛ گمان بردم آن را «واجب» خواهد نمود».
امام صادق (ع) فرمودند: لکل شیء طهور و طهور الفم السواک؛ (21) « هر چیزی را پاک کننده ای است و پاک کننده دهان، مسواک زدن است».
امام صادق (ع) در حدیثی دیگر، دوازده فایده برای مسواک زدن برشمردند:
در مسواک زدن، دوازده ویژگی است: از سنت پیامبر (ص) است، موجب پاکی دهان است، نور دیده را زیاد می کند، خداوند را راضی می نماید، دندان ها را سفید می کند، زردی یا پوسیدگی دندان را زایل می نماید، لثه را محکم می سازد، اشتها به غذا را زیاد می کند، بلغم را از بین می برد، حافظه را افزایش می دهد، ثواب عبادات را چند برابر می کند و ملائکه را شاد می گرداند. (22)
هنگام مسواک زدن نکات زیر را باید رعایت کرد
- مسواک زدن دندان ها، حداقل دو بار در روز به مدت پنج دقیقه و در صورت امکان، بعد از هر وعده غذا، اهمیت این کار تا آن اندازه است که پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: اگر مشقت آور نبود، به امت خود دستور می دادم موقع وضوی نماز مسواک بزنند. (23)
- موقع مسواک زدن، باید مسواک را از طرف ریشه به طرف تاج دندان حرکت داد تا به لثه ها آسیب نرسد. بنابراین، برای دندان های ردیف فوقانی، از بالا به پایین و برای دندان های تحتانی، از پایین به بالا و سطح داخلی دندان ها را نیز باید مسواک زد. هیچ گاه مسواک را به طور افقی به دندان نزنید. (24)
- از یک مسواک نرم با سر کوچک و خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
- از تحریک لثه ها، با سنجاق و چوب کبریت و مانند آن باید خودداری نمود و به مجرد آنکه ناراحتی لثه به وجود آمد، باید به دندان پزشک مراجعه کرد. (25)
- استفاده از چوب خلال و یا نخ دندان برای تمیز کردن لابلای دندان ها و خارج کردن خرده های غذا و باکتری ها از نواحی بین دندان ها که نمی توان به آسانی با مسواک به آنها دسترسی یافت، بسیار مفید است.

بهداشت مو

موی سر، یکی از عناصر اصلی در زیبایی ظاهر هر فرد است. زیبایی رو و چهره آدمی، در کنار موی سر جلوه می کند. اگر فرد زیبایی را در نظر بگیرید که تمام اجزای چهره او، یعنی چشم، ابرو، لب ها، بینی و ... متناسب و زیبا باشند، اما موی سر نداشته باشد، خواهید دید که نه تنها آن زیبایی جلوه نمی کند، بلکه ممکن است آن فرد، زشت هم به نظر برسد. داشتن موهای سالم و بلند، یکی از محاسن دختران شمرده شده است و در زیبایی و جمال آنها نقش مهمی دارد. بنابراین، برای حفظ این بخش از بدن، رعایت بهداشت آن بسیار ضروری و مهم است.
استحمام و شست و شوی به موقع موها، شانه زدن و کوتاه کردن موها تأثیر بسیاری در بهداشت آنها دارد. در روایات معصومان (ع) درباره بهداشت موها سفارش های بسیاری شده است. در مورد نگهداری مو از پیامبر گرامی اسلام (ص) روایت شده است: من اتخذ شعرا، فلیسحن ولایته او لیجزه؛ (26) « هر کس موی سرش را بلند می گذارد، آن را خوب نگهداری کند یا آنها را کوتاه کند».
درباره شانه زدن مو و آثار آن، روایات متعددی از معصومان (ع) نقل شده است. امام صادق (ع) در تفسیر کلمه « زینت» در آیه خذوا زینتکم عند کل مسجد (27) (در هر مسجد زینت های خود را خود ببرید)، فرمودند: «منظور از زینت، شانه است، زیرا [شانه زدن] روزی را زیاد می کند، مو را زیبا می کند، حاجت را برآورده می سازد و بلغم را از بین می برد». (28)

شوره سر

شوره، پوسته ریز پوست سر است. این مشکل در نوجوانان و جوانان شایع تر است. شوره، یک وضعیت بی ضرر است که روند طبیعی ریزش سلول های مرده پوست را تسریع می بخشد. این پوست مرده به صورت پوسته های سفیدی در مو جمع و گاهی باعث خارش می شوند. شوره، بیشتر اوقات در نتیجه یک رویش قارچی که در سر رشد می کند، به وجود می آید. شوره بیش از حد، اختلالی است که باعث التهاب و پوسته ریزی در پوست سر و سایر نواحی بدن مثل صورت، قفسه سینه و پشت می شود. شوره ممکن است همراه با التهاب پلک ها باشد. (29)
می توان شوره را با شستن موها، سه تا چهار بار در هفته با یک شامپوی حاوی قطران یا شامپویی که حاوی یک عامل ضد قارچ مثل سلینوم سولفاید یا کتوکونازول باشد، درمان کرد.
در صورتی که شوره درمان نشدع باید با پزشک مشورت شود؛ زیرا فرد ممکن است- البته در موارد نادری- دچار بیماری ای پوستی مثل «اگزما» یا تورم شده باشد که این بیماری نیازمند درمان اختصاصی با داروهای تجویز شده از طرف پزشک است.

ریزش مو

ریزش مو یک معضل زیبایی است و تعداد زیادی از افراد جامعه دچار این مشکل می باشند؛ به نحوی که بعد از هر بار استحمام و یا برس زدن موها، احساس می کنند مقداری از موهای شان ریزش می کند.
علل ریزش مو عبارت اند از:
الف) عوامل خارجی و محیطی؛
ب) عوامل داخلی.

الف) عوامل خارجی و محیطی

1. روغن های صنعتی و شیمیایی: این مواد با دو مکانیزم، باعث ریزش مو می شوند؛ اولاً با چرب کردن بیش از اندازه موی سر، ثانیاً مواد شیمیایی موجود در روغن ها ی صنعتی خواص توکسیک بر روی فولیکول های مو داشته، باعث آسیب آنها می شود، در نتیجه ریزش موها را به دنبال خواهد داشت روغن های صنعتی و شیمیایی شامل مواد آرایشی مثل ژل ها، واکس ها و روغن های جلا دهنده مو می باشند که از یک طرف چرب کردن بیش از اندازه کف سر و از طرفی به علت خواص شیمیایی مضر، باعث ریزش موها می شوند. (30)
2. آلودگی هوا: گرد و غبار موجود در هوا، همچنین وجود سرب، co2 و سایر مواد باعث رسوب در کف سر و ریشه موها شده، با ترکیب چربی و تعریق کف سر ایجاد اسیدهای ضعیف می نماید که این اسیدهای ضعیف باعث آسیب به فولیکول های مو و ریزش آنها می شود. (31)
3. مواد و وسایل آرایشی مضر: استفاده زیاد از سشوار با حرارت بالا و شانه زدن موها در حمام و موادی مانند ژل ها، واکس ها و تافت های مو، به شدت برای موها مضر است و موجب ریزش موها می شود.
4. استفاده از شامپوها و مواد پاک کننده نامناسب: امروزه مواد پاک کننده و شامپوهای مختلفی با نام های تجاری وارد بازار می شود و افراد سودجو بدون رعایت مواد ترکیبی، باعث مشکلات ریزش مو برای مصرف کنندگان این گونه شامپوها می شوند.

ب) عوامل داخلی

عوامل داخلی ای که باث ریزش موها می شوند، عبارت اند از:
1. اختلالات هورمونی: از اختلالات هورمونی شایع که باعث ریزش موها می شود، هیپوتیروئیدی یا کم کاری غده تیروئید، همچنین کاهش یا افزایش هورمون های آدرنال (غده فوق کلیوی) و کاهش ترشحات هیپوفیز را می توان نام برد. (32)
2. اختلالات خونی: شایع ترین اختلال خونی که باعث ریزش مو می شود، کم خونی است و شایع ترین نوع کم خونی، کم خونی فقر آهن است. (33)
3. بیماری های پوستی: شمار زیادی از بیماری های پوستی که کف سر را درگیر می کنند، باعث ریزش موها می شوند؛ مثل کچلی ناشی از قارچ.
4. اختلالات غدد جنسی: استروژن و پروژسترون، دو نوع هورمون اصلی زنانه می باشند که معمولاً تخمدان ترشح می شوند و تحت کنترل دو هورمون به نام های LH و F.SH می باشند که از هیپوفیز جنسی زنان که در قسمت جلویی هیپوفیز قرار دارد، ترشح می شوند. از اختلالات غدد جنسی در زنان که باعث ریزش موها می شود، می توان اختلال در هیپوفیز جنسی زنانه را نام برد که باعث کاهش ترشحات استروژن و پروژسترون می شود. (34)
به هنگام مشاهده ریزش غیر عادی مو، باید به پزشک متخصص پوست و مو مراجعه کرد.

پی‌نوشت‌ها:

1. اوزوالد یان، خواب، ترجمه محد رضا باطنی، ج2، ص 102 .
2. Relf Burger.
3. اوزوالد یان، خواب، ترجمه محمدرضا باطنی، ج2، ص 103 .
4. مرتضی فرید، الحدیث، ج1، ص 330 .
5. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 10، ص 260 .
6. یونس (10)، 67 .
7. ام. رابین دیماتئو، روان شناسی سلامت، ترجمه محمد کاویانی و همکاران، ج1، ص 401 .
8. محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج3، ص 274 .
9. Williamm Vint.
10. ام. رابین دیماتئو، روان شناسی سلامت، ترجمه محمد کاویانی و همکاران، ج1، ص 406 .
11. حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج 16، ص 327 .
12. روزنامه همشهری، ش 1279، یکشنبه 25 خرداد 1376، ص 16 .
13. پریرخ دادستان، روان شناسی تحولی از کودکی تا بزرگ سالی، ج2، ص 21 .
14. مهرداد جوانبخت، من و دندان هایم، ص 39 .
15. همان.
16. همان، ص 40 .
17. همان.
18. همان، ص 45 .
19. همان، ص 49 .
20. شیخ محمد صدوق، من لایحضره الفقیه، ج1، ص 52 .
21. همان، ص 53 .
22. همان، ص 53 .
23. همان، ص 55 .
24. پریوش حلم سرشت، بهداشت عمومی، ص 114 .
25. همان.
26. محمد بن یعقوب کلینی، فروع کافی، ج6، ص 485 .
27. اعراف (7)، 31 .
28. [الزینه] المشط، فان المشط یجلب الرزق و یحسن الشعر و ینجر الحاجه و یقطع البلغم ( شیخ محمد صدوق، الخصال، ص 268) .
29. رضا اسدی، روش های طبیعی و گیاهی جهت زیبایی و حفظ آن، ص 65 .
30. همان.
31. همان.
32. همان، ص 66-67.
33. همان.
34. همان، ص 70 .

منبع: پناهی، علی احمد، داوود، حسینی؛ (1389)، با دخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، (1389).