تبیین مبانی فکری انقلاب اسلامی
درباره ی شخصیت استاد مطهری و ویژگی های رفتاری، اخلاقی و علمی او در طول یک ربع قرن که از شهادت او می گذرد، بحث ها و گفت و گوهایی بسیار در گرفته و کتاب ها و مقالاتی فراوان به نگارش در آمده است و آنچه در پی می آید نیز خوشه ای ازیک خرمن است. حق شناسی اقتضا می کند که این نعمت بزرگ الاهی را هیچ گاه فراموش نکنیم و به یاد داشته باشیم که چگونه ممکن است خدای متعال به وسیله ی یک انسان برکت را بر بندگانش فرو فرستد. اینکه شهید مطهری در جامعه ی ما چه تأثیراتی گذاشت، چه نقشی ایفا کرد و به دنبالش این تأثیر در جهان چه مزایایی در بر داشت، بحثی مفصل می طلبد. این انقلاب کم نظیر، بلکه بی نظیر، حادثه ای اتفاقی و لحظه ای نبود که ناگهان تصادفی شود و پدیده ای شکل گیرد، بلکه این انقلاب حرکتی بود که مقدمات بعدیش ازصدر اسلام ظهور کرد و در طول پانزده سالی که نهضت حضرت امام استمرار یافت، این نهال به دست باغبانی توانا آبیاری شد، تا در 22 بهمن 1357 به بار نشست. پس از آن نیز انقلاب درمعرض آفت ها و آسیب های فراوانی بود که باز کسانی ازآن مراقبت کردند، تا اینکه محصولاتش نصیب ملت ایران و حتی جهان اسلام و دیگر ملل جهان شد. پیش از پیروزی این حرکت مقدس، لبنانی ها و فلسطینی ها چندان امیدوار نبودند که بتوانند در برابر نیروهای جهنمی کفار و رژیم صهیونیستی غاصب عرض اندام کنند.امام با دم مسیحایی خود این توان روحی را در میان امت مسلمان پدید آورد و آنان را احیا کرد و به قشرهای گوناگون سرزمین های اسلامی هویت، عزت و کرامت بخشید. با این همه، اگر چه نقش رهبری انقلاب ویژه امام است، او به تنهایی نمی توانست این کار را به انجام رساند و یاورانش نیز بسیار موثر بودند. قدرت امام از حضرت علی، حسن و حسین علیهم السلام بالاتر نبود؛ اما آن بزرگان هم به مدد نیروهای مؤمن و اصحاب فداکار توانستند بر دشمن چیره شوند. خداوند متعال مقدر فرمود یارانی نصیب امام خمینی رحمه الله شود که مبانی فکری انقلاب را در میان مردم زنده کنند تا زیر بنای اعتقادی این نهضت را بشناسند؛ باور کنند و در عمل صداقت و پاکی رهبران را ببینند و ایمان بیاورند که آنان به راستی خیرشان را می خواهند. این درخت مبارک و این شجره ی طیبه نیاز به آبیاری داشت. به تحقیق می توان گفت پس از امام خمینی رحمه الله هیچ کس به اندازه شهید مطهری در تقویت مبانی فکری و اعتقادی این انقلاب موثر نبود. (1) درست است که زندگی اوپس از انقلاب طولی نکشید، اما زحماتی که در طول سالیان متمادی متحمل شد؛ کتاب هایی که نوشت؛ افکاری که به بار آورد؛ مقالاتی که به نگارش در آورد و شاگردانی که پرورش داد توانستند مسیر انقلاب را هموار، و آن را در برابر مکاتب انحرافی و سایر آفت ها صیانت کنند.
امروز شاید سالمندان یادشان باشد؛ جوان ها به یاد نمی آورند که پیش ازانقلاب اسلامی جو فکری جامعه چگونه بود. در آن زمان گفته می شد جهان به دو بخش امپریالیسم (2) و سوسیالیسم (3) تقسیم می شود. جبهه ی امپریالیسم که آمریکا و کشورهای اروپایی مروج آن بودند. از سوی دیگرچین، شوروی و اقمارشان رو درروی آنان در خط سوسیالیسم قرار داشتند. دسته ی اول محافظه کار بودند و دلشان می خواست وضع موجود باقی بماند، تا بتوانند ملت ها را استثمار کنند، اما دسته ی دوم می خواستند تحولی ایجاد کنند. آنان یک ایدئولوژی - به تصور خودشان -مبتنی بر علم تدوین کرده بودند و تأکید داشتند اگر کسی بخواهد انقلاب کند وجلوی ستمگران، متجاوزان و ابر قدرت ها بایستد، تنها راهش پیروی از مکتب سوسیالیسم است. اگر کشوری می خواست انقلابی انجام دهد و علیه وضع موجود قیام کند، مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی، آمریکای مرکزی و جنوبی، باید به سوی شوروی و چین اقبال نشان می داد و به این ابر قدرت های شرقی تکیه می کرد. و راه دیگری فراروی خود نمی دید. یاباید امپریالیسم و تبعیت از او را پذیرفت، آن چنان که رژیم های دیکتاتوری و از جمله شاه ایران پذیرفته بودند، یا باید انقلاب کرد و در این راستا پیرو محض شوروی یا چین شد. اگر می خواستند در برابر اردوی غرب مقاومت کنند، به سلاح، حمایت فکری و تبلیغی نیاز داشتند که همه اینها در اردوی شرق وجود داشت. اصلاً این فکر به ذهن نمی رسید که کسی بتواند در آن واحد با این دو ابر قدرت مبارزه کند. این خیالی خام و محال می نمود.
ایران تحت سیطره ی آمریکا بود و مستشارهای آمریکایی همه اعماق وجودش را زیر نظر داشتند. ده ها هزار مستشار غربی در نقاط گوناگون کشور حضور داشتند و تمام کارها را با اجازه، نظارت و برنامه ریزی آنان انجام می شد. کسانی که می خواستند از نظر فکری از زیر بار این فشار سیاسی بیرون آیند، باید به مارکسیسم و سوسیالیسم اعتقاد می داشتند. سوسیالیست ها تفکر خود را با روزنامه ها، نشریات، جزوات، کتاب ها و بحث های ایدئولوژیک در دانشگاه ها و محافل مبارزاتی رواج می دادند.
در این فضای تیره و آلوده که استبداد داخلی تنگناهایی فراهم کرده بود، استکبار و ابر قدرت ها فشار می آوردند، واندیشه های مارکسیستی اوضاع را مشوش ساخته بودند. در این میان، یک متفکر مسلمان، یک عالم روحانی آمد؛ فریاد زد؛ سخنرانی کرد؛ آموزش داد؛ کتاب نوشت و هشدار داد که ما به یک مبانی فکری و اعتقادی استوار، پویا و پر جوش و خروش به نام اسلام و برگرفته از قرآن، سنت و عترت نبی اکرم صلی الله علیه و آله داریم که بااینها مخالف است؛ نه امپریالیسم را می پذیرد، نه تفکر مادی را قبول دارد و نه استبداد را تحمل می کند. ما برتر از آنان هستیم. (4) شهید مطهری با غواصی دقیق، گوهرهای نابی که درجامعه ناشناخته مانده بود شکارکرد واین مررواریدها را به دست آورد. شهید مطهری اعلام داشت حاضریم ثابت کنیم فکر ما از آنان عالی تر است؛ این گوی و این میدان. البته او ثابت هم کرد و ادعای خود را به اجرا در آورد و کاربردی ساخت. این کارش تقریباً بیست سال پیش از پیروزی نهضت اسلامی آغاز شد. او با یک دور اندیشی ویژه فهمید ضعف کجاست و خطر از چه ناحیه ای است. مطهری گفت اندیشه ی اسلامی برای اداره ی جامعه برنامه دارد؛ موضع گیری اسلام در مسائل سیاسی و اجتماعی روشن است و این مبانی اعتقادی بسیار والاتر و بالاتر از فلسفه ی ماتریالیسم و ایدئولوژی مارکسیسم است. او تأکید کرد آن مکتب های غربی و شرقی همه ناقص اند و ما باید به فرهنگ اسلامی خود بازگردیم؛ خویشتن اصیل خود را زنده کنیم؛ هویت مذهبی مان را قوت بخشیم و تعالیم حیات بخش قرآن و سنت را به درستی و متناسب با عصر و تشنگی نسل جوان عرضه کنیم.
آری، او مبانی فکری نهضت را از سال ها پیش آماده کرد و جامعه ی مسلمان را به این حقایق توجه داد. بیان توانا، نوشته های شیوا و رسا و درس ها و بحث های مطهری توانست چنان این اصول را به خوبی و زیبایی عرضه کند که دیگر همه ی مکتب ها در صحنه های مبارزاتی عقب نشینی کردند و نیروهای مذهبی حضوری پر قدرت و متکی بر تفکر اسلامی در صحنه یافتند.
این حرکت شهید مطهری موجب شد اصالت فکر اسلامی تثبیت گردد. این انقلاب برقی نبود که ناگهان بدرخشد وجامعه را عوض کند، بلکه این تحول متکی به زمینه سازی های فکری و اعتقادی پیشینی بود که باغبان هایی چون مطهری موفق به انجامش شدند. حال می توان اینها را به دقت بررسی و ارزیابی کرد و فهمید یک عالم دینی می تواند چه نقش برجسته ای درجامعه داشته باشد. اگر کوشش های مطهری در عرصه های گوناگون علمی، فرهنگی، تبلیغی، سیاسی و آموزشی نبود و اگر او در جمع پزشکان، مهندسان، فرهیختگان، دانشجویان و دیگر قشرهای جامعه آن مباحث ناب و معارف ارزشمند را مطرح نمی کرد، تفکر اسلامی به این زودی پذیرفته نمی شد و انقلاب اسلامی به ثمر نمی رسید؛ مگراینکه خداوند کسان دیگری را می فرستاد. البته خزانه ی لطف و رحمت الاهی هیچ گاه و در هیچ شرایطی خالی نیست، ولی دراین شرایط چنین مقدر شده بود که شهید مطهری آن سرچشمه را جاری کند، تا ما از جویبارهایش استفاده کنیم و البته باید قدردان این فداکاری باشیم و از خدا بخواهیم به ما توفیق دهد از آثار با برکت آن درست بهره برداری کنیم و راهش را ادامه دهیم. (5)
متفکر مبارز
شهید مطهری خود نیز در مبارزات سیاسی حضوری فعال داشت، اما شیوه اش در این عرصه به گونه ای بود که در ورای آن جوش و خروش انقلابی، انسانی آرام و برکنار از جریان های سیاسی به نظر می رسید و فعالیت های سیاسی خود را از نزدیک ترین دوستان که انقلابی نبودند پنهان می کرد. او اعتقاد داشت پرخاشگری ها و هیجانات زود گذر برای به ثمر نشستن انقلاب چندان سودی ندارد و باید فکر اصیل این حرکت حفظ، و محتوای اسلامی آن تقویت شود.یکی از تشکل هایی که شهید مطهری ارتباط جدی با آن داشت، گروه زیرزمینی و مخفی هیئت های موتلفه ی اسلامی بود که بارعمده مبارزه را در سال 1341 تا 1349 بر دوش می کشید. (6) مؤتلفه اسلامی پس از مدتی تلاش، به دلیل ضرورت شورایی را به وجود آورد تا در امور مهم و حساس تصمیم گیری کنند. شهید مطهری با نهایت دقت، رعایت اصول تقیه و مخفی کاری با این هیئت مرتبط بود وآن چنان بافراست، کاردانی و تدبیر پیش می رفت که وقتی دستگیر شد ساواک نتوانست چیزی به دست آورد و ناگزیر، وی را آزاد کرد.
آن شهید در سال های پس از 1342 با تلاشی گسترده به تبیین فرهنگ اسلامی در جامعه پرداخت و رسالت تدوین فرهنگ انقلاب و آگاه ساختن نسل جوان را عهده دار شد. فعالیت در حسینیه ی ارشاد و مسجد الجواد نقطه اوج کوشش های فرهنگی استاد در سال های 1342 تا 1350 بود. سرانجام با بسته شدن این کانون های مقاومت دینی توسط ساواک در سال 1351 و دستگیری استاد و سپس ممنوع المنبر شدنش، مشکلاتی فراوان برای شهید مطهری، در آن مقطع حساس و اوج خفقان و اختناق بوجود آمد. فعالیت های سیاسی شهید مطهری چنان برای رژیم شاه مهم و اساسی بوده است که ساواک از کارگزاران خود می خواهد درباره ی فعالیت های او گزارش هایی مستمر تهیه کنند. (7)
پس از تبعید امام به نجف، شهید مطهری ارتباط خود را به وسیله ی نامه و... بارهبر انقلاب ادامه داد. در سال 1355 استاد مطهری عازم عتبات عالیات شد و پس از زیارت بارگاه امام حسین علیه السلام در کربلا، به نجف رفت و پس از زیارت مضجع مقدس حضرت علی علیه السلام به دیدار امام خمینی رحمه الله شتافت. او مدت یک هفته در نجف ماند و با امام درباره ی مسائل نهضت، حوزه های علمیه و دانشگاه ها به گفت و گو پرداخت. (8)
شهید مطهری در جامعه ی روحانیت مبارز نیز حضوری فعال داشت و جزو مؤسسان این تشکل بود. جامعه ی روحانیت مبارز عمده ترین کارها را در ارتباط با تظاهرات مردم، راهپیمایی ها، جلسات بزرگ و مهم و سخنرانی ها، برنامه ریزی و هدایت می کرد و شهید مطهری در جلسات آن، فعالیتی موثر و قابل توجه داشت. (9) شهید مطهری سفری نیز به پاریس داشت که در پی آن با امام ملاقات کرد و امام مسئولیت تشکیل شورای انقلاب اسلامی را به عهده ی ایشان نهاد. (10)
در بحبوحه ی انقلاب اسلامی که اعتصاب ها اوج گرفت و مردم ایران بر اثر اعتصاب کارکنان شرکت نفت از نظر سوخت دچار مشکل شدند، شهید مطهری برای رفع این تنگنا طرحی پیشنهاد کرد که به تصویب امام خمینی رحمه الله رسید و رضایت مردم را فراهم آورد. (11)
پس از ورود امام به فرودگاه مهر آباد، خیر مقدمی که استاد مطهری نوشته بود، خوانده شد. چنین تنظیم شده بود که وقتی امام به بهشت زهرا می رود تا برای میلیون ها نفر از علاقه مندان و مبارزان سخنرانی کند، در آغاز پدر یکی از اعضای گروهک منافقین سخنرانی کند. آن روزها این افراد محبوبیتی هم در میان مردم داشتند. شهید مطهری با آن بینش سیاسی دقیق در واپسین لحظات از اجرای این برنامه جلوگیری کرد. (12)
با ورود امام به تهران و استقرار ایشان در مدرسه رفاه، استاد مطهری به منزله ی مرزبانی بیدار و دلاور آنجا حضور داشت. در واقع بیت امام را شهید مطهری اداره می کرد و مراقب بود که مبادا عناصر ناسالم، یا اعضای گروهک ها با نفوذ به داخل، اخلال یا سوء استفاده کنند. (13)
استاد مطهری پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای تثبیت و استقرار نظامی اسلامی، فعالیت هایی ارزنده انجام داد و مهم ترین و مورد اعتمادترین مشاور امام خمینی رحمه الله بود. او علاوه بر شرکت در جلسات شورای انقلاب و ارائه پیشنهادهای سودمند به رهبری انقلاب، بیشترین وقت خود را صرف تبیین حکومت و انقلاب اسلامی کرد.
شب پرستان کوردل
گروه فرقان دین را از سیاست جدا می دانستند. آنان افکاری مانند منافقین داشتند و به آنان القا شده بود که روحانیان موجود مرتجع اند؛ می خواهند کشور را به قرون وسطا باز گردانند؛ پایگاه طبقاتی دارند و در واقع همام مسائلی را مطرح می کردند که مارکسیست ها می گفتند. البته آنان نمی توانستند تجزیه و تحلیلی درست بکنند، زیرااین افکاراز خودشان نبود و در پی ترقی تقلیدی بودند. منافقین افکاری مارکسیستی را با لباس مذهب به آنان تزریق می کردند. (14)گروه فرقان پیش از انقلاب نوشته هایی منتشر می کردند، اما پس از انقلاب فعال تر شدند. شهید مطهری از این وضع ناراحت شده، احساس خطر کرد و در مقدمه ی کتاب علل گرایش به مادیگری نکاتی را در نقد عقاید باطل آنان نوشت. با نشر این کتاب موجی به راه افتاد. چندی پس از توزیع این نوشتار در میان مردم، شخصی که مرتب با گروه فرقان بود، طی تماس با یکی از شاگردان شهید مطهری، تهدید کرد که اگر استاد بخواهد این روش را ادامه دهد، بچه های فرقان شدت به خرج خواهند داد و بعد هم این گروهک اعلامیه ای منتشر کرد که در آن آمده بود هر کس مانع نشر افکار ما شود، به گونه انقلابی پاسخ او را می دهیم. چون شهید مطهری از این تهدید با خبر شد، بدون هیچ گونه واهمه گفت: اگر بناست آدمی از این دنیا برود، چه بهتر که در راه اصلاح عقاید و دفاع از اسلام باشد و من در این راه هیچ گونه تردیدی ندارم. (15)
گروه فرقان نخست به ترور شخصیت مطهری پرداختند و تهمت ها و افتراهایی را مطرح کردند تا او را از چشم مردم بیندازند. آنان گفتند او آخوندی سودجو، فرصت طلب، متعصب و نا آگاه از علوم و اوضاع جهان است، وبدین گونه می خواستند از علاقه مردم نسبت به آن متفکر بکاهند، زیرا مردم به افکار و آرمان های مطهری عشق می ورزیدند. بین جوانان و قشرهای گوناگون چنین اشاعه می دادند که این سخن های مطهری و این نوشته ها از خودش نیست؛ از دیگران می گیرد و به نام خودش مطرح می کند؛ استقلال در فکر و عمل ندارد؛ هر طرف باد بیاید، آن طرف می رود؛ تنگ نظر است؛ نمی تواند ترقی و پیشرفت دیگران را تحمل کند و از این روی اگر روشنفکری بیاناتی ایراد کند، یا به طرح اندیشه ای بپردازد، مطهری بر او می تازد. با این تبلیغات مسموم و کاذب می خواستند شخصیت مطهری را خراب کنند. درست کار خوارج را تعقیب کردند. وقتی از یکی از اعضای این گروه پرسیده بودند چرا شهید مطهری را هدف قرار دادید، گفت ما او را کافر می دانستیم! متفکران و علمای ما با چنین منحرفانی روبه رو بوده اند که در گرداب گمراهی غوطه می خوردند و در آخر هم دست به چنین جنایاتی می زدند.
اینجا، یک پرسش مطرح است که چرا آنان این اسلام شناس راستین را نشانه گرفتند و کسی را به شهادت رسانیدند که امام او را حاصل عمر خویش دانست و تمام آثارش را بدون استثناآموزنده معرفی کرد. مگرچه خصوصیتی در سیمای این عارف سالک دیدند که او را از ملت مسلمان ایران و انقلاب اسلامی گرفتند؟ باید گفت دشمنان درست تشخیص داده بودند. آنان می دیدند اندیشه ها، تعالیم و بیانات این مرد بزرگ چون چراغی فروزان، به جامعه ی روشنی می بخشد. نبوغ استاد به اندازه ای بود که بسیار زود پی به انحرافات این گروهک می برد. با تسلط بر میراث علمی، فقهی و فلسفی علمای پیشین هر جا انحطاط فکری و عقیدتی می دید، عکس العمل نشان می داد و نقد می کرد. اجازه نمی داد در اعتقادات مردم التقاط پدید آید و عقاید آنان تخریب شود. او می کوشید جوانان را در مسیر هدایت قرار دهد و نسلی مؤمن، معتقد، مقاوم و با صلابت پرورش دهد. به این خاطر دشمنان او را برای هدف شوم خود برگزیدند؛ زیرا او دل های مؤمنان را از دست زندقیان و ملحدان نجات می داد. خفاش صفتان دریافتند تا آفتاب مطهری در آسمان ایران پرتو می افشاند، دیگر جایی برای آشکار شدن آنان نیست؛ بنابراین مغزش را هدف قرار دادند و امت اسلامی را از وجود چنین رادمرد بزرگ و متفکر والامقامی محروم کردند، تا بتوانند نقشه های شیطانی خود را عملی کنند و به بدعت گذاری و تحریفات خود ادامه دهند.
دشمنان، مطهری را از دست امت اسلامی گرفتند تا بتوانند نقشه های شوم خود را عملی کنند و حقایق را وارونه نشان دهند و به گمان خود مسیر انقلاب اسلامی را منحرف کنند. آنان خواستند ماجرای مشروطیت را تکرار کرده، با به دار آویختن امثال شیخ فضل الله نوری، روحانیان متعهد، متدین و مبارز را منزوی سازند. اما دوراندیشی رهبر انقلاب و فراست امثال شهید مطهری به آنان فرصت نداد آن تجربه ی تلخ و ماجرای اسف انگیز را تکرارکنند. انقلابی های راستین بااین رهنمودها مراقب بودند که غرب زدگان، ملحدان و منافقین در درونشان نفوذ نکنند و در نتیجه اگر چه آنان جنایتی بزرگ مرتکب شدند، نتوانستند راه مطهری را دگرگون کنند. حقیقتی که مطهری برایش می کوشید، همچنان زنده، پویا و تأثیرگذار جامعه را به سوی معنویت و تعالی سوق می دهد. (16)
حکیم شهید
قاتل استاد شهید، جوانی فریب خورده و از اعضای گروهک سیاسی و منافق فرقان به نام محمد علی بصیری بود که در شب چهارشنبه، 12 اردیبهشت 1358، ساعت ده و بیست دقیقه شب با شلیک گلوله، استاد را به فیض شهادت و آرزوی دیرینه اش رسانید. (17) وی گفته بود من اصلا مطهری را نمی شناختم، ولی از آنجا که نسبت به روحانیت کینه ای عمیق داشتم، پس از اینکه دربین افراد گروه مطرح شد که می خواهیم یکی از روحانیان شورای انقلاب را ترور کنیم، من داوطلب شدم، ولی بعد فهمیدم که چه اشتباه بزرگی انجام داده ام. (18)البته گروه فرقان تصریح کرده بودند بدین علت به قتل مطهری دست زدیم که او با افکار، نگرش ها و تحلیل های ما مخالفت داشت. قاتل استاد نیز در مدارس علوم دینی درس خوانده بود، ولی دچار این ضلالت و جنایت بزرگ شد. (19)
البته شهید مطهری واقعاً شهادت را برای خود یک شرف می دانست؛ شعار نمی داد و عاشق این مسیر بود. داستانی ازمرحوم آقای مطهری نقل کرده اند که بسیار گفته شده است، ولی بوی مشک هر چه تکرار شود از رایحه اش نمی کاهد. یکی از آشنایان آن شهید که از سادات و علمای بزرگ بود، شب شهادت مطهری خواب دیده بود که با ایشان در یک فضای وسیع قدم می زنند؛ به پای کوهی بسیار بلند می رسند که بر فرازش یک خیمه ی بسیار باشکوه برپا شده بود. می پرسند این چیست؛ پاسخ می آید خیمه ی رسول اکرم صلی الله علیه و آله است. باهم به سوی خیمه پیامبر راه می افتند. مسیر طولانی بود. در حالی که به جانب آن قله و خیمه قدم برمی داشتند ناگهان فردی آشکار می شود؛ اسبی می آورد و شهید آیت الله مطهری برآن سوار شده، با سرعت به سوی خیمه می رود. ایشان گفته بود من همین طور متحیر بودم که ما با هم بودیم؛ چطور شد برای وی مرکب آوردند و بردندش، ولی من همین جا ماندم. در همین حال از خواب بیدار شدم وبعد شنیدم که در همان شب علامه مطهری به شهادت رسیده اند. آری آنان باورشان شده بود که شهادت یک فرصت بزرگ است که با استفاده از آن به سرعت به سوی مقصد می روند و راه صد ساله را یک شبه طی می کنند. آدم با شهادت زیان نمی بیند.
شهادت برای آن متفکر بزرگوار یک آرزوی دیرینه بود. او سال ها در دعایش می خواند: و قتلاً فی سبیلک فوفّق لنا. ما نیز این دعا را زیر لب زمزمه می کنیم، اما تنها زبانمان به آن مترنم است؛ در حالی که او از اعماق وجود و از ته دل می خواند. این چنین بود که او پس از انتخاب مسیر و هدفش، هیچ نگران نبود که درخون خویش غوطه ور شود. (20)
همسر استاد نقل کرده است که آقای مطهری چند شب پیش از شهادتش، خوابیده بود که ناگهان با نگرانی از رختخواب برخاست. گفتم: چیست؟چه شده؟وقتی خود را باز یافت، در حالی که اشک از چشمانش جاری بود گفت: رسول اکرم صلی الله علیه و آله را در عالم رویا مشاهده کردم؛ درحالی که در مسجد الحرام کنار امام خمینی رحمه الله ایستاده بودم. روبه روی کعبه با امام بودیم که یک وقت دیدم پیامبر صلی الله علیه و آله به سمت ما می آیند و من در حال گفت و گوی کوتاهی با امام بودم. سپس حضرت پیش تر آمدند و لب های خود را بر لبهای من نهادند. مدتی لب های پیامبر صلی الله علیه و آله بر روی لب های من بود و حال که از خواب بیدار شده ام، حرارت آن را کاملاً احساس می کنم. سپس افزود من منتظر حادثه ای شگفت هستم و چند شب بعد به شهادت رسیدند. (21)
حکمت تجلیل ها و تکریم ها
آری مطهری پس از عمری تلاش علمی و فعالیت های فرهنگی سیاسی به فوز عظیم شهادت نائل شد؛ ولی جامعه ی اسلامی ما شخصیتی را از دست داد که به این زودی ها و آسانی ها بازگشت پذیر نیست. به همین دلیل حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام فرموده اند: اِذا ماتَ العالِمُ ثُلِمَ فی الاسلام ثُلمة لا یسدُّها شیء؛ (22) «هنگامی که مرگ عالمی فرا رسد رخنه ای در اسلام ایجاد می شود که هیچ چیز آن را پر نخواهد کرد». در دنباله ی روایت تأکید شده علت این ضایعه آن است که مؤمنان فقیه(دانشمندان)، دژهای اسلام هستند، همان گونه که حصار شهر دژ آن به حساب می آید. شخصیت شهید مطهری ابعادی گوناگون داشت؛ ولی آنچه در میان خصال و امتیازات ایشان برجستگی داشت این بود که می کوشید نخست اصالت مکتب اسلام حفظ، و بدون تحریف به مردم عرضه شود. دوم اینکه می کوشید هویت هر تفکری که بخواهد این مسیر را منحرف کند، آشکار، هدفش را رسوا و تعالیم نادرستش را نقد و تحلیل کند و ادله ی ابطال آن را به اثبات برساند و همین جنبه منجر به شهادت ایشان شد. (23) باید ده ها سال بگذرد و روزگاری طولانی سپری شود، تاازمیان هزاران دانشجوی علوم سیاسی کسی مانند شهید مطهری ظهور یابد و همچون او و در استمرار راهش حقایق اسلام را بیان، و با انحرافات ایدئولوژیکی و فکری مبارزه کند و از بدعت هایی که فرقه های باطل در دین پدید می آورند پیشگیری نماید. (24) او مصداق این آیه قرآن است که می فرماید: مِن المُومِنِینَ رجَالُ صَدَقوُا مَا عَاهَدوُا اللهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَّن قَضَی نَحبَهُ وَ مِنهُم مَّن ینتَظِرُ وَ مَا بَدَّلوا تَبدیِلا؛ (25) «از مؤمنان مردانی هستند که به پیمانی که با خدا بسته بودند وفا کردند. بعضی بر سر پیمانشان جان باختند و بعضی چشم به راه اند و به هیچ عنوان پیمان خود را دگرگون نکرده اند».برگزاری مجالس بزرگداشت برای امثال شهید مطهری، نخست حق شناسی در برابر کسانی است که عمری در راه خدمت به اسلام و مسلمین صرف، و سرانجام خون پاکشان را در این راه نثار کردند. این وظیفه ی هر صاحب وجدانی است که در برابر این فداکاری ها سر تعظیم فرود آورد و ضرورت دارد هر سال این مجالس تکریم و تجلیل برای احترام به این شخصیت ها برگزار شود. در واقع این نشانه ای از شعور مردم و درک آنان از خدمات و زحمات این بزرگان است.
حکمت دوم برگزاری این مجالس، انتقال فرهنگ و حقایق تاریخی یک نسل به نسل های آینده است. انقلاب اسلامی که در این کشور روی داد، نه تنها مسیر قشرهای گوناگون مردم ایران را دچار تحول ساخت، به یک معنا در دگرگونی های جهان هم بی تأثیر نبود. این حادثه ی تاریخی و بی نظیر که آن را انقلاب اسلامی نامیده اند و عنوانی بسیار با مسمّاست، پیروزی اش مرهون فداکاری های شخصیت هایی بسیار ممتاز است. مردمی که در آن زمان بودند، این ایثارها، رنج ها و مشقت ها را دیده، قدرشناسی کرده اند؛ اما مدتی که بگذرد، چنین وقایعی دچار غبار گرفتگی می شود و درنتیجه نسل بعدی آن گونه که باید و شاید از حقایق اطلاع نخواهد یافت. این مجالس از واقعیت هایی که پیش از این روی داده و تحولاتی عمیق و عظیم پدید آورده است گردگیری می کند. اگر این مجالس برگزار نشود، در گام نخست نسل جوان در جریان این مسائل قرار نمی گیرد و نمی داند این برکت های ارزشمند که اکنون نصیبش می شود چه سرچشمه ای دارد. سپس وقتی دشمنان دیدند اینان از هویت خود بریدگی و انقطاع یافتند، زمینه هایی را فراهم می کنند تا بتوانند آن حقایق را وارونه نشان دهند؛ مسخ کنند و نقشه ی خود را پیاده سازند. اگراین مراسم شایسته، شکوهمند و هدف دار برگزار شوند، این حقایق را بیمه می کنند و از هر گونه تحریف پیشگیری کرده، باعث می شوند نتایج و محصولاتش به نسل های بعد برسد. این فایده ی دوم است.
ولی بالاتر از اینها فایده ای دیگر هم هست که نمی توان از آن غافل شد و آن این است که وقتی مردم به ویژه نسل بعد، نوجوان ها و جوان های امروز دانستند چه شخصیت هایی، با چه نیت های پاکی در راه خدمت به اسلام و مسلمین این گونه کوشیدند و حاضر شدند خون های پاک خود را در راه هدفی مقدس نثار کنند، وجدانشان بیدارمی شود و به این فکرمی افتند که ما نیز در برابر چنین مقاصد عظیمی وظیفه و مسئولیتی داریم. اینها تنها یک اتفاق نبود که در زمانی روی دهد و درلایه های تاریخ مفقود شود، یاگرد فراموشی بر آن نشیند؛ این یک جریان ثابت و الاهی در جوامع اسلامی است و نسل های بعدی باید آن را پیگیری کنند؛ وظایف خود را در این راستا به درستی بشناسند و آن ماجرا را ادامه داده، استمرار بخشند. این هدف از دو هدف پیشین مهم تر است و ارزش بالاتری دارد. (26)
قله قبیله قبله
برای اینکه روشن شود جریان شهادت علامه مطهری چه بود، چرا اتفاق افتاد و ما در برابر آن چه مسئولیتی داریم و نیز برای اینکه نکاتی برای جوان ها و نوجوان ها روشن گردد، لازم است به نکاتی اشاره شده، مسائلی یادآور شود.در این کشور حکومتی برقرار بود که عملاً ابزاری در دست ابر قدرت ها محسوب می شد. در آغاز زیر سلطه ی انگلستان، و سپس در دست آمریکا بود و همیشه در جهت منافع استکبار و قدرت های بزرگ دنیا گام بر می داشت؛ یعنی منافع کشور در اختیار آنان قرار می گرفت. نمونه هایی بسیار از وابستگی، مزدوری، پستی و زبونی این دولت در برابر قدرتمندان بزرگ دنیا وجود داشت وعملاً مثل مومی در دست انگلستان و آمریکا بود. بیشتر مردم نیز این وضع اسف بار را پذیرفته بودند. تفصیل این مطالب را می توان در کتاب های تاریخ معاصر پیگیری کرد. مردم شریف و آزاده ایران، به ویژه کسانی که به اسلام و تشیع علاقه داشتند ودرمکتب سیدالشهدا با شعار«هیهات منّا الذّله» زندگی کرده بودند، تصمیم گرفتند این وضع را تغییر دهند و دیگر زیر بار ذلت نروند. ولی گرایش های مردمی که می خواستند بااین نظام وابسته به ابر قدرت ها مبارزه کنند، بر اساس فرهنگ ها و عوامل مختلف اجتماعی متفاوت بود.
در آن زمان دو جناح مبارز مطرح بودند؛ حزب و تشکیلات داشتند و در برابر دولت شاهنشاهی به منزله ی اپوزیسیون (27) عرض اندام می کردند. نخست جریان ملی گرایان با شعارهای ناسیونالیستی بود. تبلیغات آنان بر این محور دور می زد که ایران ملتی کهن دارد؛ ازتمدنی دیرین برخوردار است و در مسیر تاریخ و فرهنگ، بسیار سرافراز بوده است. بنابراین در شأن این ملت نیست بیش از این زیر بار بیگانگان باشد. محور تبلیغات آنان جدا ازعقاید و افکار مذهبی و ارزش های اسلامی، تنها ملی گرایی بود و می خواستند چنین تمایلی را در میان مردم تقویت کنند.
در مقابل، یک گرایش چپ وابسته به چین و شوروی سابق وجود داشت که منکر دین، مذهب و خدا بود. اینان در زمینه ی مسائل اجتماعی و اقتصادی قائل به اشتراک بودند، یا دست کم در شعار می گفتند همه دستاوردهای یک کشور و منافع اقتصادی برای همه ی مردم است؛ نباید تنها در اختیار سرمایه داران قرار گیرد و کارگران و کشاورزان نیز باید سهیم باشند. این شعاری جذاب بود که باعث می شد گروه هایی بسیار از مردم به سمتشان گرایش یابند. می گفتند سرمایه داران منافع شمارا می مکند و شما را محروم می کنند. بیایید در برابر سرمایه داری متحد شوید.
این دو جناح هر کدام به اندازه ی شرایطی که برایشان فراهم می شد تبلیغاتی می کردند و یاران و پیروانی می یافتند. ملی گرایان که احزابی مختلف بودند، در جبهه ی ملی (28) متمرکز می شدند و شعارشان هم مجد باستانی، ایران قدیمی و از این گونه تبلیغات بود. گروه دوم بر اساس ایده های مارکسیستی با حکومت مبارزه می کردند. سایر مردم بیشتر جمعیت کشورو بدنه ی جامعه را تشکل می دادند مردم متدین ومذهبی بودند که به دینشان بیش ازهمه چیز بها می دادند. البته آنان نظام طاغوتی را نمی پسندیدند؛ وابستگی به کفار و بیگانگان را بر نمی تابیدند و ستم های سرمایه داران و زمین خواران را نمی پذیرفتند، ولی چاره ای نداشتند؛ می سوختند و می ساختند. بدیهی است که با این وجود علاج رهایی از این زورگویی ها، سلطه ها و یورش های بیگانگان را در تشکیل حکومت کمونیستی و نیز ملی گرایی نمی دانستند. آنان با اینکه اکثریت قاطع را تشکیل می دادند، حزب و تشکل های سیاسی نداشتند. متأسفانه جریان هایی هم بودند که با وجود گرایش های مذهبی، گاهی به چپ و گاهی به ناسیونالیسم می گراییدند و با اینکه یک تفکر ملحدانه و باطل و التقاطی را قبول داشتند، دم از اسلامی می زدند. اما بیشتر مردم با اینکه علاقه ای به هیچ کدام از این جناح ها نداشتند و ازنظام هم سخت دلخور بودند، چاره ای برای خود نمایی نمی دیدند و نمی دانستند چه کنند. تا اینکه در حدود سال های 1340و 41 حرکتی به رهبری یکی از فرزندان امام حسین علیه السلام و از سلاسه ی رسول خدا صلی الله علیه و آله به وجود آمد. امام خمینی، آن روح قدسی، حرکتی امید افرین و نوید بخش را آغاز کرد و کم کم علمای دیگر جذب این جنبش شدند. بدون اینکه حزب و دسته ای در کار باشد، به محض آنکه امام خمینی اعلامیه ای راحتی در خارج از کشور منتشر می کرد، در فاصله ای اندک، با امکاناتی ناچیز و با وجود کنترل های شدید ساواک، درتمام شهرستان ها منتشر می شد. این جریان تداوم یافت تا آنکه بارها یاران امام مورد تهاجم واقع شدند؛ به زندان افتادند؛ و برخی نیز شهید شدند.
سرانجام انقلاب پیروز شد، در حالی که کمتر کسی این پیروزی را پیش بینی می کرد. خوش بین ترین افراد که دوراندیش و عاقبت اندیش بودند و از مبارزان مهم و موثر به شمار می رفتند، می گفتند این انقلاب بیست سال دیگر پیروز می شود. اما به برکت فداکاری مردم، رهبری امام و زمینه سازی های فکری و اعتقادی علما که شهید مطهری در راس آنها بود، ناگهان مردم چشم گشودند؛ دیدند باطل از میان رفته و حق آمده است؛ امام به ایران آمده و دربهشت زهرا می فرماید: «من تو دهن این دولت می زنم».
زمانی که امام در پاریس بود بسیاری افراد خدمت ایشان می رفتند و می خواستند این فکر را منتقل کنند که دولتی سر کار بیاید و همان قانون اساسی موجود را اجرا کند و رژیم هم بدون دخالت در کارها به سلطنت خود ادامه دهد؛ یعنی دولت آزاد با انتخابات مردمی سر کار بیاید، اما خاندان پهلوی همچنان بر سر کار باشند. این حرف ملی گرایان و جبهه ی ملی بود. نهضت آزادی (29) نیز که اندکی گرایش مذهبی داشت همین تفکر را تأیید می کرد. اینان خدمت امام رفتند؛ این ایده را توضیح دادند و به خیال خود مسئله را بسیار محکم جا انداختند و انتظار داشتند امام بگوید بله، درست است. اما آن رهبر آگاه نشست؛ گوش فراداد و چون حرف هایشان تمام شد، فرمود به ایران بازگردید و از جمهوری اسلامی تبلیغ کنید. سرانجام انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 پیروز شد.
بنابراین رهبرِ این حرکت مشخص بود و محبوبیتی ویژه داشت، که فریادش در دورترین نقاط استکبار را به لرزه درمی آورد و مسلمانان و محرومان عالم را امیدوار می ساخت. انقلاب از نظر رهبری کمبودی نداشت و قاطبه ی ملت هم از آن طرفداری می کردند. تا اینجا مسئله کاستی و نقصی نداشت، اما روزگار بازی هایی بسیار از شیاطین دیده است. کسانی که دور اندیش بودند، نگران بودند که اگر این حرکت به پیروزی برسد و شاه ساقط، و نظام اسلامی هم برقرار شود، چقدر دوام دارد. آنان می دانستند که این دوام نیاز به یک حرکت فرهنگی و علمی دارد؛ باید معارف و اعتقادات مردم را ریشه دار، و باورها را تقویت کرد، زیرا احتمال می رفت تحریفاتی صورت گیرد و زمینه های نفوذ نفاق به صفوف مردم فراهم شود. کسی که این مسئولیت را به عهده گرفت، تا فرهنگ اسلامی ناب را بیان کند، در کشور گسترش دهد و از اساس به فکر نسل آینده باشد، استاد شهید آیت الله مطهری بود. عالم مجتهد کم نبود؛ کسانی که علاقه وافر به اسلام، تشیع و امام داشتند نیز فراوان بودند، اما این کار تنها از عهده ی مطهری بر می آمد. او کسی بود که ده ها سال، همه وقت و عمرش را برای کشف اسلام ناب و تبیین آن برای مردم صرف کرده بود؛ به گونه ای که مفاهیم و مبانی اعتقادی را به سهولت بفهمند و درک کنند.
این خدمتی بود که تنها از عهده ی او برآمد. کسانی دیگر نیز در این راستا کوشیدند، اما بدین حد نتوانستند به فرهنگ اسلامی خدمت کنند. بی جهت نبود در همان ایامی که امام خمینی رحمه الله در فرانسه به سر می برد، شهید مطهری را یک شخصیت روحانی و عالم برجسته بود و در حوزه و دانشگاه تدریس داشت، به ریاست شورای انقلاب برگزید. این در حالی بود که برخی افراد دیگر، سوابق سیاسی و مبارزاتی بیشتری داشتند وشاید از مطهری بیشتر زندان رفته وزجرکشیده بودند و در میان مردم هم شناخته تر بودند، اما امام تأکید داشت آن بزرگوار برای چنین مسئولیتی مناسب تر است، زیرا به خوبی متوجه بود این نهضت به متفکری نیاز دارد که بتواند اعتقادات اسلامی را چنان برای مردم تشریح کند که دچار انحراف نشوند؛ تحت تأثیر تبلیغات منفی قرار نگیرند و حقایق دین را وارونه نبینند. این مهم کسی مانند مطهری را می خواست، او امام را به خوبی می شناخت و نزدش درس خوانده بود و امام نیز به او اعتماد داشت.
اینها سبب می شود برای آقای مطهری ویژگی خاصی قائل شویم و اجتماعاتی فراوان برای تجلیل از او تشکیل دهیم. شهید مطهری تنها به تبیین مبانی فکری انقلاب بسنده نکرد و نقش و جایگاه دیگری هم داشت که شایدبرای بسیاری از مردم روشن نباشد و آن مبارزاتی است که وی با کژاندیشان زمان خود کرد و همان ها بود که موجب شهادتش شد. مطهری به دست استکبار، ملحدان و کافران کشته نشد. کسانی دست خود را به خون مطهری آلودند که خود را مدافع اسلام انقلابی می دانستند، ولی در یک مسیر منحرف گام نهاده بودند و ناگهان دیدند شهید مطهری دارد حقایق را بیان می کند؛ سیمای آنان را برای مردم، آن چنان که هستند می نمایاند و دروغ ها و جهالت ها و انحرافاتشان را مشخص می سازد. گفتند باید این چراغ را خاموش کنیم. آنان و اربابانشان بسیار خوب فهمیدند مطهری چه نیروی محرکه ای برای امت و نظام اسلامی است و چقدر می تواند به جامعه رشد دهد و به مردم مسلمان فکردرست تزریق کند. بنابراین تصمیم گرفتند او را به شهادت برسانند وعالم استکبار را شاد کنند. گوارا باد بر او این فیض بزرگ که او را میهمان بزم قدسیان و محفل ملکوتیان ساخت.
حال وظیفه ی ما چیست؟آیا قدردانی و تشکیل مجلس بزرگداشت کافی است؟البته این تجلیل ها خوب وسودمندند و مصداقی از تعظیم شعائر اسلامی (30) و نشانه ای از تقوا هستند، اما باید بیشتر از این چشمه ی معرفت استفاده کنیم. البته مردم خوب استفاده می کنند؛ آثار آن شهید را می خوانند؛ نوارهایش را می شنوند و بر درک و فهم خود درباره ی مسائل اسلامی می افزایند، اما باید از این هم جلوتر برویم. بنا به فرمایش مقام معظم رهبری در دیدار با مردم کرمان، مرحوم آقای مطهری شبهاتی را که تا آن زمان مطرح شده بود پاسخ داد، اما روزبه روز و نوبه نو شبهه هایی مطرح می شود و باید کسانی باشند که این حرکت را پی گیرند و شبهه های جدید را پاسخ گویند. این جریان تمام شدنی نیست و باید تداوم یابد.
باید از این نعمت عظیمی که خدا به انقلاب ما هدیه فرمود، یعنی وجود آقای مطهری و آثارش بیشترین بهره را ببریم و بکوشیم از این ابزار الاهی و ملکوتی که دراختیارمان قرار گرفته است، برای تقویت و تجهیز خود وسرکوبی دشمنان وخنثا نمودن افکار انحرافی بهتر بهره برداری کنیم. آنها که دلشان برای اسلام و جامعه ی اسلامی می سوزد، باید این حرکت را دنبال کنند. (31)
از او بیاموزیم
از جمله چیزهایی که باید از شهید مطهری و پیش از او، از امام خمینی رحمه الله بیاموزیم و به کار بندیم احساس مسئولیت در مورد جامعه است. پیش از انقلاب دین داری و پرهیزکاری تنها با یک سلسله اعمال فردی شناخته می شد. کسی که نمازش را سر وقت می خواند؛ تجویدش خوب بود؛ مسائل شرعی را درست می دانست و در مراسم مذهبی، عزاداری، دعای توسل و... حضور می یافت، یک آدم مؤمن و با تقوا بود. اما اگر در سراسر عمرش در یک حرکت اجتماعی و تلاش سیاسی دخالتی نمی کرد، نه تنها هیچ عیبی نداشت، کمال هم حساب می شد. برخی از خشکه مقدس ها گرایش به سیاست و مسائل جامعه رادنیا گرایی تلقی می کردند. وقتی می خواستند یک روحانی را متهم کنند و او را در میان قشرهای جامعه بی اعتبار کنند، می گفتند این سیاسی است. همین انگ بس بود تا مردم از اطرافش پراکنده شوند، زیرا اعتقاد داشتند دین به سیاست کاری ندارد.آن روزها تقوا با یک سلسله مسائل فردی شناخته می شد، در حالی که اسلام طرح هایی پر شماربرای مشارکت سیاسی، احساس وظیفه در برابرجامعه و نظام حاکم بر مردم دارد. اگر مسلمان وظایف خود را در شرایط گوناگون درک کنند، دست دشمنان از هر گونه توطئه کوتاه می شود. اسلام حقیقی از مسلمانان می خواهد در جامعه حضور داشته باشند و ازمسائل سیاسی دوری کنند. شرکت در انتخابات، راهپیمایی ها و تظاهرات درجهت تقویت نظام اسلامی، جزو تکالیف دینی ماست و نباید نسبت به این امور بی اعتنا باشیم. اگر در این زمینه کوتاهی شود، افرادی نااهل و بی لیاقت روی کار می ایند و مردم را نسبت به مسائل دینی و مذهبی بدبین می کنند. حفظ کیان اسلامی و تثبیت ارزش های معنوی منوط به همین مشارکت ها و حساسیت هاست. (32)
درسی که باید از اساتید شهید مرتضی مطهری گرفت این است که نخست دشمن به ویژه کسانی که عقاید و اخلاق و باورهای مردم رانشانه رفته اند بشناسیم. در گام بعد باید در پی یک راه درست باشیم تا بتوانیم با آنان تا آخرین قطره ی خون مبارزه کنیم واجازه ندهیم به مرزهای عقیده آسیبی وارد آورند.
برای اینکه دیانت را در جامعه حفظ کنیم، به دین شناس نیاز داریم. وقتی علمای بزرگ مبانی اعتقادی را درست تبیین کنند و در دفاع از ارزش ها ادله ی محکم ارائه دهند، آن گاه ضمن آنکه می توانیم تدین مردم را عمیق تر و پایدارتر کنیم، از توفان های شبهه ها و سیلاب های تردید نیز کاسته می شود. اگر چنین متخصصان مؤمنی در جامعه نباشند و به اشکال ها و پرسش ها پاسخ ندهند، شک هایی چون موریانه در دل و ذهن مردم ریشه می دواند و کم کم گروهی به این توهم می رسند که نکند این مباحث بی اساس باشد و رفته رفته نسبت به بنیان های اعتقادی کم انگیزه می شوند. اسلام شناسان راستین راه مطهری را ادامه می دهند. اینان هستند که هم دانش لازم را در این عرصه دارند و هم تشخیص می دهند دردها چیست وراه علاجشان کدام است. باید ضمن آنکه ازآثار، شیوه ها و تجربه های شهید مطهری استفاده می کنیم، برای رفع نیازهای آینده و حتی وضع کنونی به اموری مجهز شویم که پاسخگوی نیازهای نسل جوان باشد. مطهری نه تنها از دانش های حوزوی و معارف اسلامی آگاه بود، با همت خود، راه را درست فهمید وبرای رفع هر مشکل فکری و فرهنگی، پاسخ لازم را یافت. اگر ایشان اکنون زنده بود، بسیاری ازنیازهای ما را بر طرف می کرد، ولی دشمنان او را از ما گرفتند و اکنون باید بکوشیم این خلاء را بر طرف سازیم و فراموش نکنیم که مطهری در میان چندین رشته کوهستان، یک قله شد و به اوج تحقیق رسید.
برای اینکه دانشمندانی همچون او تربیت شوند، باید مقدمه سازی کنیم و اهتمام بیشتری داشته باشیم تا مفاسد اخلاقی و اجتماعی به برکت پرتو افشانی این بزرگان از بین برود. یک عالم شایسته و متعهد که می خواهد راه مطهری را ادامه دهد، باید نخست اقتضائات شرایط زمان را بررسی کند. سپس باید بداند وظیفه اش در این شرایط چیست. البته آگاهی نسبت به مسائل اسلامی و مجهز بودن به تربیت و اخلاق اسلامی کافی نیست. او هم زمان با تبیین معارف برای مردم، باید بکوشد فرهنگ و تربیت اسلامی در جامعه صبغه ای پر رنگ بیابد. اعمال عبادی و فعالیت های مذهبی مردم نباید به مساجد و حسینیه ها منحصر شود. در هر فضایی، درروابط اجتماعی، تصمیم گیری ها، جذب و دفع ها، مراکز تفریحی و هر جا که ممکن است مردم حضور یابند، باید آن آفتاب ارزش ها نور و حرارت بدهد و باران معرفت ببارد. همچنین دیانت و فعالیت های تبلیغی باید دل ها را متحول، انگیزه ها را اصلاح و ذهن ها را معنوی کند. پس از اینکه چنین بوستانی فراهم شد، باید باغبانی باشد که ازآن حراست کند؛ مراقب باشید آفت ها آن را دچار مشکل نسازند؛ گل های معطر پژمرده نشوند و به دست افراد مغرض و جاهل پرپر نگردند. پس دفاع ازعقاید و ارزش ها در برابر تهاجم فرهنگ بیگانه و اخلال افراد و گروه ها نیز ضروری است. اینجاست که وظیفه ی کسانی که می خواهند این راه مطهر بپیمایند، سنگین و خطیر می شود.
باید بگردیم ببینیم خدا از ما چه می خواهد. برخی معلومات که راه های فراگرفتن آنها هم مهیاست، اگر چه به زندگی مادی ما سامان می دهند؛ برایمان شهرتی اجتماعی به ارمغان می آورند و ما را صاحب لقب و مدرک می کنند، گاهی مانع تقرب به سوی خدا و شناخت او شده اند. ازسوی دیگر کسانی که خود را به این دانش های کم خاصیت، یاحتی بی خاصیت و احیاناً همراه با آفت مشغول داشته اند، شرایط را برای افزایش کج روی ها و ناهنجاری ها هموار می کنند. شیاطین وقتی ببینند صحنه خالی است و مرزبانان و دیده بانان در میدان حضور ندارند، بهتر یورش می برند و سریع تر نیش زهرآگین خود را فرو می برند. انسان باید توکل خود را به خدا تقویت کنند و به راهی که در آن، دام های شیطان تعبیه شده است نرود. پیمودن راه حق به اخلاص و خون دل خوردن نیاز دارد وگاهی طرد شدن ازسوی خویشاوندان وملامت دوستان را نیز به همراه می آورد، ولی انسان در ازای گام نهادن در این مسیر دشوار، رضایت خداوند را به دست می آورد؛ اسلام را احیا می کند؛ راه پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام را ادامه می دهد و فردای قیامت نیز در پیشگاه حق تعالی سرافراز است. این افتخار بزرگی است؛ آن را از دست ندهید. (33)
پی‌نوشت‌ها:
1. مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) فرموده اند: «انقلاب ما یک انقلابی بود که از گسترش و نفوذ اندیشه اسلامی در فکر مردم شروع شد. یعنی اگر متفکرین اسلامی در طول پانزده شانزده سال تفکر اسلامی را گسترش نداده بودند، یقیناً این انقلاب به این شکل به وجود نمی آمد. شما دیدید که مردم با دست خالی در مقابل یک قدرت عظیمی ایستادند. این باور اسلامی بود که مردم را این طور به صحنه مبارزه می کشاند.
این باور را چه کسانی به وجود آوردند؟ جز همان متفکران اسلامی که بیش از پانزده سال در گسترش اندیشه نوین اسلامی تلاش کردند، که خود مرحوم مطهری از این قبیل بود. مرحوم مطهری جزء کسانی است که قبل از شروع مبارزات، در این میدان نقش مهمی داشته است. مرحوم مطهری نه تنها در پیروزی انقلاب، بلکه در به وجود آوردن این انقلاب نقش موثر داشته است. همچنین آقای مطهری در زمینه حراست از مرزهای ایدئولوژیک و خط نه شرقی نه غربی و به خصوص التقاط زدایی از اندیشه اسلامی بی نظیر بود.
آثار استاد شهید مطهری مبنای فکری نظام اسلامی ایران است. دیگران به مقدمات این انقلاب خیلی کمک کردند، ولی افکار آنها در ساخت نظام جمهوری اسلامی ایران نقش آنچنانی نداشته است. آنچه که متون اسلام را بیان می کده است، نظرات و افکار شهید مطهری بوده و ما اگر بخواهیم این نظام در ذهن مردم عمق پیدا کند و حرکات انقلابی این مردم همچنان ادامه یابد بایستی افکار شهید مطهری در میان مردم رواج یابد». (استاد در کلام رهبر، گردآوری مجتبی پیرهادی، ص24-25).
2. واژه امپریالیسم (Imperialism) در قرن بیستم میلادی برای آن دسته از کشورهای اروپایی به کار می رفت که در طول سال های 1880 تا 1900 میلادی تسلط خود را بر سرزمین های آسیایی و آفریقایی گسترش دادند و امپراتوری به وجود آوردند و نیز بر گسترش سلطه ایالات متحده آمریکا بر آمریکای لاتین و برخی بخش های آسیای جنوب شرقی و جنوبی اطلاق می شد. اصولا این واژه هر نوع تسلط یک کشور بر کشور دیگر را اعم از سلطه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در بر می گیرد (گلی زواره).
3. تعریف متداول واژه سوسیالیسم (Socialism) در بسیاری از فرهنگ ها عبارت است از تئوری یا سیاستی که هدف آن مالکیت یا نظارت جامعه بر وسایل تولید، سرمایه، زمین، اموال و غیره، به طور کلی و اداره آنها به نفع عموم است. مهم ترین عنصر مشترک نظریه های سوسیالیسم تکیه بر تقدم جامعه و منافع عمومی بر فرد و منافع فردی است و از نظر تاریخی طغیانی است علیه فردگرایی و لیبرالیسم عصر جدید.
4. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند: الاسلام یعلو و لا یعلی علیه؛ «اسلام برتری می یابد و چیزی بر ان رجحان نمی یابد» (امام خمینی رحمه الله تحریر الوسیله، ج 1، ص48).
5. سخنرانی در جمع گروهی از کادر نیروی دریایی سپاه، (1385/2/12).
6. موتلفه اسلامی از ائتلاف سه جمعیت با یکدیگر در سال 1342 پدید آمد. قبلا در آغاز انقلاب اسلامی ایران، در ماجرای انجمن های ایالتی و ولایتی و قضایای رفراندوم قلابی شاه در ششم بهمن 1341 شمسی این افراد به صورت جمعیت های پراکنده و تحت رهبری امام خمینی رحمه الله به فعالیت پرداختند و سرانجام امام امت در اوایل سال 1342 آنها را در قم با هم آشنا ساخت و از این ارتباط جمعیت های موتلفه اسلامی به وجود آمد. مسئولان سازمان مرکزی این جمعیت عبارت بودند از: حاج صادق امانی، محمد صادق اسلامی، حاج مهدی عراقی، عسکر اولادی، مهدی شفیق، سید محمود میر فندرسکی، حاج هاشم امانی، علاءالدین میر محمد صادقی، عزت الله خلیلی، سید اسدالله لاجوردی، حاج مهدی بهادران و حاج ابوالفضل توکلی. این افراد همگی از کسبه و تجار متدین بازار تهران بودند.
7. در سند شماره 20/16161 مورخ 1349/5/1 که از سوی سپهبد مقدم معدوم، مدیرر کل اداره سوم ساواک صادر شده، چنین آمده است:
«چون در نظر است که جهت نامبرده [ شهید مطهری ] تحقیقاتی فراهم گردد، علی هذا خواهشمند است دستور فرمایید با تمام امکانات موجود از مشارالیه مراقبت و نتایج حاصله را مستمرا به این اداره کل اعلام دارند تا به موقع درباره اش تصمیم مقتضی اتخاذ گردد» (مجله اعتصام، ش 49، اردیبهشت 1365).
8. مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 11؛ مطهری مطهر اندیشه ها، ج 2، ص31و نیز ج 1 ص 313؛ و شهید مطهری مرزبان بیدار، ص 151.
9. سیمای استاد در نگاه یاران، ص 34-35.
10. در جمعه 14 مهر 1357 امام به دلیل فشارهای دولت عراق و پس از جلوگیری دولت کویت از ورود ایشان به آن سرزمین، به کشور فرانسه هجرت نمود و در دهکده ای حوالی پاریس که نوفل لوشاتو نام داشت اقامت گزید. در این دوران شهید مطهری به دیدار امام آمد. شهید صدوقی می گوید: «هنگامی که امام در پاریس تشریف داشتند و بنده هم درخدمت امام بودم، آنچه فهمیدم این بود که امام به فکر بکر مرحوم آیت الله مطهری بی نهایت اعتماد داشت و در کلیه کارهای مربوط به پیروزی انقلاب با ایشان هم در شور قرار می گرفت» (شهید مطهری، مرزبان بیدار، ص 180).
11. دکتر علی مطهری فرزند آن شهید می گوید:
«در آستانه اجرای این طرح برخی به طور ضمنی اعتراض داشتند که این کار از شور انقلابی می کاهد. استاد مطهری در پاسخ آنها فرمود: این کار دو حسن دارد: یکی اینکه عملا ثابت کنیم که انقلاب از نظر ما چنان که کمونیست ها می گویند به معنای انفجار نیست که سعی کنیم فشار وارده بر مردم افزایش یابد، تا خود به خود به حرکت در آیند و جامعه به حالت انفجار رسد بلکه انقلاب اسلامی از ایمان و عقیده نشئت می گیرد و می توان در ضمن انقلاب اصلاحاتی نیز به عمل آورد. حسن دوم اینکه تاکنون همه اعمال ما جنبه منفی داشته است؛ یعنی منحصر به تخریب نظام حاکم بوده است و مردم از ایشان فرمان می برند» (سرگذشت های ویژه از زندگی شهید مطهری، ج 1، ص 149).
12. مطهری مطهر اندیشه ها، ج1، ص422.
13. در این باره شهید آیت الله محلاتی به خاطره جالب توجهی اشاره دارد: «آن روزها ایشان (شهید مطهری)با فراست مخصوص خود دریافت که یک گروه خاص می خواهند در مدرسه رفاه دور امام را بگیرند. ایشان به نحوی امام امت را به مدرسه علوی بردند و نگذاشتند آن نقشه عملی شود. از همان اول مراقب اوضاع بود و هر توطئه ای را خنثا می کرد (جلوه های معلمی استاد، ص183).
14. ر. ک: سیمای استاد در نگاه یاران.
15. ر. ک: خاطرات دکتر حسین غفاری، سرگذشت های ویژه، ج1، ص130-131.
16. سخنرانی در جمع دانشجویان تربیت معلم قم، (1372/2/11)؛ سخنرانی در دانشگاه شریف، (1371/2/11)؛ سخنرانی در دانشگاه تهران، (1369/2/19)و بیانات قبل از خطبه های نماز جمعه تهران، (1381/2/6).
17. سه شنبه یازدهم اردیبهشت 1358 شمسی حدود ساعت 8 بعد از ظهرشهید مطهری نماز مغرب و عشا را در منزل خواند و خود ا برای رفتن به منزل دکتر سحابی و شرکت در جلسه ای خصوصی برای بررسی مسائل اجتماعی با هیئت دولت آماده کرد. بعد از برگزار شدن جلسه، حدود ساعت ده و بیست دقیقه شب بود که مطهری عازم منزل شد. دوستش وآقای مهندس کتیرایی نیز همراه او از منزل سحابی خارج می شوند و بقیه اعضای جلسه برای تبادل نظر و مشورت در منزل وی می مانند. شهید مطهری در مسیر از مهندس کتیرایی و دوستش فاصله می گیرد و متوجه می شود آن دو با هم بحثی خصوصی دارند و قدم زنان به طرف اتومبیل دوستش که در خیابان فرعی، روبروی کوچه ای که منزل دکتر سحابی در آن قرار داشت راه می افتد اما وقتی به اول کوچه می رسد شخصی او را صدا می زند؛ سرش را به عقب می چرخاند که صاحب صدا را بشناسد، اما لحظه ای بعد تیری به سوی ایشان شلیک می گردد و شهید مطهری غرق در خون به زمین می غلتد؛ مهندس کتیرایی و دیگران که متوجه این واقعه می شوند او را به سرعت به بیمارستان طرفه در خیابان بهارستان می رسانند، اما پزشکان نظر می دهند آن متفکر متدین به شهادت رسیده و مداوا و بهبودی وی امکان پذیر نمی باشد. گلوله از زیر بنا گوش راست وارد و از بالای ابروی چپ خارج شده بود. پیکر شهید مطهری پس از تشریفات شرعی تشییع جنازه ای با شکوه در تهران و قم، در جوار بارگاه حضرت فاطمه معصومه و در کنار استادش علامه طباطبایی در مسجد بالاسر حرم مطهر دفن گردید (مطهری مطهر اندیشه ها، ج2، ص 637؛ یادواره استاد شهید مرتضی مطهری، ص 296-297؛ شهید مطهری مرزبان بیدار، ص197).
18. مطهری مرزبان بیدار، ص196.
19. بیانات در مراسم بزرگداشت استاد شهید مطهری در جمع اساتید و محققان مؤسسه امام خمینی، (1382/2/14).
20. سخنرانی در مدرسه شهید صدوقی با عنوان «رمز موفقیت علامه شهید مرتضی مطهری» ، (1379/2/12)؛ سخنرانی در دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، (1380/2/12).
21. سخنرانی در جمع مردم تبریز در مسجد شعبان، (1378/2/12).
22. الکافی، ج1، ص38.
23. مصاحبه رادیویی به مناسبت شهادت آیت الله مطهری.
24. گفت و گویی درباره شخصیت آیت الله مطهری.
25. احزاب (33)، 23.
26. سخنرانی در حسینیه عاشقان ثارالله قائم شهر، (1384/2/12).
27. اپوزیسیون (Opposition): جناح مخالف، مخالفان دولت و قدرت مرکزی، دسته متضاد، اقلیت در برابر اکثریت قرار گرفتن، ضدیت کردن.
28. نخستین بار این جبهه در دوران اوج گیری نهضت ملی برای در اختیار گرفتن صنعت نفت و خلع ید بیگانگان و به رهبری دکتر مصدق در سال 1329 شمسی تشکیل شد، جبهه ملی اول پس از کودتا متلاشی شد. در سال 1339 شمسی جبهه ملی دوم به وجود آمد که در برابر انقلاب سفید شاه موضع گیری نه چندان قوی پیش گرفت. این تشکیل نیز از کارایی چندانی برخوردار نبود و در سال 1342 فرو ریخت و جبهه ملی سوم به وجود آمد که ترکیب نامتجانسی از شخصیت ها و گروه های سیاسی بود این جبهه نیز دوام چندانی نیاورد و از هنگام فروپاشی تا اوج گیری انقلاب اسلامی نشانی از جبهه ملی سوم در فضای سیاسی ایران به چشم نمی خورد.
در سی ام تیر 1356 و با یادبود قیام 30 تیر 1331 جبهه ملی چهارم به رهبری دکتر سنجابی تشکیل شد و با شعار «هدف، استقرار حاکمیت ملی است» وارد صحنه شد. این تشکل دارای نگرش ناسیونالیستس و فاقد برنامه ها و هدف های مشخص و روشن بود و به جز کلی گویی و یادآوری خاطرات قدیمی چیزی برای ارائه نداشت.
29. نهضت آزادی ایران در سال 1340 شمسی پی افکنده شد. بازرگان و دکتر سحابی به همراه آیت الله طالقانی از مؤسسان این حزب یا تشکل بودند. انان در همان حالی که در جبهه ملی دوم فعال بودند، اقدام به این حرکت نمودند.
30. ومن یعظم شعائر الله فانها من تقوی القلوب؛ «کسانی که شعائر خدا را بزرگ می شمارند، کارشان نشان پرهیزکاری دل های آنان است» (حج، 32).
31. سخنرانی در حسینیه ثارالله قائم شهر، (1384/2/12).
32. اقتباس از همان سخنرانی.
33. سخنرانی در مدرسه شهید صدوقی، (1379/2/11)؛ بیانات در جمع طلاب مدرسه معصومیه، (1379/2/10)؛ مصاحبه به مناسبت فرا رسیدن دهمین سالگرد شهادت آیت الله مطهری؛ سخنرانی در دانشگاه تربیت معلم قم، (1372/2/11)؛ سخنرانی در جمع دانش آموز ساوه، (1386/2/15)؛ و سخنرانی در دانشگاه امام صادق علیه السلام.
/ج
