اصل واکنش متقابل و توجه به تحمل و تغافل یکی از اصول قطعی اسلامی در روابط بین فردی است. در قرآن مجید آمده است که هر گاه به شما تحیتی گفته شد به بهتر از آن تحیت گویید و یا به همان اندازه آنرا رد نمایید.(1)
برعکس چنانچه انسان به نوعی مورد ظلم واقع شود حق دارد به همان اندازه قصاص نماید و در آیه 45 سوره مائده چنین آمده است: و در تورات بر بنی اسرائیل حکم کردیم برای کشتن یکنفر، یکنفر را به عنوان قصاص بکشند و چشم را به چشم و بینی را به بینی و گوش را گوش و دندان را به دندان و جراحتها را مطابق خود قصاص کنند.(2)
براساس همین اصل واقع بینانه و فطری است که علی علیه السلام اعلام می نماید: به هر ترتیب که عمل می کنی جزا داده می شوی و آنچه را می کاری درو می کنی و آنچه امروز بفرستی فردا بر آن وارد می گردی.(3)
از طرف دیگر در کتابهای فقه و اخلاق اسلامی مباحث بسیار وسیعی تحت عنوان استحباب مدارای با مردم و تحمل آزار آنها مطرح شده اند.(4)
پیامبر اسلام مدارای با مردم را به عنوان نصف ایمان و نرمی با آنها را به عنوان نصف زندگی، معرفی می نماید.(5)
نکته بسیار آموزنده ای که باید مورد توجه واقع شود این است که اسلام به منظور سالم سازی محیط زیست دستور می دهد که نه تنها انسان باید از آزار دیگران خودداری نماید بلکه در بعضی موارد لازم است به منظور پیشگیری از پیچیده شدن وضع، تحمل آزار را هم بنماید و در تعریف حسن جوار (همسایه خوب) آمده است که همسایه خوب آن نیست که از اذیت خودداری نماید بلکه همسایه خوب آن است که تحمل ضرر از جانب همسایه می نماید (6) و در مجموع مکتب اسلام این برخورد را موجب افزایش رشد تلقی می نماید. علی علیه السلام عامل اصلی حسن معاشرت را با مردم به ظرفی تشبیه می نماید که دو قسمت آن نیک تلقی کردن رفتار مردم و یک قسمت در تغافل (خود را به ندانستگی زدن) می باشد.(7)
علی علیه السلام همچنین تأکید می نماید که از طریق تغافل نسبت به امور جزئی، قدر و منزلت خود را بالا ببرد.(8)
در قرآن مجید بر این نکته تأکید شده است که چنانچه انسان بتواند بدی را به وسیله خوبی دفع نماید عواطف طرف مقابل تحریک و کسی که با شخص دشمنی دارد آن چنان دوست می گردد که گویی یکی از خویشان او می باشد و تأکید می نماید که تنها افرادی این قدرت را دارند که دارای بهره ای بزرگ از اخلاق و ایمان هستند.(9)
نتایج حاصل از تحمل و تغافل
باید توجه داشت کاربرد هر کدام از دستورالعملهای فوق بر حسب مورد و شرایط خاص زندگی و بر اساس تعقل باید مورد بررسی قرار گیرد.با توجه به دو هدف اصلی بهداشت روانی یعنی پیشگیری از اختلالات روانی و دستیابی به رشد، اسلام سعی می کند همواره روند سالم روابط بین فردی را در افراد تحت پوشش خود حفظ نماید و مانع عدم تعادل گردد. در اصل فوق به مسلمانان هشدار داده می شود که واکنش عمومی مردم نسبت به آنها متناسب با رفتار خود آنها می باشد. در روابط اجتماعی با گروههای همفکر (مسلمان) چنانچه طرف مقابل نتواند وظیفه خود را انجام دهد و یا قصوری ورزد، جز در موارد جنگ بین حق و باطل، توصیه می شود که رفتار فرد حمل به صحت شود و انسان خود را به غفلت بزند و برخورد طرف مقابل را تحمل کند. شایعترین کاربرد این دستورالعمل در روابط خانوادگی، دوستانه و شغلی است و عدم توجه به آن می تواند منجر به درگیری، خصومت و کشمکش روانی گردد.
در روان درمانی با اصلاح روابط بین فردی براساس اصل فوق می توان امنیت خاطر را به طرفین ارزانی داشت.
در برنامه ریزی زندگی سالم، تربیت و مدیریت نیز این اصل، موقعیت ویژه دارد.
پی نوشت ها :
1- وَإِذَا حُییتُمْ بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیءٍ حَسِیبًا: هر گاه به شما تحیت گفتند به طرز بهتری تحیت را جواب گویید یا آنکه همان تحیت را رد کنید خداوند حساب همه چیز را دارد. سوره نساء (4) آیه 86.
2- وَکَتَبْنَا عَلَیهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَینَ بِالْعَینِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ. سوره مائده (5) آیه 45.
3- کما تدین تدان و کا تزرع تحصد و ما قدمت الیوم تقدم علیه غداً. نهج البلاغه، فیض الاسلام، ج3، ص 465.
4- وسائل الشیعه، ج8، ص 539.
5- قال رسول الله صلی علیه و آله و سلم مداراه الناس نصف الایمان و الرفق بهم نصف العیش. وسائل الشیعه، ج8، ص 540.
6- لیس حسن الجوار کف الاذی ولکن حسن الجوار صبرک علی الاذی. وسائل الشیعه، ج8، ص 484.
7- فانی وجدت جمیع ما یتعایش به الناس و به یتعاشرون مل ء مکیال، ثلثاه استحسان و ثلثه تغافل. از وصایای علی علیه السلام به فرزندش محمد بن حنفیه. من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 277، وسائل الشیعه، ج8، ص 541.
8- قال علی علیه السلام، عظموا اقدارکم بالتغافل عن الدنی من الامور: علی علیه السلام می فرمود: امور ناچیز و پست را نادیده انگارید و بدین وسیله قدر و منزلت خود را در جامعه بالا ببرید. تحف العقول، ص 224.
9-وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَینَکَ وَبَینَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ. وَمَا یلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَمَا یلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ: نیکی و بدی یکسان نیست. دفع کن بدی را به وسیله ای بهتر. در این صورت کسی که میان تو و او دشمنی است چنان دوست شود که گویی از خویشان تو است. و به این نکته جز آنان که صبر پیشه کرده اند و دارای بهره بزرگ از اخلاق و ایمان هستند توجه نمی کند. سوره فصلت (41) آیه 34-35.
.jpg "معرفی خوشنویسان معروف قرآن کریم")
