ترجمه: حسین صرافی
بسیاری از بیماری ها خود را با ایجاد تغییر رنگ در بستر ناخن نشان می دهند. ناخن عضو عجیبی است. با تغییر اندکی در آن می‌توان اطلاعات ارزشمندی در مورد درون بدن به دست آورد.
ناخن سفیدرنگ، نشانه سالمندی و گذر زمان است و موج‌دار و برجسته شدن ناخن‌ها، از وجود بیماری های کبد، ریوی و قلبی خبر می‌دهد. توصیه‌های زیر کمکتان می‌کند تا به راز ناخن‌ها پی ببرید.
ناخن‌ها در شرایط متعدد و بیماری‌های خاص دستخوش تغییراتی می‌شوند که بعضی از آنها نادر و کاملا تخصصی و بعضی دیگر شایع هستند. شایع‌ترین بیماری‌های ناخن که مراجعه به پزشک متخصص پوست برای درمان آنها اجباری است، قارچ‌های ناخن است که باعث علایمی چون تغییر رنگ ناخن، شکنندگی و خردشدن و حتی از بین رفتن بافت اطراف آن به صورت تورم نسوج اطراف است. این شرایط احتیاج به آزمایش‌های اختصاصی قارچ‌شناسی و تایید تشخیص احتمالی و درمان مخصوص به خود دارد. متاسفانه در مواردی دیده می‌شود که بعد از ترک و شکنندگی‌های ناخن به جای کشف عامل و تشخیص بجا و درمان آن، افراد دست به خوددرمانی می‌زنند. به عنوان نمونه طبق یک باور غیرعلمی و غیرمنطقی برای سفت‌شدن و رشد ناخن به مصرف کلسیم و قرص‌های کلسیم‌دار روی می‌آورند و فرصت تشخیص و درمان به موقع را از خود می گیرند. یادتان باشد وقتی برای طولانی‌مدت دست‌ها یا ناخن‌ها را در مواد شوینده به‌خصوص موادقلیایی قرار می‌‌دهید، از درمان به موقع مشکلات ناخن پرهیز می‌کنید و اصولا اهل دستکش پوشیدن و چرب‌کردن دست‌ها و ناخن‌ها با مرطوب‌کننده نیستید، مستعد ابتلا به اختلالات پوست و ناخن خواهید بود. افرادی که ناخن‌های خود را خیلی بلند نگه می‌دارند و مانیکورهای متعدد و شدید انجام می‌دهند، احتمال ضربه‌های مکرر و کوچک به ناخن‌هایشان ـ در اثر بلندبودن آنها ـ بیشتر از دیگران است. مشاهده تغییراتی چون جداشدن صفحه ناخن از بستر آن باید جدی گرفته شود. سفیدشدن منطقه‌ای ناخن و بعد از مدتی نفوذ باکتری‌ها یا قارچ‌ها در آن به مشکل موجود دامن می‌زند و تغییر رنگ ناخن بعد از مدتی دیده می‌شود. حتما در این شرایط با پزشک متخصص مشورت کنید.
ناخن در واقع وسیله حفاظتی برای محافظت از نوک انگشت در برابر آسیب‌های محیطی است ولی علاوه بر آن برای انجام اعمال ظریف مانند بستن دکمه و برداشتن اشیای کوچک نیز استفاده می‌شود.
صفحه ناخن از ریشه ناخن ایجاد می‌شود که این بافت در زیر چین ناخن قرار گرفته و وظیفه تولید ناخن را بر عهده دارد. صفحه ناخن، محکم به بستر ناخن می‌چسبد، به طوری که جدایی این دو فقط در حالت‌ها و بیماری‌های خاصی اتفاق می‌افتد. ناخن به طور متوسط 1/0 میلی‌متر در روز رشد می‌کند. ابتلا به هیپرتیروییدی و بارداری، بر میزان رشد ناخن می‌افزاید و سوء‌تغذیه از رشد آن کم می‌کند. رشد ناخن در مردان سریع‌تر از زنان و در افراد جوان سریع‌تر از افراد مسن است ولی در کل ناخن دست‌ها 2 تا 3 برابر سریع‌تر از پاها رشد می‌کند.
جدا شدن صفحه ناخن از بستر آن را اصطلاحا «اونیکولیز» می‌گویند. این بیماری حالت شایعی است که بیشتر در اثر تماس زیاد دست‌ها با آب اتفاق می‌افتد. بنابراین در زنان خانه‌دار و کارگران مواد غذایی بیشتر دیده می‌شود. اونیکولیز در افرادی هم که ناخن‌های بلندی دارد یا مدام از لاک ناخن یا ناخن مصنوعی استفاده می‌کنند نیز به طور شایع دیده می‌شود. البته بیماری‌های مختلفی مثل پسوریازیس، عفونت‌های قارچی، اگزما و مصرف برخی داروها هم می‌تواند عامل ایجاد این حالت باشد. در هر یک از موارد ذکر شده، ابتدا باید علت‌یابی و سپس درمان خاص آن بیماری انجام شود.
بسیاری از اختلالات موضعی و سیستمیک بدن، خود را به صورت تغییرات رنگ بستر ناخن یا صفحه ناخن نشان می‌دهند. به طور مثال، بستر ناخن که در حالت طبیعی صورتی‌رنگ است، ممکن است در اثر کم‌خونی فقرآهن کمرنگ، در اختلالات قلبی ـ عروقی، آبی یا خاکستری و در بیماری پسوریازیس به رنگ قرمز (ناشی از گشادشدگی مویرگی) درآید. گاهی هم خون‌ریزی‌های طولی کوچک در بستر ناخن داریم که می‌تواند ناشی از ضربه‌های محیطی، بیماری‌های قلبی ـ عروقی، عفونت‌های قارچی و پسوریازیس باشد. علاوه بر خون‌ریزی کوچک خطی، گاهی خون‌ریزی منتشر در بستر ناخن اتفاق می‌افتد که در این حالت نیز علت شایع، ضربه است ولی می‌تواند ناشی از بدخیمی‌های خونی، بیماری‌های بافت هم بند یا کمبود شدید ویتامین C هم باشد. همه این حالت‌ها خود را به شکل تغییر رنگ ناخن یا بستر ناخن نشان می‌دهد.
گاهی بافت بستر ناخن به دلیل رشد بیش از حد بستر ناخن ناشی از پسوریازیس یا عفونت‌های قارچی ضخیم می‌شود ولی گاهی صفحه ناخن نیز ضخامت پیدا می‌کند که این حالت را علاوه بر عفونت قارچی، ممکن است در مواقعی مشاهده کنیم که ضربه‌های مداوم و مزمن به صفحه ناخن وارد می‌شود (مثل ضربه‌های شغلی).
عفونت‌های اطراف ناخن که به طور معمول به شکل قرمزی و تورم همراه با درد بافت اطراف ناخن مشخص می‌شود، 2 نوع حاد و مزمن دارند. نوع حاد آن در اثر ورود باکتری‌ها و تکثیر آنها در بافت اطراف ناخن ایجاد می‌شود و ممکن است آبسه هم به وجود آید ولی نوع مزمن در مواردی ایجاد می‌شود که لایه محافظ دور ناخن به علل مختلف آسیب‌دیده و از بین رفته باشد.
شکایت شایع دیگر، شکنندگی ناخن است. شکنندگی ناخن در واقع ترکیبی از نازک و لایه‌لایه‌شدن و در نهایت ایجاد شکستگی‌های کوچک و نامنظم در صفحه ناخن است. این حالت به طور شایع در افرادی دیده می‌شود که در طول روز دستشان مدام با آب تماس دارد، در این حالت ناخن به‌طور مکرر مقادیر قابل‌ملاحظه‌ای آب را جذب می‌کند و بعد آن را از دست می‌دهد. کم کردن تماس با آب و استفاده مرتب از مرطوب‌کننده، باعث اصلاح این حالت خواهد شد ولی گاهی هم ممکن است این شکنندگی ناشی از عفونت قارچی، پسوریازیس، اختلالات غدد درون‌ریز یا حتی به‌طور شایع ناشی از افزایش سن باشد. نوع دیگری از تغییر شکل و مقاومت ناخن را در کسانی می‌بینیم که به آرتروز مفصل مجاور مبتلا هستند. در این حالت ناخن مجاور تغییر شکل می‌دهد و یک قوس عرضی به وجود می‌آورد. با ادامه رشد ناخن، یک شکل مخروطی ایجاد می‌شود و بافت نرم زیرین تحت‌فشار قرار می‌گیرد و ممکن است دردهای شدیدی هم داشته باشد. پس در هرگونه تغییر شکل و مقاومت ناخن باید ابتدا به علل آن توجه و سپس برای درمان‌های دارویی یا جراحی اقدام کرد.
ناخن سفیدرنگ، نشانه سالمندی و گذر زمان است و موج‌دار و برجسته شدن ناخن‌ها، از وجود بیماری های کبد، ریوی و قلبی خبر می‌دهد. توصیه‌های زیر کمکتان می‌کند تا به راز ناخن‌ها پی ببرید.
ناخن رنگ پریده:
ناخن رنگ‌پریده، معمولا نشانه افزایش سن و دوره سالمندی است اما گاهی ناخن‌های سفید می‌توانند نشانه بیماری کبد، نارسایی قلبی، کم خونی و سوء‌تغذیه باشند.ناخن سفید:
اگر ناخن‌ها بیش از حد سفید باشند و حلقه‌های تیره‌ای روی آنها دیده شود، باید به پزشک مراجعه کنید چون به احتمال زیاد به بیماری هپاتیت مبتلا هستید.ناخن زرد:
یکی از مهم‌ترین دلایل زردی ناخن، عفونت‌های قارچی است. هنگامی که عفونت افزایش پیدا می‌کند، کف ناخن سفت می‌شود و اندک‌اندک می‌ریزد. در موارد نادر، زردی ناخن نشانه بیماری های قلبی، ریوی، دیابت و تیرویید است.ناخن آبی:
آبی شدن ناخن‌ها به دلیل کمبود اکسیژن بدن و نشانه عفونت ریوی مثل ذات‌الریه و ابتلا به دیابت است.تورفتگی و سوراخ شدن ناخن:
اگر سطح ناخن فرو رفته و ترک‌خورده باشد، نشانه بیماری پسوریازیس یا آرتریت التهابی است. در برخی موارد ناخن بی‌رنگ می‌شود که بسیار معمول است اما اگر پوست زیر ناخن قرمز- قهوه‌ای رنگ شد، باید به پزشک مراجعه و درمان را شروع کرد. پسوریازیس نوعی بیماری پوستی است که در 10 درصد موارد ناخن‌ها را مبتلا می‌کند.شکافتن یا ترک‌خوردن ناخن:
خشک و شکننده شدن ناخن‌ها که باعث ترک‌خوردن و شکستن ناخن می‌شود، از نشانه‌های بیماری تیرویید است. ترک‌خوردن و شکستن ناخن‌ها همراه با زردی آن، نشان‌دهنده عفونت قارچی است.قرمز و متورم شدن ناخن:
اگر پوست اطراف ناخن قرمز شود و ورم کند، نشانه عفونت زیرجلدی است. این عفونت می‌تواند نتیجه اختلالات بافت همبند ناخن نیز باشد.خطوط تیره زیر ناخن:
اگر زیر ناخن خط‌های تیره وجود داشته باشد، باید به وسیله پزشک به دقت بررسی شود چون در برخی از موارد این خط‌ها به علت بروز بیماری ملانوم و سرطان پوست ایجاد می‌شوند.ناخن خوردن:
ناخن خوردن عادت ناپسند بسیاری از افراد و در موارد حاد، نشان‌دهنده اضطرابی دایمی است که به درمان نیاز دارد. در برخی از افراد، ناخن خوردن از علایم اختلال وسواس جبری است که باید به وسیله پزشک درمان شود.ناخن‌ها بخشی از پازل هستند:
ناخن‌ها پس از پیشرفت بیماری تغییر می‌کنند و هشدار می‌دهند. پس به ناخن‌هایتان اهمیت دهید و با متخصص پوست مشورت کنید.برای حفظ سلامت ناخن هایتان دستکش بپوشید
دکترمحمدجواد ناظمی*ناخن‌ها در شرایط متعدد و بیماری‌های خاص دستخوش تغییراتی می‌شوند که بعضی از آنها نادر و کاملا تخصصی و بعضی دیگر شایع هستند. شایع‌ترین بیماری‌های ناخن که مراجعه به پزشک متخصص پوست برای درمان آنها اجباری است، قارچ‌های ناخن است که باعث علایمی چون تغییر رنگ ناخن، شکنندگی و خردشدن و حتی از بین رفتن بافت اطراف آن به صورت تورم نسوج اطراف است. این شرایط احتیاج به آزمایش‌های اختصاصی قارچ‌شناسی و تایید تشخیص احتمالی و درمان مخصوص به خود دارد. متاسفانه در مواردی دیده می‌شود که بعد از ترک و شکنندگی‌های ناخن به جای کشف عامل و تشخیص بجا و درمان آن، افراد دست به خوددرمانی می‌زنند. به عنوان نمونه طبق یک باور غیرعلمی و غیرمنطقی برای سفت‌شدن و رشد ناخن به مصرف کلسیم و قرص‌های کلسیم‌دار روی می‌آورند و فرصت تشخیص و درمان به موقع را از خود می گیرند. یادتان باشد وقتی برای طولانی‌مدت دست‌ها یا ناخن‌ها را در مواد شوینده به‌خصوص موادقلیایی قرار می‌‌دهید، از درمان به موقع مشکلات ناخن پرهیز می‌کنید و اصولا اهل دستکش پوشیدن و چرب‌کردن دست‌ها و ناخن‌ها با مرطوب‌کننده نیستید، مستعد ابتلا به اختلالات پوست و ناخن خواهید بود. افرادی که ناخن‌های خود را خیلی بلند نگه می‌دارند و مانیکورهای متعدد و شدید انجام می‌دهند، احتمال ضربه‌های مکرر و کوچک به ناخن‌هایشان ـ در اثر بلندبودن آنها ـ بیشتر از دیگران است. مشاهده تغییراتی چون جداشدن صفحه ناخن از بستر آن باید جدی گرفته شود. سفیدشدن منطقه‌ای ناخن و بعد از مدتی نفوذ باکتری‌ها یا قارچ‌ها در آن به مشکل موجود دامن می‌زند و تغییر رنگ ناخن بعد از مدتی دیده می‌شود. حتما در این شرایط با پزشک متخصص مشورت کنید.
نگاه متخصص پوست و مو/ بیماری های ناخن
دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده*ناخن در واقع وسیله حفاظتی برای محافظت از نوک انگشت در برابر آسیب‌های محیطی است ولی علاوه بر آن برای انجام اعمال ظریف مانند بستن دکمه و برداشتن اشیای کوچک نیز استفاده می‌شود.
صفحه ناخن از ریشه ناخن ایجاد می‌شود که این بافت در زیر چین ناخن قرار گرفته و وظیفه تولید ناخن را بر عهده دارد. صفحه ناخن، محکم به بستر ناخن می‌چسبد، به طوری که جدایی این دو فقط در حالت‌ها و بیماری‌های خاصی اتفاق می‌افتد. ناخن به طور متوسط 1/0 میلی‌متر در روز رشد می‌کند. ابتلا به هیپرتیروییدی و بارداری، بر میزان رشد ناخن می‌افزاید و سوء‌تغذیه از رشد آن کم می‌کند. رشد ناخن در مردان سریع‌تر از زنان و در افراد جوان سریع‌تر از افراد مسن است ولی در کل ناخن دست‌ها 2 تا 3 برابر سریع‌تر از پاها رشد می‌کند.
جدا شدن صفحه ناخن از بستر آن را اصطلاحا «اونیکولیز» می‌گویند. این بیماری حالت شایعی است که بیشتر در اثر تماس زیاد دست‌ها با آب اتفاق می‌افتد. بنابراین در زنان خانه‌دار و کارگران مواد غذایی بیشتر دیده می‌شود. اونیکولیز در افرادی هم که ناخن‌های بلندی دارد یا مدام از لاک ناخن یا ناخن مصنوعی استفاده می‌کنند نیز به طور شایع دیده می‌شود. البته بیماری‌های مختلفی مثل پسوریازیس، عفونت‌های قارچی، اگزما و مصرف برخی داروها هم می‌تواند عامل ایجاد این حالت باشد. در هر یک از موارد ذکر شده، ابتدا باید علت‌یابی و سپس درمان خاص آن بیماری انجام شود.
بسیاری از اختلالات موضعی و سیستمیک بدن، خود را به صورت تغییرات رنگ بستر ناخن یا صفحه ناخن نشان می‌دهند. به طور مثال، بستر ناخن که در حالت طبیعی صورتی‌رنگ است، ممکن است در اثر کم‌خونی فقرآهن کمرنگ، در اختلالات قلبی ـ عروقی، آبی یا خاکستری و در بیماری پسوریازیس به رنگ قرمز (ناشی از گشادشدگی مویرگی) درآید. گاهی هم خون‌ریزی‌های طولی کوچک در بستر ناخن داریم که می‌تواند ناشی از ضربه‌های محیطی، بیماری‌های قلبی ـ عروقی، عفونت‌های قارچی و پسوریازیس باشد. علاوه بر خون‌ریزی کوچک خطی، گاهی خون‌ریزی منتشر در بستر ناخن اتفاق می‌افتد که در این حالت نیز علت شایع، ضربه است ولی می‌تواند ناشی از بدخیمی‌های خونی، بیماری‌های بافت هم بند یا کمبود شدید ویتامین C هم باشد. همه این حالت‌ها خود را به شکل تغییر رنگ ناخن یا بستر ناخن نشان می‌دهد.
گاهی بافت بستر ناخن به دلیل رشد بیش از حد بستر ناخن ناشی از پسوریازیس یا عفونت‌های قارچی ضخیم می‌شود ولی گاهی صفحه ناخن نیز ضخامت پیدا می‌کند که این حالت را علاوه بر عفونت قارچی، ممکن است در مواقعی مشاهده کنیم که ضربه‌های مداوم و مزمن به صفحه ناخن وارد می‌شود (مثل ضربه‌های شغلی).
عفونت‌های اطراف ناخن که به طور معمول به شکل قرمزی و تورم همراه با درد بافت اطراف ناخن مشخص می‌شود، 2 نوع حاد و مزمن دارند. نوع حاد آن در اثر ورود باکتری‌ها و تکثیر آنها در بافت اطراف ناخن ایجاد می‌شود و ممکن است آبسه هم به وجود آید ولی نوع مزمن در مواردی ایجاد می‌شود که لایه محافظ دور ناخن به علل مختلف آسیب‌دیده و از بین رفته باشد.
شکایت شایع دیگر، شکنندگی ناخن است. شکنندگی ناخن در واقع ترکیبی از نازک و لایه‌لایه‌شدن و در نهایت ایجاد شکستگی‌های کوچک و نامنظم در صفحه ناخن است. این حالت به طور شایع در افرادی دیده می‌شود که در طول روز دستشان مدام با آب تماس دارد، در این حالت ناخن به‌طور مکرر مقادیر قابل‌ملاحظه‌ای آب را جذب می‌کند و بعد آن را از دست می‌دهد. کم کردن تماس با آب و استفاده مرتب از مرطوب‌کننده، باعث اصلاح این حالت خواهد شد ولی گاهی هم ممکن است این شکنندگی ناشی از عفونت قارچی، پسوریازیس، اختلالات غدد درون‌ریز یا حتی به‌طور شایع ناشی از افزایش سن باشد. نوع دیگری از تغییر شکل و مقاومت ناخن را در کسانی می‌بینیم که به آرتروز مفصل مجاور مبتلا هستند. در این حالت ناخن مجاور تغییر شکل می‌دهد و یک قوس عرضی به وجود می‌آورد. با ادامه رشد ناخن، یک شکل مخروطی ایجاد می‌شود و بافت نرم زیرین تحت‌فشار قرار می‌گیرد و ممکن است دردهای شدیدی هم داشته باشد. پس در هرگونه تغییر شکل و مقاومت ناخن باید ابتدا به علل آن توجه و سپس برای درمان‌های دارویی یا جراحی اقدام کرد.
پی‌نوشت‌ها:
* عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
**رییس مرکز تحقیقات پوست و سالک
/ج
