پژوهشگر: رضا پورعالی
چابک سواری از ۱۰ سالگی تا ۷۰ سالگی
آخر هفته ها غوغایی در ترکمن صحرا برپاست. ده ها هزار نفر از پیر و جوان می آیند تا روزی خود را در پس گام های استوار اسب ها جستجو کنند. در بطن ماجرا هم چابک سوارانی هستند که چند ساعت قبل از هر مسابقه از زیر قرآن رد شده اند. آنها با جان خود بازی می کنند تا شرمنده خانواده هایی که با چشمانی نگران بدرقه شان کرده اند، نباشند.جوایز البته برای چابک سوارها خیلی چشمگیر نیست. اول شوند ۲۰۰ هزار تومان، دوم شوند صد هزار تومان و سوم شوند ۵۰ هزار تومان. این رقم ها ۱۰ درصد جوایزی است که به اسب های برنده داده می شود. ۹۰ درصد بقیه میان مالکان متمول اسب ها و مربیانی که عمرشان را پای پرورش اسب ها می گذرانند، تقسیم می شود.
اما در کل ضیافت زیبایی است؛ با کلی شور و هیجان، با کلی غم و شادی و البته با کلی برد و باخت. جمعیتی در حدود ۲۰ هزار نفر همه هفته یکجا جمع می شوند و چنان به تشویق سوارها می پردازند که زمین به لرزه درمی آید. چنین شور و هیجانی در هیچ کجا دیده نمی شود.
در پایان هم اگر ترکمن صحرا، گنبد یا آق قلا میزبان باشد رقابت ها با برگزاری مراسم موسیقی سنتی ترکمن ها و رقص خنجر به پایان می رسد تا هفته بعد.
پیر و جوان روی زین
از میان بهترین و قدیمی ترین چابک سواران ایران، ترکمن مرحوم خداقلی آق را نباید فراموش کنیم؛ کسی که در هفتاد و یک سالگی دارفانی را وداع گفت، اما تا هفتادسالگی در رقابت های اسب سواری حضور داشت. اصولا چابک سوار بودن سن و سال نمی شناسد هر چند به گفته یکی از پیشکسوتان رشته اسب سواری، دوران قهرمانی یک چابک سوار درست شبیه عمر قهرمانی یک فوتبالیست است!سید زین العابدین وادی که ۹ سال نایب رئیس فدراسیون اسب سواری بود و الان هم به عنوان مشاور در این فدراسیون حضور دارد، در این باره به جام جم می گوید: در حال حاضر هیچ چابک سوار بالای ۳۵ سالی نیست که در کورس های ایران اسب بدواند. دلیلش هم ریسک پذیری بالای این رشته و امکان آسیب دیدگی بالای سوارکاران است. ما تا چهار یا پنج سال پیش حتی تلفات جانی هم داشتیم، اما آسیب بدنی سوارکاران از جمله شکستگی ها، جزء لاینفک رقابت های کورس است. به همین خاطر معمولا خانواده ها فرزندانشان را برای چابک سواری تشویق نمی کنند. آنهایی هم که در این رشته فعالیت می کنند، اکثرا ترکمن هایی هستند که از بچگی با اسب بزرگ شده اند.
مرحوم خداقلی در دهه های ۳۰ و ۴۰، قهرمان شکست ناپذیر میادین سوارکاری ایران لقب داشت و تا پایان عمر در تهران، گنبد و بندر ترکمن به چالاکی یک نوجوان در مسابقه های اسبدوانی شرکت می کرد و اغلب در کورس ها، گوی سبقت را از دیگر چابک سواران می ربود. او در اواخر عمرش به علت ضعف قوای دید از شرکت در مسابقه ها منع شده بود، اما عشق و علاقه عجیبی برای مبارزه در رقابت های اسبدوانی داشت و هیچ گونه ضعف و ناتوانی در خودش احساس نمی کرد.
بعد از او دیگر هیچ سوارکاری پیدا نشد که تا هفتاد سالگی در مسابقه ها شرکت کند. برخلاف این سن بالا، حداقل سن سوارکاری هم خیلی پایین است. هرچند اطلاع موثقی از جوان ترین سوارکاران شرکت کننده در تاریخ رقابت های کورس وجود ندارد، اما به روایتی می توان لقب جوان ترین چابک سوار پیست را به ستار مهرانی داد، کسی که اولین بار در یازده سالگی قهرمان ایران شد. مهرانی آخرین بار، همین هفته گذشته قهرمان رقابت های کورس پاییزه آق قلا شد؛ البته او حالا سی وچهار ساله است و مسن ترین چابک سوار ایران به شمار می رود.
رقابت ۵۲ کیلویی ها
برخلاف سن چابک سواران که هیچ محدودیتی ندارد، وزن آنها با محدودیت مواجه است. اینجا مثل وزنه برداری نیست که ورزشکار با توجه به وزنش (از زیر ۵۶ کیلوگرم به بالا) در یکی از اوزان هشتگانه رقابت کند. در رقابت های کورس همه سوارکاران باید هموزن هم باشند؛ ۵۲ کیلوگرم!یکی از دلایل اصلی این قانون حمایت از اسب است. دلیل دیگرش هم رابطه مستقیمی است که وزن چابک سوار با سرعت اسب دارد. به همین خاطر همه سوارها باید هموزن باشند. اما چگونه؟
کمیته برگزاری رقابت ها برای هموزن کردن چابک سوارها از سرب استفاده می کند. یعنی اگر سوارکاری وزنش کمتر از ۵۲ کیلوگرم باشد به همان میزان سرب در زین اسب جاسازی می کنند. البته این قاعده یک استثنا هم دارد که هنگام حضور اسبی قدرتمند تر در رقابت های یک کورس اجرا می شود. زمانی که تعداد اسب های یک کورس برای پرکردن همه خطوط مسابقه کافی نباشد و بالاجبار از اسب های قدرتمند تر در کورس دسته های پایین تر استفاده شود، کمیته برگزاری اجازه دارد که وزن سوار و زین را تا ۶۰ کیلوگرم افزایش دهد.
عمر قهرمانی اسب
هرچند پرورش یک اسب هزینه های گزافی دارد، اما اگر فکر کنید مالکان در قبال این هزینه ها، سال های زیادی می توانند اسب های خود را در کورس ها بدوانند اشتباه کرده اید. اسب ها برخلاف چابک سواران در پنج یا شش سالگی بازنشسته می شوند و این درحالی است که آنها از دو سالگی می توانند در رقابت های کورس شرکت کنند. یعنی یک اسب برخلاف آن که چیزی در حدود ده یا ۱۵ سال می تواند در رقابت های پرش شرکت کند، در رقابت های کورس فقط سه یا چهار سال توان شرکت دارد. این به خاطر فشار بالای رقابت های کورس در قیاس با دیگر مواد اسب سواری است. البته عمر حضور اسب های کورس بعضا به شش یا هفت سال هم می رسد که باز هم مدت زمان زیادی نیست.سریع ترین اسب ها از نژاد تروبرد هستند. این نژاد اولین بار در قرن هفدهم در انگلستان به وجود آمد، زمانی که مادیان های بومی با نریان های عرب وارداتی کشیده شدند.
تروبرد به دلیل سرعت بالایی که دارد بیشتر در کورس استفاده می شود، ولی در سایر رشته ها مثل پرش، درساژ، چوگان، زیبایی و شکار نیز از آنها استفاده می شود. در ایران هم سریع ترین اسب ها از نژاد دوخون هستند که از تلفیق اسب های تروبرد و ترکمن به وجود آمده است. تروبردها هزار متر را چیزی در حدود دو ثانیه زودتر از اسب های دوخون می دوند که البته در این مورد هم استثنا وجود دارد.
وادی ـ پیشکسوت سوارکاری ـ از اسبی به نام چکاوک حرف می زند که ده سال پیش، آن زمان که اسب های نژادهای مختلف در یک کورس با یکدیگر رقابت می کردند پنج سال تمام در حضور اسب های تروبرد قهرمان ایران شد و ۶۰ بار در کورس های مختلف زودتر از سایرین از خط پایان گذشت.
منبع : ایرانیان http://www.iichs.org
