نویسنده: پی یر روسو
مترجم: حسن صفاری
مترجم: حسن صفاری
بخار، زغال، آهن
این سه عامل اتحاد مثلثی تشکیل داده و بر انگلستان حکومت می کردند و درصدد آن بودند که قدرت خود را به سایر نواحی جهان نیز بسط دهند. قدرت بالقوه ی انفجارات اجتماعی دورانهای آینده در وجود این سه عامل پنهان بود! زیرا دیری از سال 1848 نمی گذشت که کارل مارکس مانیفست حزب کمونیست را انتشار داده بود. دراین هنگام قدرت بخار بر خطوط آهن و بر تمام صنایع حکومت می کرد و سر آن داشت که جای خود را در کشاورزی و دریانوردی نیز باز کند. یک ماشین بخار بزرگ که در سال 1851 از کارخانه های وات و شرکاء در بیرمنگام خارج می شد معادل 700 اسب بخار قدرت داشت و مجهز به چهار استوانه به ابعاد یک متر و سی سانتی متر در 90 سانتیمتر بود. در سال 1840 مجموع قدرت همه ی ماشین های بخاری که در جهان وجود داشت، بدون احتساب کشتی ها و لوکوموتیوها معادل 34000 اسب بخار بود، در سال 1850 این قدرت به 67000 اسب و در سال 1860 به 178000 اسب رسید. در 1870 از 336000 افزون شد. در 1880 با عدد 544000 و در سال 1890 با 863000 مواجه می شویم و حال آنکه در 1900 این میزان به 1791000 اسب بخار رسید و در سال 1938 یعنی تقریباً یک قرن بعد از سال 1840 میزان آن معادل 7754000 اسب بود.چنین به نظر می رسید که بیش از هر دوران دیگری، فراوانی نعمت و قدرت سیاسی هر ملتی بستگی با منابع زغال سنگ آن دارد هیچ مثالی در این مورد روشن تر و مشخص تر و آموزنده تر از بریتانیای کبیر نیست که ثروت آن در طی قرن نوزدهم منحنی متصاعدی را پیمود و این منحنی تقریباً موازی با میزان محصول معادل زغال آن تغییر می کرد. زیرا اگر استخراج زغال در جهان در سال 1790 معادل نه میلیون تن بود و در سال 1850 به نود میلیون تن بالغ گردید، بیش از نصف تمام این محصول از معادن بریتانیایی خارج می گشت و حال آنکه محصول فرانسه کمتر از چهار میلیون و نیم تن در هر سال بوده است. و نیز اگر سال 1914 نماینده بزرگترین رقم استخراج در انگلستان می باشد و محصول کشور مزبور به 287 میلیون تن در سال مزبور رسید این بار عدد 287 میلیون فقط معادل یک ششم محصول جهانی بوده است و انحطاط اقتصادی کشور مزبور نیز از همان سال شروع شد.
در اتحادیه ی مثلث سه عامل بخار و زغال و آهن، عامل دوم در واقع به منزله ی پدر دوتای اولی محسوب می شود و نقش آن در تهیه ی آخری کمتر از نقشی نیست که در ایجاد اولی بر عهده دارد زیرا چنانکه می دانیم زغال به صورت کوک برای تهیه ی چدن به کار می رود. اما در تمدن صنعتی قرن مزبور که پیشرفت آن به سوی شامخ ترین قلل ادامه داشت آهن نیز کمتر از بخار به منزله ی عامل اساسی محسوب نمی گشت و صنایع فلزکاری کم کم نشان می دادند که از عوامل حاکم بر ترقی قرن مزبور می باشند.
در زمینه ی فعالیت فلزکاری کشورهای سوئد و روسیه همراه با انگلستان مقامات شایسته ای را در اشغال خویش داشتند در کشور روسیه، کوره های مرتفع و دمهای بزرگ آهنگری و مؤسسات ریخته گری که در زمان پطر کبیر به وسیله ی نی کیتادمیدوف Nikita Demidov (1656- 1725) در نواحی اورال ساخته شد به وسیله ی اخلاف او بسط یافت وثروتهای بی حساب بدست آوردند. هنگامی که یکی از افراد خاندان دمیدوف با پرنسس ماتیلد Mathilde دختر عموی ناپلئون سوم ازدواج کرد خانواده ی او در نواحی اورال کارخانه های وسیعی را اداره می کردند و در ناحیه آلتایی (1) Altai مالک معادن آهن و فلزات قیمتی بودند. این خانواده دانشگاه های متعدد برپا کردند و انواع مؤسسات علمی و ادبی و خیریه به وجود آوردند و مشهور بود که محاسبه ی ثروت ایشان برای خود آنها امکان پذیر نیست.
در سال 1836 در فرانسه اوژن اشنایدر Eugene Schneider (1805-1875) کارخانه های فلزکاری کروزو را خریداری و آن را تبدیل به قلب فلزکاری مملکت نمود. در آلمان، بعد از آنکه هارکورت Harkort در سال 1828 روش تهیه ی فولاد به وسیله ی تصفیه ی چدن را شناساند و کوره های مرتفعی را که از کوک استفاده می کردند در وستفالی (2) برقرار ساخت صنعت فلزکاری روز به روز در حال توسعه بود. ولی یپشرفت تصادف زن عطاری از اهالی اسن (3) Essen مالک کوره ای آهنگری شد که متروک افتاده و در حال انهدام بود. این عطار بیوه زنی بود به نام آملی کروپ Amelie Krupp و اگر در آن هنگام ساحر یا غیب گویی برای وی شرح می داد که در آینده کوره ی آهنگری مزبور چه مقام بزرگی در سیاست جهانی اشغال خواهد کرد بدون تردید حرف او را باور نمی کرد... حقیقت آن است که در ابتدای امر کار ایشان پیشرفت نمی کرد و مؤسسه ی ایشان بوراثت دست بدست می گشت و بدست کسانی می افتاد که همه ی دارایی خود را در کار آهن صرف می کردند و چون ورشکست می شدند دوباره به عطاری می پرداختند و مالی بدست می آوردند. اما هنگامی که تقاضای آهن و ملحقات آن افزایش یافت آلفرد کروپ Alfred Krupp جوان ( 1887-1812) توانست از موقعیت استفاده ی شایسته ای کند. فولاد کروپ وارد بازارها شد و به زودی این بازارها را تسخیر کرد.
از سال 1846 کوره ی آهنگری را بزرگ کردند و کم کم تبدیل به کارخانه ای شد و شروع به ساختمان رایل برای راه آهن و محور وسایل نقلیه ی و توپ و... کرد و همه کس خوب می داند که فرزندان و نوادگان او میراث اجدادی را تا چه درجه ای از پیشرفت و ترقی رسانیدند.
آمریکا نیز به تدریج منابع زغال خود را برای تهیه ی آهن تجهیز می کرد پیشقدم این کار در آن مملکت شخصی بود به نام پتر کوپر Peter Cooper (1791-1881) که برای کشور خود ماشین بخار و لوکوموتیو ساخت. آنگاه نوبت به آندرویوکارنگی Andrew Carnegie (1835-1919) رسید که پل های فلزی و خطوط آهن ساخت و نواحی زغال خیز مسابی رینج Mesabi Range را خریداری کرد و «تراست» فولاد را تشکیل داد، خلاصه ی موضوع آن است که چه در قاره ی اروپا و چه در آمریکا تقاضای روز افزون فلز، مؤسسات فلزکاری را واداشت که از کثرت و تفرق سابق دست برداند و مؤسسات خود را متمرکز کنند. و تحت قدرت و حمایت پادشاهان قوی شوکت آهن و پولاد دست به مساعی مشترک زنند و از منابع خود دفاع نمایند، قدرت این سلاطین آنقدر زیاد بود که نفوذ آنها حتی در داخل حکومت ها حس می شد و حکومت های مزبور که در غالب موارد مقاومت مقابل آنها را بیهوده می دیدند ناچار با آرامش بسیار از ایشان اطاعت می کردند:
در سال 1851 انگلستان 2250000 تن چدن، 2500000 تن آهن و شصت هزار تن فولاد تهیه می کرد روشهای تهیه ی این فلزات همان هاست که در فصلهای گذشته شرح دادیم: ابتدا کوره های مرتفع چدن خام تهیه می کردند؛ قسمتی از این چدن را به موسسات مخصوص ذوب می فرستادند و در این مؤسسات طبق روشی که در سال 1794 به وسیله ی ویلکینسون ابداع شده بود ابتدا آنها را از نو ذوب می کردند و سپس در قالب می ریختند و لوازم منظور را به دست می آوردند. قسمت دیگر آن مطابق روشهایی که می دانیم به آهن یا فولاد تبدیل می گشت. منتهای اعتلای چدن در هنگامی بود که از ان برای ایجاد پل ها و ساختمانهای بزرگ استفاده کردند از قبیل پل مشهور به آیرون بریج (پل آهنی) و سقف هال گندم در پاریس که سابقاً به شرح آن پرداختیم اما چدن فاقد خاصیت ارتجاع و بنابراین عموماً سنگین و شکننده بود و همین نقایص استعمال آن را به طور قطع محدود ساخت و چنانکه دیدیم، خیلی زود، آهن جای آن را گرفت و مقام اول را در صنعت فلزکاری حائز شد.
روش بدست آوردن آهن همانست که سابقاً به روش تصفیه ی چدن موسوم ساختیم و به این منظور می بایست در حرارتی مافوق طاقت آدمی، توده ی عظیمی از فلز گداخته و کوره کننده را با کمک چنگک های بزرگ بگیرند و با دست به شدت تکان دهند. هر کس حدی می زند که این کار به نحو غیر عادی مشکل و مشقت بار بوده است و با وجود آنکه برای این کار بیش از هر کار دیگری مزد می پرداختند استخدام کارگر مشکلی ایجاد کرده بود: هر کارگر آهنکار انگلیسی در سال 1859 در هر (هفته 5 روز کار) 26 فرانک و 55 سانتیم اجرت می گرفت (4)، اما در هر روز 12 ساعت کار می کرد و عموماً قبل از پنجاه سالگی وفات می یافت.
بعد از آنکه آهن جای چدن را گرفت، تبدیل به مهمترین ماده ی اولیه ی صنعتی گردید. تمام ماشینهای ابزار را با آهن می ساختند، به جز قسمت برنده ی آنها که با فولاد ساخته می شد. توسعه ی خط آهن مؤسسات مختلف را وادار ساخت که به احداث پل های متعدد اقداتم کنند و چون در غالب موارد لوازم عادی بنایی و یا چدن دارای مقاومت کافی نبودند، عموماً پل های راه آهن را با آهن خالص می ساخته اند.
پی نوشت ها :
1- آلتالی سلسله ی جبال مغولستان است که دامنه ی آن تا داخل خاک سیبری نیز کشیده می شود و نواحی اطراف آن را نیز آلتایی می نامند. «یادداشت مترجم»
2- وستفالی منطقه ای است از ناحیه ی غربی آلمان که رودخانه های لیپ Lippe و رن سفلی از آن عبور می کنند وستفالی از جمله ی مهمترین نواحی زغال خیز جهان است و صنعتی ترین قسمتهای آلمان در آن واقعند. مرکز این ناحیه شهر دوسلدورف است. «یادداشت مترجم»
3- اسن شهر بزرگ آلمان واقع در ناحیه ی رن است که 650 هزار جمعیت دارد و یکی از مهمترین مراکز صنعتی جهان است. مهمترین صنایع آن فلزکاری و نساجی و تهیه ی محصولات شیمیائی است. «یادداشت مترجم»
4- این مبلغ با احتساب نرخ تبدیل در سال مزبور معادل یک پیوند و 11 شیلینک و سه پنس بوده است و اگر در نظر گیریم که پول انگلیسی در طی قرن اخیر تقریباً سه برابر و نیم قدرت خرید خود را از دست داده است. قدرت خرید مزد مزبور تقریباً معادل 5 پوند پول امروز انگلیسی است و چنانکه ملاحظه می گردد این مزد در قبال آنچه امروز به کار گران فلزکاری پرداخته می شود. با در نظر گرفتن شرایط کار و تعداد ساعات کار در هفته بسیار ناچیز است. «یادداشت مترجم»
