آشنایی با پلاک وسائل نقلیه در ایران (1)

پس از سال ۲۰۰۵(۱۳۸۳)پلاک های ایران  به شکل استاندارد اروپایی در اندازه ی  ۲۰٫۵ اینچ طول و ۴٫۵ اینچ عرض (۵۲ در ۱۱٫۵ سانتی متر) درآمد.
فهرست مطالب:
۱- تاریخچه شماره گذاری در ایران
۲- انواع پلاک‌ها(۲۰۰۵ به بعد)
۲.۱ خودروهای شخصی
۲.۲ تاکسی‌ها
۲.۳ خودروهای عمومی
۲.۴ خودروهای دولتی
۲.۵ پلاک ویژه معلولین و جانبازان
۲.۶ پلاک ترانزیت بین‌المللی
۲.۷ پلاک ویژه خودروهای کشاورزی
۲.۸ پلاک خودروهای تشریفات
۲.۹ پلاک خودروهای پلیس(ناجا)
۲.۱۰ پلاک خودروهای تاریخی
۲.۱۱ پلاک موتور سیکلت ها
۲.۱۲ کدهای منطقه استانی
۳- حروف مورد استفاده
۴- کدهای منطقه مربوط به شهرستان‌ها
۴.۱ تهران بزرگ
۴.۲ استان اصفهان
۴.۳ استان آذربایجان غربی
۴.۴ استان مازندران
۴.۵ استان کرمانشاه
۴.۶ استان آذر بایجان شرقی
۴.۷ استان اردبیل
۴.۸ استان کردستان
۴.۹ استان زنجان
۴.۱۰ استان همدان
۴.۱۱ استان قزوین
۴.۱۲ استان مرکزی
۴.۱۳ استان لرستان
۴.۱۴ استان ایلام
۴.۱۵ استان چهارمحال و بختیاری
۴.۱۶ استان خوزستان
۴.۱۷ استان کهکیلویهوبویراحمد
۴.۱۸ استان گیلان
۴.۱۹ استان گلستان
۴.۲۰ استان قم
۴.۲۱ استان یزد
۴.۲۲ استان فارس
۴.۲۳ استان سمنان
۴.۲۴ استان کرمان
۴.۲۵ استان خراسان
۴.۲۶ استان سیستان و بلوچستان
۴.۲۷ استان بوشهر
۵- کدها به ترتیب عددی
۶- منابع
۷- پلاک مناطق آزاد تجاری
۷.۱ ارس
۷.۲ اروند
۷.۳ انزلی
۷.۴ چابهار
۷.۵ قشم
۷.۶ کیش
۷.۷ ماکو
۸- نگارخانه
۹- جستارهای وابسته
۱۰- منابع

تاریخچه شماره گذاری در ایران

در دوران صدارت وثوق الدوله (۱۲۹۸) به درشکه‌ها و گاری‌ها پلاک‌هایی چسبانده شد و هر یک از آنها دارای شماره‌ای شدند. در آن زمان متولی این کار اداره بلدیه (شهرداری) بود. تعویض و نصب پلاک بر روی خودروها در ایران قدمتی طولانی دارد، سابقه اولین خودرو پلاک شده در کشور برمی گردد به سال ۱۳۰۵ که اولین خودرو به کشور وارد شد. در سال ۱۳۰۵ که ابتدائی ترین خودروها وارد کشور شدند هیچکس فکر نمی‌کرد که امروز با تعدد خودرو مواجه شویم. در آن روزگارها قوانینی که شامل ۳۲بند بود برای شماره گذاری خودروها وضع شد که البته این قوانین سه سال بعد از ورود اولین خودروها به کشور یعنی در سال ۱۳۰۸ تنظیم شد. در آن سال، خودروها صاحب پنج پلاک شدند؛ نام کارخانه، آدرس مالک، نمره‌عقب، نمره‌جلو و پلاک مالیات. تصویب قوانین به همین جا ختم نشد؛ حدود ۱۳۰۸ وقتی تعداد اتول سوارهای شخصی شهر به ۱۵۲۲ نفر رسید، قوانین مربوطه نیز تغییر کرد و پلاک‌ها متشکل از نام شهر و حدود چهارعدد که در بالای نام شهر قرار داشت، شدند. در گذشته در پلاک خودروها پنج رقم و نام شهری که خودرو در آن پلاک شده بود دیده می‌شد و یا به همراه شماره پلاک و نام شهر عددی دیگر در آن درج می‌شد. با افزایش خودرو در کشور، تصمیمی اتخاذ شد تا یکی از حروف الفبای فارسی نیز به نام شهرها افزوده شود و سپس نوبت به پلاک‌هایی رسید که نام شهر با عدد دو رقمی ترکیب و پلاک‌های جدیدی بر روی خودروها نصب شد. در دهه هفتاد، خودروها دیگر از آن شکل و شمایل قدیمی خارج شده و پلاک‌ها نیز لیزری شده بود. در سال ۱۳۷۸ با آمدن پلاک‌های لیزری، مسئولین تصمیم گرفتند که باید همه پلاک‌های خودروها یکسان شوند و این نوع پلاک روی همه خودروها نصب شود. طرح تعویض پلاک در سطح کشور آغاز شد. در این طرح مالکان خودرو، موظف به دریافت برچسب تعویض پلاک شدند و بابت آن برچسب‌ها نیز در آن روزگار مبلغی از آنها گرفته شد. در دهه هشتاد، نوبت به پلاک‌های ملی رسید که هم دارای ابعاد و طرحی جدید بود و هم در نوع شماره‌گذاری و چیدمان اعداد و حروف در کنار یکدیگر بدیع به نظر می‌رسید. مشکلات تعویض پلاک به گونه‌ای بود که در سال۸۳، میان نیروی انتظامی و دیوان عدالت اداری اختلاف نظرهایی به وجود آمد که این اختلافات موجود موجب سرگردانی و بلاتکلیفی مردم شد. در همین خصوص، خزانه دار شورای شهر تهران در یکصد و یازدهمین جلسه علنی شورای شهر، با اشاره به ۷۰۰ هزار خودروی پلاک شده طی سال‌های ۸۰ تا۸۳ از دیوان عدالت اداری درخواست کرد که "اگر مصوبه دیوان عدالت اداری (غیر قانونی بودن عدم ثبت تعویض پلاک‌ها در دفاتر ثبت) وجاهت قانونی دارد سایر مسئولان هم باید آن را برای رهایی مردم از سرگردانی بپذیرند و اجرا کنند." این مشکلات همچنان تا سال۸۷ ادامه داشت تا اینکه رئیس مرکز شماره‌گذاری راهنمایی و رانندگی اعلام کرد که حدود یک میلیون پلاک قدیمی وجود دارد که هنوز به پلاک کشوری تبدیل نشده‌اند و پانصدهزار زوج پلاک مربوط به سال‌های دهه ۴۰ و اوائل ۵۰ است که در حال حاضر وجود خارجی ندارند و از بین رفته‌اند. در دهه هشتاد؛ در پلاک‌های جدید کدهای دو رقمی که در سمت راست این پلاک‌ها بود، معرف محل سکونت و آدرس شهر و منطقه‌ای بود که مالک خودرو در زمان خرید خودرو به اداره شماره‌گذاری اعلام کرده بودند. تفاوت فاحش و اصلی و شاید دلیلی که باعث نصب این نوع پلاک بر خودروها شد، در این بود که این پلاک به خودرو تعلق نداشت و متعلق به مالک خودرو بود و با انتقال خودرو به شخصی دیگر پلاک انتقال نمی‌یافت و پلاک تنها به شخص تعلق داشت و با تغییر وسیله نقلیه، شخص همواره از پلاک ثابتی استفاده می‌کند.

انواع پلاک‌ها(۲۰۰۵ به بعد)

پلاک‌های خودروهای ایرانی دارای یازده نوع کلی هستند که در چهار رنگ صادر می‌شوند.
انواع پلاک ها شامل موارد زیر است:
خورورهای شخصی،تاکسی‌ها،خودروهای عمومی،خودروهای دولتی،خوروهای معلولین،خودروهای ترانزیت،خودروهای کشاورزی،خودروهای تشریفات،خودروهای پلیس،خودروهای کلاسیک (تاریخی)،موتور سیکلت‌ها و خودروهای مناطق آزاد تجاری-صنعتی
شماره گذاری خودروها نیز به صورتی است که می‌توان از شماره پلاک آن‌ها به اطلاعاتی مانند استان صادر کننده پلاک ، تاریخ صدور پلاک و ... پی برد.

پلاک ملی شخصی

پلاک‌های ملی شخصی همان طوری که از اسمشان مشخص است برای افراد حقیقی صـادر می‌شود،این پلاک‌ها به شکل مستطیل می‌باشند و از چپ به راست خوانده می‌شوند و از چپ به راست به ترتیب شامل دو عدد،یک حرف،سه عدد و در آخر در یک مربع دو عدد که نشانه منطقه می‌باشد وجود دارد. حرف موجود در پلاک نشان دهنده منطقه می‌باشد(به عنوان مثال در گیلان عدد ۵۶ نشان دهنده شهرستان‌های گیلان است که وقتی حرف ل در پلاک باشد به معنی شهرستان فومن است و حرف ب به معنی شهرستان انزلی می‌باشد) و تفاوتش با عدد آخر پلاک در این است که عدد آخر پلاک ممکن است منطقه بزرگتری را نشان دهد در حالی که حروف مناطق دقیق تری را نشان می‌دهد.
پلاک‌های ملی شخصی با اعداد و حروف مشکی در یک پس زمینه سفید ساخته می‌شوند و که در سمت چپ آنها در یک نوار آبی پرچم ایران و مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است. در قسمت زیر اعداد نویسه‌های کوچک تری وجود دارد که در سمت چپ شماره پلاک به لاتین (مثلاً در پلاک موجود در عکس 12B365-11 نوشته است) و در سمت راست تاریخ تولید پلاک نوشته شده است (که در این عکس ۸۸/۴/۱۲ می‌باشد).

تاکسی‌ها

پلاک ملی تاکسی
پلاک ملی تاکسی‌ها فقط برای ناوگان تاکسی رانی در ایران صادر می‌شود و به شکل مستطیل می‌باشد،از چپ به راست خوانده می‌شود و از چپ به راست به ترتیب شامل دو عدد،یک حرف ت که در بالای آن به لاتین نوشته شده است TAXI (تاکسی) ، سه عدد و در آخر در یک مربع کد منطقه صدور پلاک نوشته شده است. کد منطقه صدور پلاک در واقع محل انجام وظیفه تاکسی را مشخص می‌کند. اعداد و حروف این پلاک مشکی بوده و بر روی یک پس زمینه زرد رنگ چاپ می‌شود.این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکزاستان‌ها (به غیراز استان تهران )صادر می‌شود برای مثال در استان آذربایجان غربی قبل از پر شدن کد منطقه‌ای ۱۷ از کد ۲۷ وبه همین صورت از کد۳۷ نمی‌توان استفاده نمود.
در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است. در قسمت زیر اعداد نویسه‌های کوچک تری وجود دارد که در سمت چپ شماره پلاک به لاتین (مثلاً در پلاک موجود در عکس 12TT345-11 نوشته است) و در سمت راست تاریخ تولید پلاک نوشته شده است (که در این عکس ۸۸/۴/۱۲ می‌باشد).

خودروهای عمومی

پلاک ملی خودروهای عمومی
پلاک ملی خودروهای عمومی ، پلاکی است که به خودروهای حمل و نقل عمومی مانند تریلی‌ها،وانت بارها،اتوبوس و مینی بوس‌ها و... تعلق دارد. این پلاک به شکل مستطیل می‌باشد و از چپ به راست خوانده می‌شود و از چپ به راست شامل دو عدد،یک حرف ع به معنی عمومی ،سه عدد و در آخر در یک مربع دو عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد میباشد. اعداد و حروف این پلاک مشکی بوده و بر روی یک پس زمینه زرد رنگ چاپ می‌شود.این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکزاستان‌ها (به غیراز استان تهران )صادر می‌شود برای مثال در استان آذربایجان غربی قبل از پر شدن کد منطقه‌ای ۱۷ از کد ۲۷ وبه همین صورت از کد۳۷ نمی‌توان استفاده نمود.
در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است. در قسمت زیر اعداد نویسه‌های کوچک تری وجود دارد که در سمت چپ شماره پلاک به لاتین (مثلاً در پلاک موجود در عکس 12EE345-11 نوشته است) و در سمت راست تاریخ تولید پلاک نوشته شده است (که در این عکس ۸۸/۴/۱۲ می‌باشد).

خودروهای دولتی

پلاک ملی خودروهای دولتی
این پلاک مخصوص خودروهای دولتی اعم از سواری،اتوبوس،مینی بوس،کامیون و ... می‌باشد. این پلاک به شکل مستطیل بوده و از چپ به راست خوانده می‌شود و از چپ به راست شامل دو عدد،یک حرف الفـ ،سه عدد و در آخر در یک مربع دو عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد میباشد. اعداد و حروف این پلاک سفید رنگ بوده که بر روی یک پس زمینه قرمز چاپ می‌شود.این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکزاستان‌ها (به غیراز استان تهران )صادر می‌شود برای مثال در استان آذربایجان غربی قبل از پر شدن کد منطقه‌ای ۱۷ از کد ۲۷ وبه همین صورت از کد۳۷ نمی‌توان استفاده نمود.
در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.

پلاک ویژه معلولین و جانبازان

پلاک ملی ویژه جانبازان و معلولین
این پلاک ویژه معلولین و جانبازان طراحی شده است. دلیل طراحی این پلاک برای این بوده است تا در صورت پارک در محل پارک ویژه معلولین و جانبازان قابل تشخیص باشند و همچنین برای دادن سهمیه بنزین درمان نیز این خودروها ساماندهی شوند. این پلاک کاملاً شبیه به پلاک ملی شخصی صادر می‌شود و تنها تفاوتش در این است که در پلاک‌های شخصی یک حرف در بین اعداد وجود دارد در صورتی که در این پلاک به جای حرف ، آرم ویژه معلولین و جانبازان قرار دارد.
این پلاک به شکل مستطیل بوده و از چپ به راست خوانده می‌شود و به ترتیب شامل دو عدد،آرم معلولین و جانبازان،سه عدد و در آخر دو عدد در یک مربع که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد.این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکزاستان‌ها (به غیراز استان تهران )صادر می‌شود برای مثال در استان آذربایجان غربی قبل از پر شدن کد منطقه‌ای ۱۷ از کد ۲۷ وبه همین صورت از کد۳۷ نمی‌توان استفاده نمود.
در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.

پلاک ترانزیت بین‌المللی

پلاک ترانزیت به منظور شناسایی وسیله نقلیه بصورت بین‌المللی صادر و تحویل می‌گردد. پلاکهای قدیم کانون جهانگردی با پیشوند سه حرفی TEH و پنج کاراکتر عددی به رنگ سبز در زمینه سفید و پیشوند سه حرفی THR و پنج کاراکتر عددی مشکی در زمینه زرد و پلاکهای دو حرفی IR و پنج کاراکتر عددی به رنگ مشکی در زمینه زرد رنگ معتبر و قابل استفاده بودند پلاکهای ترانزیت برای هر وسیله نقلیه فقط یک بار صادر می‌شوند که مختص همان خودرو بوده و اعتبار آنها تا پایان عمر وسیله نقلیه می‌باشد.
معاونت صدور اسناد و مدارک بین‌المللی اقدام به ارائه پلاک ترانزیت بین‌المللی طرح جدید(عکس) نموده است این پلاک از تاریخ ۱۳۸۹/۶/۲۰ در برخی از نمایندگی‌های کانون جهانگردی ارائه می‌شود. از تاریخ ۱۳۸۹/۷/۳ هیچگونه خدماتی به دارندگان پلاک‌های مدل TEH و THR داده نمی‌شود.
همچنین از تاریخ ۱۳۹۱/۵/۱ هیچگونه خدماتی به پلاک‌های مدل IR داده نمی‌شود.
پلاک ترانزیت کنونی شبیه به پلاک ملی خودروهای ایران ساخته می‌شود با این تفاوت که به صورت لاتین نوشته می‌شود. این پلاک‌ها از چپ به راست خوانده می‌شود که به ترتیب شامل دو عدد یک حرف و سه عدد و در آخر در یک پس زمینه آبی رنگ دو عدد دیگر نوشته می‌شود. در سمت چپ این پلاک در یک نوار آبی رنگ آرم کانون جهانگردی و اتومبیلرانی جمهوری اسـلامی ایران که در بالای آن به لاتین ایران (IRAN) نوشته شده است چاپ می‌شود. در زیر پلاک در یک پس زمینه آبی عبارت Touring & Automobile Club of Islamic Republic of Iran به معنی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.

پلاک ویژه خودروهای کشاورزی

پلاک ملی خودروهای کشاورزی
این پلاک به خودروهای کشاورزی مانند تراکتور تعلق دارد. این پلاک به شکل مستطیل می‌باشد و از چپ به راست خوانده می‌شود و از چپ به راست شامل دو عدد،یک حرف ک به معنی کشاورزی ،سه عدد و در آخر در یک مربع دو عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد میباشد. اعداد و حروف این پلاک مشکی بوده و بر روی یک پس زمینه زرد رنگ چاپ می‌شود.این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکزاستان‌ها (به غیراز استان تهران )صادر می‌شود برای مثال در استان آذربایجان غربی قبل از پر شدن کد منطقه‌ای ۱۷ از کد ۲۷ وبه همین صورت از کد۳۷ نمی‌توان استفاده نمود.
در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است. در قسمت زیر اعداد نویسه‌های کوچک تری وجود دارد که در سمت چپ شماره پلاک به لاتین و در سمت راست تاریخ تولید پلاک نوشته شده است.
پلاک خودروهای تشریفات
این پلاک مخصوص خودروهای تشریفات دولتی می‌باشد. این پلاک به شکل مستطیل بوده و از چپ به راست خوانده می‌شود و از چپ به راست شامل عبارت تشریفات در قسمت بالا و در قسمت زیرین آن به لاتین عبارتPROTOCOL (به معنی تشریفات)نوشته شده و در سمت راست پلاک یک عدد چهار رقمی می‌باشد. اعداد و حروف این پلاک سفید رنگ بوده که بر روی یک پس زمینه قرمز چاپ می‌شود.
در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.
پلاک خودروهای پلیس(ناجا)
این پلاک ویژه خودروهای پلیس(ناجا)می‌باشد. این پلاک به شکل مستطیل می‌باشد و از چپ به راست خوانده می‌شود و از چپ به راست شامل دو عدد،یک حرف پ به معنی پلیس ،سه عدد و در آخر در یک مربع دو عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد میباشد. اعداد و حروف این پلاک سفید بوده و بر روی یک پس زمینه سبز رنگ چاپ می‌شود.این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکزاستان‌ها (به غیراز استان تهران )صادر می‌شود برای مثال در استان آذربایجان غربی قبل از پر شدن کد منطقه‌ای ۱۷ از کد ۲۷ وبه همین صورت از کد۳۷ نمی‌توان استفاده نمود. در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است. در قسمت زیر اعداد نویسه‌های کوچک تری وجود دارد که در سمت چپ شماره پلاک به لاتین و در سمت راست تاریخ تولید پلاک نوشته شده است.
پلاک خودروهای تاریخی
پلاک خودروهای تاریخی ایران پلاکی است که به خودروهای قدیمی که عبارت اند از :
خودروهای نفیس: خودروهایی که بیش از ۵۰ سال از تولید آن گذشته باشد.
خودروهای قدیمی : خودروهایی که بیش از ۲۵ سال از تولید آن گذشته باشد و از لحاظ طراحی و مهندسی ساخت و یا کاربردی بی نظیر باشد.
خودروهای ویژه: خودروهایی که دارای بعد فرهنگی باشد.
این پلاک به شکل مستطیل بوده و برخلاف سایر پلاک‌های مورد استفاده اندازه آن به صورت استاندارد آمریکایی(پلاک‌های استاندارد آمریکایی دارای۱۲ اینچ طول و ۶ اینچ عرض هستند) می‌باشد.و به سه قسمت مستطیلی تقسیم می‌شود که در مستطیل سمت راست بالا عبارت تاریخی ذکر شده،در سمت راست پایین شماره پلاک قید شده و در سمت چپ پلاک در یک نوار آبی رنگ پرچم ایران در بالا که زیر آن عبارت I.R.IRAN نوشته شده و در قسمت پایین همین نوار عکسی از مکانی تاریخی زده شده است.

پلاک موتور سیکلت ها

پلاک ملی موتور سیکلت ها
این نوع پلاک ویژه موتور سیکلت‌ها می‌باشد که فقط در قسمت عقب وسیله نقلیه نصب می‌شود و این پلاک به صورت مستطیل بوده و اندازه آنمطابق با استاندارد پلاک‌های موتورسیکلت در اروپا می‌باشد.
کدهای منطقه استانی
در نمونه‌های بالا،۱۱ کد منطقه است.کد منطقه بستگی به استانی دارد که خریدار خودرو در آن زندگی می‌کند.
حروف مورد استفاده در پلاک:
حروفی که در پلاک‌ها به کار می‌رود، به این ترتیب است:
الف (ویزه خودروهای دولتی)
ب
پ (ویژه خودروهای نیروی انتظامی)
ت (ویژه تاکسی‌ها)
ج
د
س
ص
ط
ق
ک (ویژه خودروهای کشاورزی)
ع (ویژه خودروهای عمومی)
ل
م
ن
و
ه
ی
منبع: ویکی پدیا