پیامی از فضا

فرانک دریک، شکارچی فرازمینی ها، در انتظار کشف 10 هزار تمدن در کهکشان ماست

بهار سال 89 فرانک دریک (Frank Drake) برای تکمیل مطالعاتش به رصدخانه گرین بنک (Green Bank) آمد. او این مطالعات را از سال 1960 و در سن 30 سالگی از همین رصدخانه شروع کرده بود؛ جست و جو برای یافتن موجودات هوشمند فرازمینی. فرانک دریک، مهم ترین فرد و بزرگترین تلاشگر دنیا برای یافتن حیات فرازمینی است. این رصدخانه بزرگترین تلسکوپ رادیویی قابل هدایت دنیا - یک دیش رادیویی به پهنای 100 متر- را دارد. دریک قصد داشت این تلسکوپ را برای بار دیگر به سمت دو ستاره شبه خورشید که 50 سال پیش رصد کرده بود و هر کدام تقریبا 10 سال نوری با زمین فاصله دارند نشانه بگیرد تا شاید بتواند اثری از پیام های رادیویی مخابره شده توسط هرگونه تمدنی هوشمند روی سیاره های در حال گردش بر مدار این دو سیاره بیابد. این کار برای مردی که به عنوان پیشگام فعالیت موسسه ای بین المللی برای یافتن هوش فرازمینی (SETT) شناخته شده است. اهمیت زیادی داشت. با وجود اینکه خلاء ارتباطی موجود میان موجودات فضایی و انسان های زمینی که ستاره شناسان آن را «سکوت کبیر» نامیده اند هنوز بعد از گذشت پنج دهه شکسته نشده است. دریک به موفقیت «ستی» در آینده امیدوار است.
دریک که اکنون مدیر افتخاری موسسه ستی واقع در ماونتین ویو کایفرنیاست، می گوید: «50 سال پیش، زمانی که در گرین بنک برای اولین بار جست و جو را آغاز کردم، بعد از 200 ساعت رصد توانستم این دو ستاره را پیدا کنم. اما امسال که دوباره برای رصد این دو ستاره فراخوانده شدم، به من دو ساعت وقت دادند که وقت زیادی هم بود. با تکنولوژی و ابزار امروزی برای پیدا کردن هر ستاره تقریبا 0/4 ثانیه کافی بود و توانستم با رکانس بالاتر و حساسیت بیشتری دوباره به این دو ستاره را تماشا کنم. این نشان می دهد که در این زمینه به دستاوردهای زیادی رسیده ایم.» دریک و دیگر پژوهشگران ستی بر این باورند که با افزایش بی نظیر سرعت پردازنده های کامپیوتری 50 سال گذشته می توانند فرکانس های ارسال شده توسط تمدن های احتمالی فرازمینی را از میان 200 میلیارد ستاره موجود در کهکشان کشف کنند. او می گوید: تخمین من این است که 10 هزار تمدن در حال حاضر در کهکشان ما قابل شناسایی باشند و این به آن معنی است که ما باید در 20 تا 30 سال آینده حدود 10 میلیون ستاره را بررسی کنیم. این چالش بزرگی برای ما خواهد بود. حتی اگر در حد حدس و گمان باشد.
ست شوستک (seth sostak) ستاره شناس با سابقه پروژه ستی می گوید: «دریک آدم محافظه کاری است. این پروژه بایستی در دو یا سه دهه آینده به نتیجه برسد و اگر نتیجه موفقیت آمیز نباشد، ثابت می کند که فرضیات ما اشکال بنیادی داشت اند.» اگرچه تعداد ستاره شناسانی که با دریک و شوستک همفکر باشند کم نیستند، هر کدام حدس و گمان های متفاوت و منحصر به فردی دارند. اما اگر فرضیات دریک و شوستک درست باشند و در چند دهه آینده ثابت شوند که ما تنها ساکنان این کهکشان نیستم، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ پس از دریافت پیام از سوی تمدن های فرازمینی چه بر سر ما خواهد آمد؟ آیا ما حتی قادر به ترجمه آن پیغام خواهیم بود؟ اگر پیام دریافت شده حاوی اطلاعاتی باشد که فرهنگ ما را دگرگون کند چه؟ ارسال پیام متقابل به تمدن های فرازمینی و آگاه کردن آنها از حقیقت وجود خودمان چه خطراتی برای ما در بر خواهد داشت؟ البته پژوهشگران پروژه ستی اطمینان دارند که در صورت دریافت پیغام هیچ گونه سانسور خبری یا توطئه محرمانه ای از سوی دولت روی نخواهد داد. شوستک معتقد است که به محض دریافت هر گونه پیامی، دنیا از این خبر آگاه خواهد شد. او می داند که اخبار مربوط به دریافت پیغام چگونه فاش می شوند چرا که 13 سال پیش آنها فکر می کردند پیغامی دریافت کرده اند و این داستان تجربه جالبی برای آنها به دنبال داشت.

 

 

تمرین آماده باش

ساعت شش صبح بود که خانم جیل تارتر، سرپرست مرکز تحقیقاتی ستی، پیغام را در رصدخانه گرین بنک دریافت کرد. پیغام مخابره شده تنها از تعدادی علامت در فرکانس های متعدد با فاصله های ثابت تشکیل شده بود و تارتر را متقاعد کرد که این علائم از منبعی هوشمند مخابره شده اند. تارتر و همکارانش در گرین بنک تمام دستورالعمل های اداری را برای شناسایی علائم کاذب و حذف نویزها انجام دادند. برای اطمینان، آنها جهت تلسکوپ را از مسیر ستاره مورد نظر حرکت دادند و با این کار دریافت علائم متوقف شد و هنگامی که تلسکوپ را در مسیر ستاره قرار دادند دریافت علائم از سر گرفته شد. البته برای اطمینان بیشتر از منابع ارسال علائم، آنها بایستی این کار را با تلسکوپ دیگری نیز تکرار می کردند اما تلسکوپ دوم مورد اصابت رعد و برق قرار گرفته و هارددیسک آن از بین رفته بود که برای دریافت هارد جدید باید سه روز انتظار می کشیدند.
خانم تارتر که قرار بود بعدازظهر همان روز به خانه خود واقع در ایالت کالیفرنیا باز گردد با منشی خود کریس نلر تماس گرفته و تغییر در برنامه پرواز خود را اطلاع داد. بعد ازظهر همان روز با اینکه ستاره ای که به نظر می رسید منبع ارسال علائم باشد در حال غروب بود اما دریافت علائم با همان وضوح قبل ادامه داشت و در آن هنگام بود که تیم تارتر کشف کردند که این علائم از ماهواره ای متعلق به ناسا که سوهو (SOHO) نام داشت ارسال می شده است!
متأسفانه در تمام مدتی که تیم تارتر با هیجان دریافت علائم را دنبال می کردند هیچ کس به آنها یادآوری نکرد تا به منشی اشتباه بودن خبر را اعلام کنند.
و اما در دفتر، داستان از این قرار بود: همسر یکی از ستاره شناسان که برای صحبت با تارتر با دفتر تماس گرفته بود توسط کریس نلر خبردار شد که تارتر در دفتر گرین بنک مشغول بررسی علائم دریافتی از یک تمدن فرازمینی است. همسر آقای نیویورک تایمز تماس گرفت و در انتها خبرنگار نیز برای اطمینان از موثق بودن خبر با شوستک تماس گرفته بود.
شوستک معتقد است زیبایی دریافت پیام های کاذب در این است که شما عکس العمل مردم را می بینید. شاید دریافت یک پیام کاذب که تنها 5 دقیقه طول کشیده است. هیجانی برای باقی روز در پی داشته باشد. اینجاست که می فهمید دستورالعمل های اداری برای دیگر مردم مفهومی ندارد. درست در زمانی که ما در هیجان دریافت پیام به سر می بریم، رسانه ها با تماس های تلفنی خود ما را غافلگیر می کنند و مردم با ایم میل این خبر را به دوستان خود می رسانند.
تارتر دستورالعمل را این گونه توصیف می کند: در صورتی که تلسکوپ دوم نیز صحت دریافت پیام را از منبع فرازمینی تایید کند، ستاره شناسانی که آن را دریافت کرده اند با ارسال ای میلی به اتحادیه بین الملی ستاره شناسی ( International Astronomical union- به اختصار (IUA)) این موضوع را به تمام رصدخانه ها در سراسر دنیا اعلام می کنند تا آنها نیز منبع دریافت پیام را بررسی کنند. پیام های دریافت شده توسط ستی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و باید جهت و فرکانس دریافت آنها و همچنین منبع پیام توسط تجهیزات مختلف مورد بررسی قرار گیرند.

شناسایی پیام

پژوهشگران ستی مدعی اند می توانند تفاوت بین علائم دریافت شده از ماهواره ها را از پدیده های طبیعی که امواج رادیویی را در فرکانس های مختلف از خود ساطع می کنند، تشخیص دهند. چنانچه رصدخانه ای علائمی با پهنای باند باریک از یک منبع فضایی دریافت کند، می توان مطمئن بود که آن منبع قطعا مصنوعی است. بر اساس توافقنامه ای غیررسمی و داوطلبانه ما بین پژوهشگران ستی در سراسر دنیا، در صورتی که علائم دریافت شده و منبع آن توسط ستاره شناسان IAU تایید شود، آنها می توانند مقامات مربوطه در سازمان ملل و بعضی از رهبران سیاسی کشورها را در جریان امر قرار دهند. سپس ستاره شناسانی که این کشف مهم را انجام داده اند اجازه خواهند داشت در یک کنفرانس اخبار مربوطه را به اطلاع جهانیان برسانند.
اما چه کسی می داند پس از آن چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا خبر پیروزی ستاره شناسان در کشف تمدن فرازمینی در تیتر روزنامه ها به چاپ خواهد رسید؟ اضطراب و وحشت عمومی یا جشن و پایکوبی؟ اما داگلاس واکوش (Dauglas vakoch)، روان شناسی که دفتر کار او درست رو به روی دفتر کار تارتر در موسسه ستی است، نظری متفاوت دارد. واکوش که صاحب عجیب ترین شغل در سراسر دنیا یعنی «نوشتن پیام های بین ستاره ای» است، می گوید: «حتی اگر مطمئن باشیم پیام دریافت شده و منبع آن واقعی است باز هم نمی توان به همین سادگی آن را اعلام کرد چرا که ابهامات زیادی در این بین وجود خواهد داشت و ستاره شناسان تا سال های زیادی نخواهد توانست هیچ گونه اطلاعاتی از آن استخراج کنند».
تجهیزات ستی تنها برای دریافت امواج رادیویی با باند باریک و یکنواخت طراحی شده اند و این امواج باید آن قدر قوی باشند تا بتوان آنها را از فاصله سال های نوری زیادی دریافت کرد؛ و البته این امواج چیزی به جز نوع منبع خود را برای ما فاش نخواهند کرد و هر گونه پیغامی در فرکانس های دریافت شده مدفون خواهد شد. برای تجزیه کردن پیغام، ما به دیشی بزرگ تر از دیش 305 متری واقع در پورتوریکو نیاز خواهیم داشت.
در این بین شوستک روند این کار را چنین شرح می دهد: «برای استخراج پیغام از علائم دریافت شده ما به وسیله ای 10.000 بار بزرگ تر از دیش واقع در پورتوریکو نیاز خواهیم داشت. البته به جای استفاده از یک تلسکوپ عظیم الجثه، می توان از تعداد زیادی آنتن کوچک تر که به صورت الکترونیکی به یکدیگر وصل بوده و در محوطه وسیعی پراکنده باشند استفاده کرد. ساختن چنین تجهیزاتی همکاری بین المللی و بودجه فراوانی را نیاز خواهد داشت که البته باز هیچ تضمینی وجود ندارد که ما بتوانیم پیام نهفته در علائم را رمزگشایی کنیم.»

نقاط ضعف

ظاهرا با توجه به مناقشات سیاسی و با در نظر گرفتن زمان مورد نیاز برای ساخت تلکسوپ عظیم الجثه ای که قادر به تجزیه و تحلیل علائم باشد، سال های زیادی تا زمان رمزگشایی پیغام دریافت شده پیش روی ستاره شناسان قرار دارد و در این بین کمبود تجهیزات و ناشناس بودن ارسال کننده پیغام نیز مشکل دیگری است که ستاره شناسان با آن روبه رو خواهند بود. چارلز تی رابین (charles-T.Rubin) فیلسوف سیاسی می گوید: «بدون شک دریافت چنین پیغامی لحظه مهم و بزرگی در تاریخ بشری خواهد بود، اما بعید به نظر می رسد که تبعات اجتماعی بزرگی به دنبال داشته باشد چرا که درک زندگی فرازمینی هم در باورهای عامه مردم و هم در پژوهش های علمی کاملاً به امری عادی تبدیل شده است. این امر فقط نظریه افرادی را که به وجود آن اطمینان داشتند اثبات خواهد کرد.»
حال ببینیم که اگر افرادی قادر به ساخت تجهیزاتی برای رمزگشایی از این پیغام ها باشند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ محققان ستی می گویند زبان علم خود به خود زمینه مشترک ارتباط را برقرار خواهد کرد. اما مشکل اصلی زمانی نمایان خواهد شد که این ارتباط به صورت رو در رو نباشد. مثلا اگر دو نفر با دو زبان مختلف در یک اتاق قرار بگیرند با استفاده از علائم اشاره قادر خواهند بود تا حدودی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. اما اگر این ارتباط رو در رو نباشد و نتوان از زبان اشاره کمک گرفت آن وقت چه؟ اینجاست که فیزیکدان و ریاضیدانان سعی خواهند کرد با علائم فیزیکی و ریاضی که احتمالاً درک مشترکی از آن میان انسان های زمینی و ساکنان فرازمینی وجود دارد، به ایجاد ارتباط بپردازند. جان آر الیوت (John R.Elliot) که مشغول تحقیق روی هوش مصنوعی و ساختار زبان در دانشگاه لیدز انگلیس است، ظاهراً خود را برای روز دریافت اولین پیغام فرازمینی آماده کرده. او می گوید: «ممکن است ترجمه مستقیم این پیغام غیرممکن باشد اما با استفاده از الگوهای مشترک در ساختار تمامی زبان ها خواهیم توانست پیغام نهفته و همچنین میزان هوش آنها را نسبت به انسان های زمینی را کشف کنیم.» به همین منظور الیوت یک برنامه کامپیوتری را طراحی کرد است که می تواند یک زبان ناشناخته را با 60 زبان شناخته شده مقایسه کرده و نقاط مشترک آنها را که به گفته وی «اجزای کاربردی» نام دارند، کشف کند. این اجزای کاربردی نظیر «اما» و «اگر» می توانند جملات پیچیده را به قطعه های ساده تر تقسیم کنند. طول قطعه های ساده تر، اسم، فعل و دیگر کلمات به کار رفته در کنار این اجزای کاربردی، پیچیدگی هوش سازنده جمله را آشکار می سازند. الیوت می گوید این برنامه کامپیوتری می تواند ظرف مدت چند روز شاخصه های زبانی پیغام دریافت شده را کشف کرده و به ما بگوید آیا این پیغام حاوی تصویر است یا نه. اما یافتن معنی جملات هنوز هم بعید به نظر می رسد.

خطرات پیش رو

بعضی از طرفداران این پروژه در ستی معتقدند ما نباید تنها منتظر دریافت پیغام باشیم بلکه باید با ارسال پیغام به اطلاع ساکنان احتمالی کرات دیگر وجود خود را اعلام کنیم. استفین هاوکینگ، یکی از کیهان شناسان مشهور دانشگاه کمبریج می گوید ارسال پیام بدون اینکه بدانیم چه چیزی انتظار ما را می کشد کار خطرناکی خواهد بود. او سال گذشته در مورد موجودات فضایی غارتگری هشدار داد که ممکن است به دنبال تسلط بر منابع دیگران باشند و هر سیاره ای را ویران کنند. او می گوید: «ورود موجودات فضایی به سیاره زمین تاثیری همانند ورود کریستف کلمب به قاره آمریکا خواهد داشت که به یقین نتیجه جالی برای بومیان آمریکا به دنبال نداشت.» اما انگار برای فکر کردن به این موضوع کمی دیر شده باشد. هم اکنون دهه های متوالی است که پیام های رادیویی و تلویزیونی به خارج از سیاره زمین مخابره شده اند و احتمالاً انواع فیلم ها و سریال ها به بیش از 10.000 سیاره رسیده اند. به علاوه هیچ دلیلی وجود ندارد که تمدن های فرازمینی با تجهیزاتی نظیر آنچه دانشمندان ما از آن استفاده می کنند یا حتی پیشرفته تر از آن به دنبال یافتن ساکنان دیگر سیاره ها نباشند.
البته دریک، نگرانی هاو کینگ از موجودات فرازمینی را بی اساس می داند. او معتقد است این نگرانی به دلیل غیرممکن بودن سفر بین سیاره ای به وجود آمده و می تواند پاسخی منطقی به فرضیه انریکو فرمی دانشمند ایتالیایی باشد. فرضیه فرمی می گوید: «هیچ تمدن فرازمینی وجود ندارد، چون اگر وجود داشت تاکنون باید یکدیگر را ملاقات می کردیم!»
در یک دلیل غیر ممکن بودن سفرهای بین سیاره ای را چنین توضیح می دهد: «فضاپیمایی به اندازه هواپیمای 737 را فرض کنید که با 50 مسافر قصد دارد به نزدیک ترین سیاره قابل سکونت فرضی در فاصله 10 سال نوری زمین سفر کند. اگر این فضاپیما با سرعتی بیشتر از یک دهم سرعت نور حرکت کند، برخورد با یک سنگریزه فضایی همانند اصابت یک بمب اتم با آن بوده و آن را منفجر خواهد کرد. اگر واقع بینانه به این قضیه نگاه کنیم، تلاش برای ایجاد ارتباط با موجودات فرازمینی، قرن ها طول می کشد و این در شرایطی است که فرض کنیم تمدن انسانی تا آن زمان ادامه یابد.» شوستک می گوید: زمانی خواهد رسید که ما تمدن فرازمینی را کشف خواهیم کرد. اگر تحقیقات ستی موفقیت آمیز باشد و ما بتوانیم دست کم یک تمدن فرازمینی را کشف کنیم، آن روز باید مطمئن باشیم که تمدن های دیگری نیز وجود دارد. در ستاره شناسی تنها اعداد یک، دو و بی نهایت وجود دارند. اگر قادر به کشف دو تمدن شویم پس بیشتر از آن هم کشف خواهد شد.
توضیح عکس:

معادله دریک

فرانک دریک (Frank Drake) 50سال پیش برای اولین بار جست و جوی خود را برای دریافت پیغام آغاز کرد. فرانک دریک یکی از اولین کسانی بود تحقیقی برای ردیابی سیگنال های هوشمند از سراسر کیهان انجام داد. در سال 1961 او نتایج تحقیقش را به صورت فرمولی (N= R *ne*Fp*L*Fc*Fi*F1) ارائه کرد که حالا به نام او شناخته می شود. در این فرمول N تعداد تمدن های قابل دیدن در کهکشان راه شیری است. R نرخ تولید سالیانه ستاره در این کهکشان است. Fpدرصدی از ستاره های است که دارای سیستم سیاره ای هستند. ne درصد سیاراتی است که برای حیات مناسب هستند. F1 آن مقدار از این سیاره هاست که در واقع میزبان حیات هستند. Fi هم درصدی است که به مربوط به تکامل حیات هوشمند روی سیاره هاست. Fc درصدی است که در آن گونه های هوشمند امکان برقراری ارتباط رادیویی دارند و L عمر متوسط تمدن هایی است که می توانند با ما ارتباط رادیویی برقرار کنند.

مکان جست و جو برای فرازمینی ها

ستاره شناسان تصور می کنند پیغام فرازمینی با فرکانسی حدود 1/420 مگاهرتز دریافت خواهد شد. در این تصویر شبیه سازی شده سیگنال دریافت شده، مابین علائم پس زمینه قرار گرفته است.
منبع: دانستنیها شماره 29