نویسنده: سید نذیر یحیی الحسنی
مترجمان: ابراهیم خاکپور و سید محمد صالحی
مترجمان: ابراهیم خاکپور و سید محمد صالحی
این حدیث را ابوداود سجستانی در سنن خود آورده و می گوید: از هارون بن مغیره برایم روایت کردند که گفت: عمر بن ابی قیس از شعیب بن خالد و او از ابواسحاق روایت کرد که گفت: علی (ع) نگاهی به فرزندش حسن انداخت و گفت: «این پسرم، همان گونه که پیامبر فرموده، سرور شماست و از نسل او مردی همنام پیامبرتان قیام خواهد کرد که در خلق و خوی شبیه اوست، اما در خلق شباهتی به او ندارد... الخ». (1)
درباره سند و متن این حدیث دو احتمال وجود دارد: تصحیف یا جعل.
1. درباره سند حدیث باید گفت معلوم نیست چه کسی این حدیث را از هارون بن مغیره برای ابوداود روایت کرده است؟ ابن خلدون به این امر تصریح کرده و گفته است: روایت ابوداود از هارون بن مغیره، منقطع است. (2)
2. ثابت نشده که ابواسحاق آن را از امام (ع) نقل کرده باشد، بنابراین، حدیث مزبور از این جهت نیز منقطع است. ابن خلدون در این باره نیز گفته است: روایت او یعنی روایت ابن اسحاق از علی (ع) منقطع است. (3) منذری نیز بر این مطلب تصریح کرده است. (4)
درباره متن حدیث می توان گفت:
1. جزری شافعی در ضمن نقل حدیث می گوید: «علی نگاهی به فرزندش حسین (ع) انداخت» و از حسن نام نبرده است. جالب این است که او این حدیث را از ابوداود نقل کرده و می گوید: درست این است که مهدی (ع) بنا به تصریح امیرالمؤمنین علی (ع) از ذریه حسین بن علی باشد، چنان که شیخ ما در مورد وثوق اهل زمانه بود، خبر داد که عمر بن حسن الرقی بر او چنین قرائت کرد: ابوالحسن بخاری از عمر بن محمد الدار قزی و او از ابوالبدر کرخی به نقل از ابوبکر خطیب و او از ابو عمر هاشمی از ابو علی اللولؤی به ما خبر داد که ابوداود حافظ گفت به نقل از هارون بن مغیره شنیدم که گفت: عمر بن ابی قیس از شعیب بن خالد و او از ابواسحاق برای ما حدیث کرده که «علی (ع) در حالی که به پسرش حسین نگریست، گفت: این فرزندم همان گونه که پیامبر فرموده، سرور شماست و مردی از نسل او قیام خواهد کرد که همنام پیامبر شما و در خلق و خوی شبیه اوست اما در خلق به او نمی ماند». (5)
ابن بطریق در العمده (6) و قندوزی حنفی در ینابیع المودة (7)، این حدیث را با همین معنی که «به فرزندش حسین نگریست» آورده اند.
2. این حدیث از طریق موسی بن جعفر به ترتیب از پدر و اجدادش از علی (ع) نقل شده و در آن، نام حسین آمده نه حسن. ابن طاووس نیز آن را ذکر کرده و به فتن سلیلی منسوب دانسته است. (8)
3. متن حدیث با بسیاری از احادیث و روایاتی که مهدی را به حسین و نه حسن منسوب می داند، در تعارض است. بسیاری از علمای اهل سنت از جمله ابن قیم و طبرانی و ابونعیم و ابن حجر (9) نیز این معنا را آورده اند، شیخ صافی سلسله سند احادیثی را که مهدی را به حسین منتسب می داند، نه امام حسن، ذکر کرده است.
دو احتمال تصحیف و جعل درباره این حدیث به قوت خود باقی است.
در باره تصحیف، احادیث فراوانی وجود دارد که مهدی را از نسل امام حسین (ع) می داند و علمای دو طرف آن ها را تأیید و نقل کرده اند.
اما در باب جعل، ممکن است برای متزلزل کردن و فرو انداختن پرچمی که چشم ها را همواره به خود معطوف داشته، چنین کاری صورت داده باشند.
با این حال می توان نسبت امام مهدی به حسن و حسین (ع) را این گونه توجیه کنیم که بگوییم ایشان از طرف مادر، حسنی است، چون همسر امام سجاد، فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) است بنابراین، مهدی از طرف مادر به امام حسن و از سوی پدر به امام حسین منسوب است و این توجیه اشکالی ندارد چرا که خداوند عیسی را به مادرش مریم نسبت داده و فرموده است: « و وهبنا له اسحاقَ و یعقوبَ کلًّاً هَدَینا و نوحاً هدینا مِن قبلُ و من ذرِّیته داود و سلیمان ... × .... و عیسى و الیاسَ کُلَّ مِنَ الصالحین». (10)
بنابراین، این حدیث با این که مهدی از طرف پدر حسینی باشد منافاتی ندارد.
پی نوشت ها :
1- سنن ابی داود، ج2، ص 311، حدیث 4290 .
2- تاریخ ابن خلدون، ج1، ص 314 .
3- همان، ج1، ص 313 .
4- مختصر سنن ابی داود، ج6، ص 162، حدیث 4121 .
5- اسمی المناقب فی تهذیب اسنی المطالب، ص 61، 165 - 167 .
6- عمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار، ص 424 .
7- ینابیع المودة لذوی القربی، ج3، ص 259 .
8- الملاحم و الفتن، ص 144 .
9- المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف، ص 148، حدیث 329، فصل 50؛ به نقل از طبرانی در المعجم الاوسط؛ عقد الدرر، ص 45، حافظ ابونعیم این حدیث را در باب صفت مهدی آورده است؛ ذخائرالعقبی فی مناقب ذوی القربی، ص 136؛ فرائد السمطین، ج2، ص 325، حدیث 575، باب 61؛ القول المختصر فی علامات المهدی المنتظر، ص7، حدیث 37، باب 1 .
10 الانعام، 84 - 85.
