دنیای خیال‌انگیز واکمن

واکمن، موسیقی در حال حرکت

با آنکه هیچ گونه بررس ی بازار فروش انجام نشده بود و در ژاپن تقریبا تبلیغی برای عرضه واکمن انجام نگرفته بود و مخترعان این دستگاه نیز در آغاز نسبت به موفقیت آن مشکوک بودند، تاکنون صدها میلیون واکمن در جهان به فروش رفته است، رقمی بی سابقه که این دستگاه را به یکی از مهم‌ترین موفقیتهای تجاری ده‌های اخیر تبدل کرده است.
آکی موریتا، مدیر شرکت سونی، پیوسته دربارة اختراع واکمن، حکایت‌ها داشت. او یک بار تعریف کرده: برای آن که بتواند همزمان از دو سرگرمی خود، یعنی بازی گلف و موسیقی، لذت ببرد و مزاحم همبازی‌هایش نباشد، از مهندسان سونی خواسته بود که بر روی ساخت یک دستگاه صوتی مغناطیسی جیبی، مجهز به گوشی، کار کنند. حکایت دیگری هم دارد، بدین ترتیب که چون از تحمل صدای زیاد ناشی از دستگاه‌های استریوی بچه‌هایش به ستوه آمده بود، از کارکنانش درخواست کرد که برای ساخت گوشی هایی کار کنند که بتواند جانشین بلندگوهای مزاحم شود.
در 1977، دستگاه صوتی مغناطیسی کوچک و قابل حملی به نام پرسمن (خبرنگار) از آزمایشگاه‌ها بیرون آمد که به طور شگف آوری کوچک شده بود، اما هنوز تک صدایی بود. مهندسان سونی تصمیم گرفتند مدارهای استریو را وارد آن کنند. برای آن که مدارها را در آن جای دهند، مکانیسم ضبط را برداشتند و با کمال تعجب مشاهده کردند: صدا کاملاً قابل شنیدن است. اما از نظر متخصصان الکترونیک، فقدان ضبط صوت در دستگاه استریو، غیر معمول بود ...
دستگاه کوچک، علاوه بر موریتا، توجه مازاروایبوکا، یکی از مؤسسان و رئیس پیشین این مجمع را نیز جلب کرد. تنها انتقاد وی به گوشی‌ها بود که به نظر او بسیار سنگین بودند. بنابراین گروه دیگری از پژوهشگران در همان مؤسسه، مشغول کار بر یک جفت گوشی بسیار سبک شدند. مازاروایبوکا پیشنهاد جالبی ارائه داد و آن ترکیب دو اختراع بود.
با وجود تردید بسیاری از تکنسین‌ها و فروشندگان که از نظر آنها این محصول بی فایده و کاملاً غیر قابل فروش بود، رؤسای سونی خواسته خود را به مرحله اجرا در آوردند. نخستین واکمن به نام TPS-L2 که توسط گروهی متخصصان و با پشتیبانی ایشان ساخته شد، دراول ژوئیه سال1979 به بازار عرضه شد و سقف فروش را شکست. در ماه اوت، انفجار رخ داد: سی هزار نمونه طی سه ماه فروخته شد. دیگر کالایی در بازار موجود نبود. لازم شد ساخت آن از سر گرفته شود.
یک موفقیت تجاری بی سابقه، بدون هیچ بررسی بازار فروش و با تبلیغ کمی برای عرضه کالا (دانشجویانی مجهز به واکمن که در خیابان‌ها گردش می‌کنند.) 5/1 میلیون نمونه از TPS-L2، طی دو سال نخست عرضه آن به فروش رفت.
سونی، دستگاه کوچک خود را به امریکا و اروپا صادر کرد. این شرکت ژاپنی تا امروز چند صد میلیون واکمن را (با مارک انحصاری) در سراسر جهان فروخته است.
چند نسل واکمن جانشین یکدیگر می‌شوند. واکمن‌ها روز به روز کوچکتر و کاراتر شده و کیفیت صدای آنها افزایش یافته است. فروش دومین مدل واکمن، WM-2 که در فوریة سال 1982 در فرانسه، به صورت 5ر2 میلیون دستگاه نمونه، عرضه شد، تا آن هنگام بی‌سابقه بود.
البته رقبایی پدیدار شدند، همة آنها برای ساخت کوچک‌ترین پخش صوت جهان به رقابت با یک‌دیگر برخاستند و هر ساله یک تا دو میلیمتر از ابعاد هر مدل کاستند. مانع اصلی برای کوچک کردن، از باتریها ناشی می‌شد. بنابراین متخصصان، دو باتری قدیمی (AA) را به یک باتری 5ر1 ولتی که ترکیبات آن دو برابر کارایی داشتند، جایگزین کردند. در نتیجه موتور نیرومند WM-2 پدید آمد.
رقابت بر سر انجام کارهای متعدد توسط واکمن نیز صورت گرفته است: ضبط، گرفتن امواج AM//FM رادیو و مکانیسم خود برگردان نوار. در حال حاضر، بیش از صد و پنجاه مدل (بیش ازچهل مدل تنها در بازارهای فرانسه) با قیمت‌های متغیر عرضه می‌شود. نیمی از فروش سونی در ژاپن، یک سوم آن در آمریکا و نزدیک به 20 درصد آن در اروپاست. رقیب اصلی سونی، شرکت آیوا،20 درصد بازار فرانسه را در اختیار دارد. سایر سازندگان (فیلیپس، توشیبا، تامسون، گراندیگ) به ترتیب پس از این شرکت قرار دارند. بزرگترین رقبای واکمن سونی، پخش صوت‌های ساخت کره، تایوان، هنگ کنگ یا سنگاپور، پیشتازان عرضة تولیداتی با قیمت‌های نازل، هستند ...
واکمن، همة طبقات مردم، از نوجوانان تا بزرگسالان دوستدار موسیقی و افراد میانسال را مجذوب خود کرده است. اما واکمن جذابیت منحصر به فردی در میان جوانان داشته است که واکنش‌های متعددی را بر می‌انگیزد. جهان موسیقی واکمن، پس از نوجوانان، کودکان را جذب کرده است. واکمن‌های ویژة کودکان، به نام‌های «تامی»، «بوپر» و «روبو» وارد بازار شد. همه آنها دارای رنگهای شاد و شکل‌های سرگرم کننده بودند. تنها عیب همیشگی آنها، پخش صدایی بسیار بالا و زیان آور است که از 100 دسی بل فراتر می‌رود.
واکمن، که به عقیدة بعضی‌ها مضر و به عقیدة بعضی دیگر مفید است، کاملاً و بدون هیچ مانعی در زندگی روزمرة دهه‌ها وارد شد. جایگزینی آن، پس از موفقیتی به این گستردگی، طبق معمول مشکل است. سازندگان دست به نوآوری‌های جالبی زدند همانند واکمن بی سیم (به کمک ارتباط رادیویی)، عمل «خود برگردان» که پخش بی وقفة نوار را امکانپذیر می‌سازد، نصب سیستم‌های کنترل از راه دور بر روی گوشی‌ها، باتری‌های قابل شارژ و... واکمن هر چه کوچکتر باشد، انحصاری کردن بازار و گسترش تولیدات را بیشتر امکانپذیر می‌سازد.
اما آنچه به نظر می‌رسد از پیش برای اصلاح واکمن متناسب با نوار اختصاص یافته است، مسلماً DAT، یا پخش صوت نوارهای دیجیتال(رقمی) صوتی است. کیفیت بالای صدا بسیار مهم خواهد بود، زیرا تکنولوژی رقمی امکان حذف هر پدیدة مزاحمی را فراهم می‌سازد. در این مورد سونی، یکی از موفقترین پیشتازان است. فیلیپس در آوریل 1992، یک دستگاه رقمی به نام DCC را عرضه کرد که برای مجموعه نوارهای کلاسیک بسیار مناسب، و از این نظر بی سابقه است.
به موازات آن، توجه سازندگان اصلی بویژه به مشتریان حرفه‌ای (موسیقیدانان، استودیوهای ضبط و غیره) و به مشتریان علاقه‌مند به صافی صدا معطوف می‌شد، مشتریانی که دستگاه‌های بسیار عالی را به آنان اختصاص می‌دهند. از سوی دیگر، این مشتریان تخصصی نخستین کسانی هستند که واکمن را با دستگاه رقمی خود می‌آزمایند. اما مهمترین گرایش تبدیل همه اشکال جدید وسایل ارتباطی به صورت واکمن است.
این گرایش با پیدایش پخش صوت با دیسک کوچک (کومپکت دیسک، یا دیسک فشرده، یا دیسکمن) آغاز شد. در ژاپن میکروتلویزیون‌های قابل حمل پدیدار شدند و این موج با پخش کننده‌های مجهز به دیسک کوچک ویدئو و دیسک کوچک نیمه فعال ادامه یافت. سونی در حال گسترش تجارت دیسکمن اطلاعاتی است که دایره المعارف فشرده‌ای بر روی دیسک به همراه کامپیوتر کوچکی برای مشاوره علمی است.
بدین گونه، سونی و رقبای آن از میان وسایل ارتباطی، برای بقای پدیدة واکمن سرمایه گذاری می‌کنند. اگر موفق شوند، به سبب آن است که میل به تحرک، به اندازة تمایل به گوش دادن سادة موسیقی اهمیت دارد.
به نظر می‌رسد که گوش دادن به صدای واکمن، لذتی خاص وسرشار را به همراه دارد. نباید از تأثیرات ارتعاشات ویژة بسامدهای بالا در پیدایش این احساس تعجب کرد. این ارتعاش‌ها، احساسات را تشدید می‌کنند و می‌توانند شنونده را موقتاً از جهان پیرامون خود جدا سازند و در بی خبری لذت بخشی نگه دارند.
خلاصه، آسودگی ، سرشاری ، خوشبختی، تحرک، نشئه، فرورفتن در رؤیا ... جوانانی که در جریان پژوهشی از سوی «فرانسوا کو» و «کریستان کوتن» برای وزارت محیط زیست، مورد پرسش قرار گرفتند تأثیر واکمن را با همان عبارت‌هایی بیان کردند که دربارة نشئه‌ی حاصل از مواد مخدر ابراز می‌شود. یکی از فرضیه‌های این دو محقق این است که گوش دادن به واکمن تولید آندروفین را تسهیل می‌کند و در نتیجه ناراحتی‌های گوناگونی را سبب می‌شود. کاهش قدرت تشخیص، در بعضی موارد ایجاد اختلال درک موقعیت، تغییر حالت‌های درونی، اختلال در قوة ادراک فاصله و تشخیص. («زندگی جاری را چون فیلمی دیدن، در یک زمان اینجا و آنجا بودن»).
تمایل «جنون آمیز به واکمن» ریشه‌های عمیق و هنوز ناشناخته‌ای دارد. نوجوانی می‌گوید: «هنگامی که با این موسیقی شدید احاطه می‌شوم، احساس می‌کنم از خود بی‌خود شده ام و افکارم ژرفترند». از نظر بعضی جامعه شناسان، واکمن، استقلال و تحرک را با هم ارائه می‌دهد. اوزوکاوا، جامعه شناس ژاپنی می‌گوید: «هدف نهایی گوش دادن خصوصی، کسب استقلال، و ایجاد فاصله‌ای مثبت میان فرد و محیط او، و پدید آوردن فضایی خصوصی است. تحرک، میل به خروج از خانه و حرکت، در حالی که دنیای خود را به همراه داریم، از مزایای وسیلة کوچکی است که سبب دوام زندگی می‌شود.» او می‌افزاید: «کوچک کردن دستگاه، امکان ارتباط موسیقی را با پیاده روی، ابتدایی‌ترین وسیلة جابه‌جایی انسانی فراهم می‌سازد. امکان آمیختن لذات با هم، لذت گوش دادن به موسیقی با مثلاً بازی اسکیت برد، نوشیدن، خوردن یا تماشا کردن، از دستاوردهای واکمن است.»
اما واکمن در عین حال وسیلة محافظت گوش‌ها نیز هست. جوامع غربی صحنة تورم صوت است، عرصه‌ای از صدا (که از 80 درصد از وسایل نقلیه ناشی می‌شود). این بیشترین آسیب‌ها را به انسان وارد می‌آورد. واکمن، جدا شدن فرد از این محیط پرسروصدا و تنش را ممکن می‌سازد.
در برابر هجوم فیزیولوژیکی و بویژه روان شناختی سرو صدای خیابان، با واکمن میتوان «صدای دلخواه خود را انتخاب کرد.» ولادیمیر یا نکلوویچ چنین تحلیل می‌کند: «موسیقی‌ای که خود صدای زیادی ایجاد می‌کند، در برابر سایر صداها، سکوت است». در برابر جهانی که دشمن می‌پنداریم، نیاز فراوانی داریم از خود محافظت کنیم. با کمی دقت در چهرة اشخاصی که در وسایل نقلیة عمومی، غرق در آوای پخش صوت خود هستند، می‌توان به این واقعیت پی برد. افراد گوشی به گوش که «محیط خصوصی» خود را بر گوش دارند، خود را محفوظ‌تر و حتی بالاتر از دیگران احساس می‌کنند. از سوی دیگر، این پدیده عاری از ایجاد اضطراب و حتی احساس تهاجم نسبت به پیرامون شخص نیست. اما برخی جامعه شناسان، مسأله رفتار جنون آمیز اشخاص واکمن دار را قبول ندارند و این وسیله را بسیار سالم می‌دانند.
یک پژوهشگر مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه که تحقیقی دربارة همین موضوع، تحت عنوان«واکمن و کاربردهای آن» انجام داده است، اظهار می‌دارد: «نهایتاً برای سلامت کالبد جامعه، لازم است گاهی فرد بتواند از جامعه فاصله بگیرد.»