نویسنده: دکتر فاطمه رنجبر کوچکسرایی
عادت های خوب مادر، پیش از باردار شدن می تواند به سلامت مادر و جنین کمک کند. معمولاً اولین مراجعه ی خانم های باردار به پزشک حداقل 8 هفته بعد از انعقاد نطفه ی جنین صورت می گیرد. تا این زمان ممکن است بسیاری از مشکلات برگشت ناپذیر، برای جنین پیش آمده باشد، چون اغلب اعضای حیاتی جنین در چند هفته ی اول حاملگی شکل می گیرند و بیش ترین ناهنجاری های جنینی و نقایص فیزیکی هم بین هفته ی دوم تا هشتم حاملگی به وجود می آیند.
برنامه ریزی برای بارداری و مراقبت های آن باید از ماه ها قبل از اقدام برای حامله شدن انجام شود. بر اساس بعضی تحقیقات، این زمان حداقل سه ماه است. یعنی زوج های جوان باید حداقل سه ماه قبل از اقدام به بچه دار شدن، خود را برای این منظور آماده کنند. بسیاری از متخصصان معتقدند، همین تأخیر در شروع مراقبت ها باعث شده است که با وجود پیشرفت بسیار سریع مراقبت های بارداری در دو دهه ی اخیر، هنوز پیامدهای ناگوار حاملگی، یک مشکل عمده به حساب آید. گفته می شود حدود نیمی از حاملگی ها ناخواسته و پیش بینی نشده است و این باعث می شود که زوج مورد نظر فرصتی برای مراقبت های پیش از بارداری نداشته باشند. هر بارداری، باید لزوماً برنامه ریزی شده باشد و با یک پزشک یا ماما در مورد آن هماهنگی شده باشد تا مراقبت های لازم پیش از بارداری انجام گیرد. بسیاری از مشکلات با بررسی سلامت زوجین پیش از حاملگی و توصیه ی آن ها به داشتن روش زندگی مناسب، قابل پیشگیری هستند.
ترک سیگار مادر باردار
سیگار کشیدن مادر باردار، رشد جنین را کند کرده و احتمال تولد نوزاد با وزن کم را تقریباً دو برابر می کند. هم چنین سیگاری بودن زن باردار تأثیر زیادی در سقط خود به خودی، زایمان زودرس و تولد نوزاد مرده دارد. در صورت تصمیم به بارداری حتماً پیش از اقدام به آن، اعتیاد به سیگار و سایر مواد بایستی ترک شود، در غیر این صورت بهتر است تا ترک کامل، بچه دار نشوند.مصرف ویتامین ها، در دوران بارداری عامل سلامت جنین است
کودکان زنانی که میزان کافی اسید فولیک در دوران پیش از بارداری استفاده کرده اند، کم تر دچار نقایص طناب نخاعی و ناهنجاری مادرزادی ستون فقرات و نخاع شده اند. بنابراین هر خانمی قبل از حاملگی باید مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک و ویتامین B مصرف کند تا از ناهنجاری های بالقوه ای که مغز و نخاع را تهدید می کند، پیشگیری به عمل آورد.واکسیناسیون مادر پیش از بارداری
همه ی زنان قبل از حاملگی باید از نظر ایمنی نسبت به سرخجه آزمایش شوند. سرخجه یک بیماری ویروسی واگیردار است که در صورت ابتلای مادر در حاملگی، تهدیدی جدی برای جنین خواهد بود. بنابراین باید حداقل سه ماه پیش از بارداری واکسن سرخجه برای زنانی که ایمنی ندارند، تجویز شود. واکسن دیگری که معمولاً از آن غفلت می شود یادآوری دیفتری - کزاز است که باید هر 10 سال یک بار تزریق شود. در برخی کشورها ایمنی نسبت به ویروس آبله مرغان هم بررسی می شود و در صورت نیاز، به زنان مستعد واکسن تزریق خواهد شد. این بیماری نیز در صورت ابتلای مادر در اوایل حاملگی، می تواند نقایص جدی در نوزاد ایجاد کند و در اواخر حاملگی ابتلای نوزاد به آبله مرغان می تواند کشنده باشد. زنانی که آسم، مشکلات قلبی، ایدز و شرایط دیگری دارند که آن ها را مستعد عفونت می کند نیز لازم است واکسن هپاتیت B بزنند و حتی برای آن ها واکسن ضدآنفلوآنزا نیز توصیه می شود.تست غربالگری ژنتیکی
تست غربالگری ژنتیکی در ایران نیز انجام می گیرد اما معمولاً در شرایطی مثل خانواده هایی که سابقه ی نقص لوله ی عصبی، بیماری متابولیک، نقایص مادرزادی قلب یا ابتلاء به بیماری خاصی دارند توصیه می شود. علاوه بر این، خانواده هایی که در آن ها نشانگان داون، بیماری خونی سلول داسی شکل و تالاسمی، هموفیلی، دیستروفی عضلانی و فیبروزکیستیک وجود دارد، نیز باید آزمایش ژنتیکی بدهند. افرادی که سابقه ی خانوادگی تولد نوزاد با عقب افتادگی ذهنی و اختلالات نادر کروموزومی و ژنتیکی دارند نیز برای اطمینان از سلامت جنین و نوزاد آینده، لازم است از نظر ژنتیکی بررسی شوند.بیماری مادر قبل از بارداری
ممکن است هر زنی قبل از حاملگی دچار نوعی بیماری باشد که با شروع بارداری، بیماریش تشدید شود و بر سلامت او و جنین اثر سوء بگذارد. بنابراین هر زن بیماری که تصمیم به بارداری دارد، نباید صبر کند تا بعد از حاملگی به پزشک مراجعه کند، بلکه باید از قبل با پزشک مشورت کند تا بیماریش قبل از حاملگی مهار شود. مثلاً اگر دیابت مادر در بارداری کنترل نشده باشد، سطح بالای گلوکز در خون می تواند منجر به ناهنجاری جنینی شود. علاوه بر این، زنانی که بیماری های روان پزشکی، آسم، صرع، لوپوس، بیماری کلیوی، قلبی و فشار خون بالا دارند نیز باید قبل از تصمیم به بارداری با پزشک خود مشورت کنند.قطع داروهای مضر برای جنین در مادران باردار
زنان باید پیش از بارداری، مصرف داروهایی را که ممکن است برای رشد و تکامل جنین مشکل ایجاد کند، قطع کنند. اگر نمی شود دارویی را کاملاً قطع کرد، لازم است آن را با انواع بی خطرتر طبق توصیه ی پزشک جایگزین کرد. در زنانی که به دلیل بیماری های اعصاب و روان، داروهای روان پزشکی مصرف می کنند، تصمیم نهایی برای قطع یا ادامه ی مصرف دارو نیاز به بررسی دقیق وضع بیمار و شرایط او دارد.حتی داروهای بدون نسخه هم ممکن است خطرآفرین باشند و هیچ دارویی را بدون مشورت پزشک مصرف نکنید.
کاهش وزن مادران چاق
زنان چاق باید قبل از حامله شدن وزن خود را کم کنند، زیرا چاقی خطر زایمان زودرس و عوارض زایمان را افزایش می دهد. طبق تحقیقات، نوزادان زنان چاق، بیش تر در معرض خطر نقایص هنگام تولد مثل ناهنجاری های طناب نخاعی و قلب هستند. در ضمن چاقی می تواند عارضه ی فشارخون بالا در حاملگی را هم افزایش دهد. بنابراین به زنان چاق توصیه می شود، خود را به وزن مناسبی برسانند و این کار حتماً باید زیر نظر پزشک باشد تا رژیم غذایی مناسب و حاوی پروتئین و ویتامین کافی برای آن ها در نظر گرفته شود. برای اطمینان از سلامت حاملگی باید از یک رژیم غذایی سالم، متعادل و سرشار از انواع مواد مغذی استفاده کنید. مصرف میزان کافی غذاهای حاوی کلسیم، فولیک اسید، آهن، ویتامین C و A اهمیت دارد. ورزش و تحرک همیشه برای سلامت توصیه شده است و افرادی که قبل از حاملگی فعالیت و تحرک بیش تری داشته باشند به دلیل قوی بودن عضلات دور مفصل، کم تر دچار درد و مشکلات مفصلی شایع در دوران بارداری می شوند. البته معمولاً به زنان ورزشکار توصیه نمی شود که هنگام بارداری ورزش را کنار بگذارند، بلکه فقط لازم است ورزش های سنگین را قطع کرده و به نرمش های سبک ادامه دهند. برعکس، زنانی که تا قبل از بارداری ورزش نمی کردند، لازم نیست در زمان بارداری ورزش کنند چون به این گونه فعالیت ها عادت ندارند و این کار، بالقوه برای آن ها و جنین آن ها خطرناک است.منبع مقاله :
رنجبر کوچکسرایی، فاطمه؛ (1389)، بهداشت روان زنان در دوران بارداری: روان و حاملگی، تهران: نشر قطره، چاپ اول
