نویسنده: عبدالله شهبازی

آغاز و پایان بنی اسرائیل(2)

"کنعان"، یا فلسطین امروزین، سرزمینی است بسیار کهن که پیشینه فرهنگ در آن به دوازده هزار سال پیش از میلاد می رسد. کهن ترین بقایای زندگی روستایی به دست آمده در آن به پنج هزار سال پیش از میلاد تعلق دارد. سرزمین کنعان در سال 1469 پیش از میلاد، در زمان فرعون توتمسیس سوم(1) (1490-1436)، بنیانگذار امپراتوری مصر، به تصرف این دولت درآمد.(2)
از سده پانزدهم پیش از میلاد در کتیبه های مصری نام "کنعان"به ثبت رسیده است و در "اسفار پنجگانه" نیز همین نام را دارد؛ سرزمینی توصیف شده که "شیر و شهد در آن جاری است."(3) "کنعان" واژه سامی و به معنی "تجار پشم قرمز"است زیرا این منطقه کانون تجارت و صنعت رنگرزی بود و منسوجات آن، که در "اسفار پنجگانه" از آن با نام "قرمز"یاد شده، از معروفترین کالاهای تجاری زمان خود بود. یونانی ها کنعانی ها را "فنیقی"می نامیدند که به همین معناست.
کنعانی ها از گذشته ای دور فرهنگی شکوفا را در این سرزمین بنا نهاده بودند. مردمی تاجرپیشه بودند و از هزاره سوم پیش از میلاد جبل(ببلاس) و صور و صیدا شهرهای مهم ایشان و بنادر اصلی تجاری دریای مدیترانه بود. آنان کهن ترین دریانوردان جهان به شمار می روند و در سواحل اسپانیا، مالت، شمال آفریقا، ساردینی و سیسیل دارای کلنی هایی بودند. در آغاز هزاره اول پیش از میلاد، کنعانی ها الفبای خود را (خط فنیقی) پدید ساختند. این خط"مادر" خط عبری است.
با ورود طوایف عبرانی و فلسطینی، کنعانی ها بخش های جنوبی سرزمین خود را از دست دادند ولی در حاشیه دریا، به ویژه در دو بندر مهم تجاری صور(4) و صیدا(صیدون) (5)، همچنان حضور داشتند و شهر -دولت های مهمی را پدید ساختند. در زمان داوود و سلیمان، شاه کنعانی صور به نام حیرام(6) با این دو رابطه دوستانه داشت. چنانکه خواهیم دید، حیرام در اساطیر یهودی، و نیز در اساطیر فراماسونری، جایگاه برجسته ای دارد.
به نوشته رافائل پاتای، در دوران سلطنت سلیمان، قبایل کنعانی ساکن سرزمین های بنی اسرائیل به تدریج با قبایل عبرانی آمیخته شدند. در دوران سلطه رومی ها واژه "کنعانی" به گروهی از "یهودیان"اطلاق می شد که به شدت ضد رومی بودند. نخستین بنادر شمال آفریقا به وسیله کنعانی ها بنیان نهاده شد و تا سده دوم میلادی بقایای کارتاژی های این منطه خود را "کنعانی" می خواندند.(7) در نقوش تخت جمشید، تصاویر کنعانی ها حک شده که در کنار سایر اقوام هدایای خود را به نزد داریوش می برند.
در سال 1150 پیش از میلاد سلطه مصر بر سرزمین کنعان پایان یافت و در حوالی سال 1029 ساختار سیاسی طوایف عبرانی به وسیله شائول(طالوت) (8)، از طایفه بنیامین، به صورت دولت درآمد. او نخستین شاه قبایل بنی اسرائیل است و 24 سال(تا سال 1004) سلطنت کرد. سپس، داوود از قبیله یهودا و کوچکترین پسر یسه(9)، به سلطنت رسید. در آغاز سلطنت شائول شمار قبایل دوازده گانه بنی اسرائیل 300 هزار نفر و جمعیت قبیله یهودا 30 هزار نفر گزارش شده است.(10)
تنها منبع شناخت تاریخ نگاری جدید از داوود روایات" عهد عتیق"است. طبق این روایات، دوران داوود معاصر است با اقتدار بیست و یکمین سلسله فراعنه مصر(1075-664پیش از میلاد) به ویژه پسوسنس اول(11) (1044-994).
یهودیان داوود و سلیمان را پیامبر نمی دانند؛ آنان را نخستین پادشاهان و نماد قدرت و شوکت خویش می شمرند. در دربار آنان ردی به نام "ناتان نبی"حضور داشت و واسطه ارتباط شان با "یهوه"بود. ما داوود و سلیمان مندرج در "عهد عتیق" را با داوود و سلیمان پیامبر(ع)، آنگونه که در قرآن کریم و روایات اسلامی می شناسیم، یکی نمی دانیم. اسطوره های امروزین یهودی نیز با تصویری که درگذشته از داوود و سلیمان پیامبر، از جمله در میان اعراب، رواج داشته قطعاً یکسان نیست. درباره انتساب داوود و سلیمان به تبار یهودا دلیلی جز ادعای"عهد عتیق" در دست نیست و این مجموعه کتبی است که در طول اعصار متمادی، از جمله در دوران تبعید اشرافیت یهود به بال، بارها و بارها مورد بازبینی و بازسازی قرار گرفته است. همچنین، جز ادعای "عهد عتیق"، دلیلی نداریم که خاندان سلطنتی داوودی یهود را از تبار داوود پیامبر بدانیم. در آینده با فرایند طولانی تدوین "عهد عتیق" و تأثیر اشرافیت و کاهنان یهودی در بازنویسی آن در اعصار و ازمنه مختلف به طور مشروح آشنا خواهیم شد. بنابراین، زمانی که در این پژوهش از داوود و سلیمان سخن می گوئیم منظور دو پادشاه یهودی است آنگونه که در روایات یهودی تصویر شده اند.
طبق اساطیر یهودی، داوود در جنگ با فلسطینی ها مورد توجه شائول قرار گرفت، به دربار او راه یافت و داماد او شد. جنگاوری و اقتدار داوود شائول را به هراس انداخت و تصمیم به قتل او گرفت ولی موفق نشد؛ داوود به نزد اخیش(12)، شاه فلسطینی ها و دشمن سرسخت بنی اسرائیل، پناه برد. سرانجام، قبایل بنی اسرائیل در جنگی سخت از فلسطینی ها شکست خوردند و شائول به قتل رسید. داوود در حبرون(13) مستقر شد و از سوی قبیله یهودا به شاهی برگزیده شد. او هفت سال و نیم شاه یهود بود. پس از جنگ های سخت با سایر قبایل بنی اسرائیل و شکست پسران شائول سرانجام بیت المقدس را تصرف کرد و "پادشاه بنی اسرائیل و یهود"شد. داوود در 30 سالگی شاه یهود شد و 40 سال سلطنت کرد؛ هفت سال و نیم بر قبیله یهودا و 33 سال بر تمامی بنی اسرائیل. (14) زمان وفات داوود را حوالی سال 965 پیش از میلاد می دانند. بدین سان، در دوران داوود، سلطنتی واحد از قبایل دوازده گانه بنی اسرائیل، در زیر سلطه قبیله یهودا، تأسیس شد.(15)
چنانکه دیدیم، سلطه داوود و قبیله یهود بر سایر قبایل بنی اسرائیل از طریق خیانت به بنی اسرائیل و پناه بردن به دشمنان قوم خود، یعنی مهاجرین کرتی(فلسطینی ها)، به دست آمد. در واقع، این فلسطینی ها بودند که با درهم شکستن اقتدار نظامی بنی اسرائیل و قتل شائول راه را برای صعود داوود هموار کردند؛ و او سپس از طریق جنگ های خونین بنی اسرائیل را مقهور ساخت. در دوران داوود و در پیرامون دربار او یک الیگارشی اشرافی شکل گرفت و این امر نارضایتی بنی اسرائیل را برانگیخت و به شورشی بزرگ علیه داوود انجامید. رهبری این شورش را ابشالوم(16)، پسر داوود، به دست داشت که "دل های مردان اسرائیل"با او بود.(17) سرانجام، در جنگی خونین شورشیان شکست خوردند و قتل عامی سخت صورت گرفت. تعداد کسانی که به دست "بندگان داوود" به قتل رسیدند بیست هزار نفر گزارش شده است.(18). ابشالوم نیز در این نبرد به قتل رسید؛ و "جان داوود و پسران و دختران و زنان و متعه هایش"نجات یافت.(19) این ماجرا نیز پیوند داوود را با قبیله یهودا نگسست و سایر قبایل بنی اسرائیل همچنان سلطنت داوود را حکومت یهودیان می انگاشتند:
جمیع مردان اسرائیل نزد پادشاه آمدند و به پادشاه گفتند چرا... مردان یهودا تو را دزدیدند... مردان یهودا به مردان اسرائیل جواب دادند از این سبب که پادشاه از خویشان ما است، پس چرا از این امر حسد می برید؟... مردان اسرائیل در جواب گفتند... حق ما در داوود از شما بیشتر است، پس چرا ما را حقیر شمردید(20).
بدینسان از زمان داوود، در روایات "اسفبار پنجگانه"مفاهیم "اسرائیل" و "یهود" جدا می شود و به دو گروه متمایز اطلاق می گردد. حکومت داوود و قبیله یهودا بر بنی اسرائیل را باید مبداء فرایندی طولانی دانست که سرانجام از طریق حذف سایر قبایل بنی اسرائیل به شکل گیری "قوم یهود"انجامید.
"اسطوره داوود"بنیانی است که اندیشه و ساختار سیاسی یهودیت بر آن استوار است. مفهوم "برگزیدگی الهی" و "سلطنت ابدی خاندان داوود"محوری را پدید ساخته که طی سده های متمادی یهودیان وحدت سیاسی خود را، به رغم پراکندگی جغرافیایی، در پیرامون آن تداوم بخشیده و انگیزش و آرمان های سیاسی خود را از آن گرفته اند. " خاندان داوود"اسطوره ای کاملاً قومی است و نماد قدرت و شوکت یهودیان به شمار می رود؛ و در این معنا حتی با سایر قبایل بنی اسرائیل نیز پیوند ندارد.
تدوین کنندگان "عهد عتیق" تعمدی آشکار و شگفت در رواج فرهنگ مبتنی بر آمیختگی(هرج و مرج) جنسی(21) و تقدس زدایی اخلاقی از پیامبران داشته اند؛ و شالوده ای را که با داستان رفتار ناستوده ابراهیم در مصر(22)، داستان لوط و دخترانش(23)، آمیزش یهودا و عروسش و داستان های مشابه دیگر بنیان نهاده اند، تداوم می بخشند. سرآغاز اسطوره "خاندان داوود" به "کتاب روت" می رسد.
"کتاب روت" با داستان مردی از قبیله یهودا آغاز می شود. او در زمان قحطی به موآب می رود و در آنجا با زنی، که به بنی اسرائیل تعلق ندارد، به نام روت(24) ازدواج می کند. مرد یهودی می میرد و نعومی(25)، مادرش، و روت، بیوه اش، سال ها در مواب تنها می مانند. سرانجام، این دو به سرزمین یهود می روند و روت در کشتزار یکی از سران قبیله یهودا، به نام بوعز(26)، به کار می پردازد. این دو زن مستمندند. روت به راهنمایی نعومی نیمه شب پنهان به خوابگاه بوعز می رود، در کنار او می خسبد، صبحگاه شش کیل جو از او می گیرد و به عنوان ارمغان برای نعومی می برد. این سرآغاز شیفتگی بوعز و وصلت او با روت است. چنین است که روت زیبا و نعومی محیل و دلاله به ثروت و شوکت می رسند.(27) بوعز و روت نیاکان داوودند. بدینسان، شجره ای که با زنای یهودا و عروسش آغاز شد تداوم می یابد و خاندانی را بنیاد می نهد که "برگزیدگان یهوه" و رهبران مشروع تمامی بنی اسرائیل به شمار می روند.
در تصوف یهودی(کابالا)، شخصیت داوود در موجودی خدایگونه به نام "شخینا"(28) تجلی می یابد که سلطنت جهان فرازمینی را به دست دارد. سلطنت زمینی"خاندان داوود" نیز هیچگاه منقطع نمی شود و در تبار او هماره تداوم دارد؛ و سرانجام از این تبار "ملخ"(ملک، پادشاه) (29) یا "مشیا"(مسیح) (30) ظهور خواهد کرد و سیطره یهودیان، و در رأس آنان "خاندان داوود"، را بر سراسر جهان برقرار خواهد نمود. صهیونیسم، به عنوان یک ایدئولوژی جدید، بر اصل "برگزیدگی" و "رسالت" جهانی "قوم یهود"مبتنی است و درونمایه خویش را از اسطوره "خاندان داوود"گرفته است. به عبارت دیگر، انطباق همان اسطوره است بر فرهنگ و دنیای جدید.
تصویری که "عهد عتیق" از شخصیت داوود به دست می دهد بی شک در تکوین روانشناسی فردی و اجتماعی و فرهنگ قوم یهود به شدت مؤثر بوده است. در این روایت، داوود سلطانی است قدرت طلب، قسی و غرق در فساد دربار باشکوه خود.
او چنان بی رحم و کینه توز است که در دوران سلطنت خویش، هفت پسر بی گناه شائول را که در پناه او می زیند، به دشمنان خاندان شائول، از قومی بیگانه با بنی اسرائیل، تحویل می دهد تا به انتقام گذشته بر دار کشند.(31) و تنها این نیست. داوود ده ها زن در حرم خود دارد(32‌) و حتی همسران شائول را نیز به تصرف درآورده است به رغم اینکه همسر نخست او دختر شائول است.(33) این زنان به مرگی تدریجی محکوم اند بی آنکه داوود نظری به ایشان افکند(34). معهذا، او چنان هوسباز است که با بت شبع(35)، همسر زیبای اوریاء حتی(36) می آمیزد و سپس، به قصد تصاحب دائم این زن، سردار دلیر و وفادار خود را به قتل می رساند.(37) بت شبع مادر سلیمان، جانشین داوود است.(38)
پسران داوود نیز، چون پدر، بدکار و شریرند. یکی چنان فاسد است که با خواهر خویش می آمیزد. خواهر کار را به رسوایی می کشد تنها به این دلیل که بی رضای او و بی رضای پدر صورت گرفته است.(39) و پسر دیگر " در نظر تمامی اسرائیل" با همسران پدر می خسبد(40). سلیمان نیز "هفتصد زن بانو و سیصد متعه" دارد که یکی دختر فرعون مصر است. و تأثیر این زنان بر او چنان است که در پیری دل او را از خدا برمی گردانند و سلیمان را به "پیروی خدایان غریب"مایل می سازند.(41) بدین دلیل، سلیمان مورد نفرین خدا قرار می گیرد و پس از مرگ او مملکتش متلاشی می شود.
"عهد عتیق" سرشار از چنین ایستارهای اخلاقی و الگوهای رفتاری است.
در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد، مهاجرینی جدید به سرزمین کنعان پای نهادند که در اسناد رامسس سوم(42)، فرعون مصر(1198-1166)، "مردم دریاها"(43) نامیده می شوند.(44) آنان سکنه دریانورد جزایر دریای اژه، میان ترکیه و یونان، بودند. این قوم، پس از جنگ های سخت با کنعانی ها و عبرانی ها سرانجام سلطه خود را بر بخشی از سواحل سرزمین کنعان مستقر ساخت.
این قوم "فلسطینی" خوانده می شدند و نام کنونی سرزمین کنعان یادگار آنان است. اطلاق این نام بر سرزمین کنعان به معنای آن نیست که سکنه کنونی فلسطین از تبار این قوم اند. در طول دوران های پسین، مهاجرت ها و آمیختگی های نژادی فراوان رخ داده است. در سده های اخیر بر مردم سرزمین فلسطین عنصر نژاد و فرهنگ سامی عرب غلبه دارد.(45) داستان سامسون و دلیله و نیز جنگ های داوود و جالوت، سردار فلسطینی، به این دوران تعلق دارد. داوود سرانجام توانست سرزمین بنی اسرائیل را از سلطه مهاجرین اژه ای برهاند. از این زمان مهاجرین اژه ای تنها در حاشیه دریا سرزمینی کوچک در اختیار داشتند. بندر غزه کانون اصلی فلسطینی ها بود.
طبق اسطوره های یهودی، پس از داوود، پسرش سلیمان به سلطنت رسید. و طبق همین اسطوره ها در زمان سلیمان(965-928) دولت یهود و بنی اسرائیل به اوج شکوه و شوکت خود رسید؛ به دولتی بزرگ در میان مصر و بین النهرین بدل شد و سپس رو به انحطاط نهاد. در زمان سلیمان نیز رابطه اشرافیت قبیله یهود با اتباع خویش تبعیض آمیز و سلطه گرانه است.
با درگذشت سلیمان و آغاز سلطنت پسرش، رحبعام(46)، بحرانی که از نیمه دوم سلطنت سلیمان آغاز شده بود شعله ور شد. در سال 928، ده قبیله مستقر در سرزمین های شمالی بنی اسرائیل، به رهبری قبیله افرائیم(سبط افرائیم پسر یوسف)، بر اشرافیت یهود شوریدند و در سرزمین های خویش دولت مستقل خود را به پا کردند. رهبری این شورش با یربعام بن نبط(47) از قبیله افرائیم است.
سرآغاز این شورش به زمان سلیمان می رسد؛ آنگاه که گروهی از بنی اسرائیل علیه احداث "معبد" و کاخ باشکوه سلیمان در اورشلیم(بیت المقدس) قیام می کنند. احداث "معبد" و "کاخ" فوق در واقع همان عصیان بت پرستانه "سلیمان"است بر ضد آئین موسوی که او را ملعون خداوند قرار داد.
معمار محراب و مکان های پرستش در "معبد سلیمان" فردی به نام حیرام ابیف(48) است که از جانب پدر فنیقی و مادرش از بنی اسرائیل است.(49) سلیمان از دوست خود حیرام، شاه صور، برای احداث "معبد "یاری می طلبد و او "حیرام ابیف" را به بیت المقدس می فرستد.(50)
حیرام شاهی ثروتمند بود و در زمان او صور امپراتوری مستعمراتی دریای مدیترانه و قدرت بزرگ تجاری منطقه به شمار می رفت. دولت فنیقی صور در این زمان، و در سده های پسین، کانون اصلی پرستش "بعل"(51) و مروج این آئین در منطقه بود. "بعل" یک مفهوم کهن سامی به معنای"خداوند"است که بت "گوساله طلایی"(52) یکی از نمادهای آن بود(53). ثروت فنیقی ها و پیوندهای گسترده تجاری آنان با سراسر منطقه مدیترانه و سواحل آن در غرب و با شبه جزیره عربستان و سوریه و بین النهرین و ایران در شرق، طبعاً عاملی مهم در اشاعه آئین "بعل پرستی"بود. در این زمان حیرام بندر صور را به شهری زیبا بدل کرد و در آن معابد و مجسمه های عظیم" بعل" را برافراشت و همین امر بر سلیمان اثر گذارد.(54)
توصیفی که از "معبد سلیمان" روایت شده آن را پرستشگاهی باشکوه می نمایاند سرشار از آذین های طلایی که در محراب آن دو "کروبی"(55) عظیم از طلا نصب است.(56) این "کروبی" چیزی نیست جز "گوساله طلایی"بالدار(57) (شبیه نقوش حیوانات بالداری که در تخت جمشید می یابیم) که با نام هایی چون "ملکُم"(58) و "ملکارت"(59) خوانده می شد و نمونه های آن در کاوش های باستان شناسی به دست آمده است.(60) این همان آئین "پرستش گوساله طلایی"است که در روایات اسلامی آن را "گوساله سامری"می نامند.
در سده سیزدهم میلادی، با پیدایش تصوف یهودی(کابالا) در اسپانیای مسیحی، مفهوم "بعل"بار دیگر به عنوان واژه ای مقدس، و این بار به معنای "اسماء رازآمیز الهی"، سر برکشید. امروزه، "بعل شم"، به معنای "استاد اسماء الهی"، عنوان آموزگاران و مرشدان تصوف یهودی است.(61) در سده هیجدهم، "اسطوره حیرام"نیز در بنیاد آئین های فراماسونری جای گرفت؛ احداث "معبد سلیمان"سرآغاز این طریقت رازآمیز انگاشته شد و حیرام نخستین "معمار"آن. این پدیده تصادفی نیست و دقیقاً باید به معنای تکریم احیاءگر پرستش"بعل"ارزیابی شود.(62)

پی نوشت ها :

1.Thutmosis
2.Ben-Sasson,ibid,pp.13-14
3.سفر خروج، 8/3.
4.Tyre
5.Sidon
6.Hiram
7.Raphael Patai,"Canaan",Americana,vol.5,p.311
8.Saul
9.Jesse
10.کتاب اول سموئیل، 8/11.
11.Psusennes
12.Achish
13.Hebron
14.کتاب دوم سموئیل، 5/ 4-5؛ کتاب اول پادشاهان، 11/2.
15.تاریخ های فوق همه قراردادی است و بر مبنای داده های "عهد عتیق"به دست آمده است. برای نمونه، دایره المعارف یهود دوران سلطنت چهل ساله داوود را سال های 1010-970 پیش از میلاد می داند.(Judaica,vol.5,p.1318).
16.Absalom
17.کتاب دوم سموئیل، 13/15.
18.همان مأخذ، 7/18.
19.همان مأخذ، 5/19.
20.همان مأخذ، 19/ 41-43.
21.Sexual Promiscuity
22.ابراهیم در زمان ورود به مصر، همسرش، سارا را خواهر خود خواند تا برایش "خیریت شود." درباریان فرعون از زیبایی این زن مسافر باخبر شدند و او را به کاخ فرعون بردند. بدینسان، این "آرامی آواره" صاحب "میش ها و گاوان و حماران و غلامان و کنیزان و ماده الاغان و شتران شد". این منشاء ثروت بنی اسرائیل است.(سفر پیدایش، 12/ 11-20).
23.پس از نزول غضب الهی بر شهرهای سدوم و گومورا، لوط و دو دخترش در مغازه ای ساکن می شوند. دو دختر به پدر شراب می نوشانند و شبانه، بدون اطلاع وی، با او همخوابه می شوند. حاصل این زنای با محارم دو پسر است؛ یکی نیای موآبیان است و دیگری نیای بنی عمون.(سفر پیدایش، 19/ 30-38).
24.Ruth
25.Naomi
26.Boaz
27.کتاب روت، باب های اول تا چهارم.
28.Shekhinah
29.Melekh
30.Mashiah
31.کتاب دوم سموئیل، 21/ 4-9.
32. همان مأخذ، 16/15.
33.همان مأخذ، 8/12.
34.همان مأخذ، 3/20.
35.Bath-Sheba
36.Urian the Hittite
37.همان مأخذ، باب 11.
38.همان مأخذ، 24/12.
39.همان مأخذ، 13/ 1-17.
40.همان مأخذ، 23/16.
41.کتاب اول پادشاهان، 11/ 3-4.
42.Rameses
43.Sea Peoples in Canaan
44.Ben-Sasson,ibid,p.26
45.واژه "فلسطین"از واژه عبری "پلشت"(Pelesht) ریشه گرفته و به معنای انسان "حقیر" و "پست" و نیز"دشمن"است. در دوران سلطه رومی ها، این سرزمین با این نام به یکی از ایالت های امپراتوری روم بدل شد. واژه فوق به همین معنا به زبانهای اروپایی و فارسی راه یافته است. واژه های philistinus لاتین و philistin فرانسه و philistine انگلیسی و "پلشت" و "پلشتی"فارسی به همین معناست.
46.Rehoboam
47.Jeroboam ibn Nebat
48.Hiram Abif
49.کتاب اول پادشاهان، 14/7؛ کتاب دوم تواریخ ایام، 14/2.
50.کتاب دوم تواریخ ایام، باب دوم.("حیرام" در زبان عبری به معنای "نجیب زاده"است).
51.Baal Shemem
52.Golden Calf
53.Judaica,vol.7,p.711
54.ibid,vol.8,p.501.
55.Cherubim
56.کتاب اول پادشاهان، 6/ 22-28؛ کتاب دوم تواریخ ایام، 3/ 10-13.
57.ibid,vol.7,p.711
58.Melkom
59.Melkart
60.بنگرید به تصویر‌"کروبی" به دست آمده از کاخ اخاب در شهر سامریه مندرج در: Judaica,vol.5,p.397
61.ibid,vol.4,pp.5-6
62.بنگرید به:
Albert G.Mackey,Encyclopedia of Freemasonry,New York:Macoy Publishing and Masonic Supply Company,1966,vol.1,pp.457-459.