نویسنده: دکتر شاهرخ امیری
دلیل رفتار خطرجویی در نوجوانان چیست؟
رفتار خطرجویی در نوجوانان کوششی برای ایجاد روابط جدید و نشان دادن شایستگی در ورزش ها و موقعیت های اجتماعی است. رفتار خطرجویی در نوجوانی مشتمل است بر مصرف دارو، الکل، دخانیات، رفتار جنسی همراه با بی مبالاتی، رفتار سانحه پذیر نظیر رانندگی کردن با سرعت زیاد و نظایر آن ها. نوجوانان به طور طبیعی جویای خطر هستند، آن ها می خواهند تجربه کنند، از مرزها بگذرند، ولی از آن جا که کم تجربه هستند ممکن است راه را به خطا بروند و کارهایی بکنند که بزرگ ترها را شوکه کند و از آن جایی که تمایل زیادی به انجام دادن رفتارهای پرخطر دارند در معرض آسیب های جدی هستند.دلایل رفتار خطرجویی نوجوانان متفاوت است، یک دلیل احساس آسیب ناپذیر بودن در نوجوانان است، آن ها گمان می کنند که از حادثه ای آسیب نمی بینند یا اتفاقی برای آن ها نمی افتد.
به نوجوانان گفته می شود که اوج قدرت جسمی و روانی را دارند، آینده ی روشن و نامعدودی دارند و بی نظیرند. در نتیجه باور می کنند که سرسخت هستند و هیچ اتفاقی برای آن ها نخواهد افتاد.
این فلسفه که «هیچ اتفاقی برایم نمی افتد» باعث می شود خیلی راحت رفتارهای خطرناک انجام بدهند. در واقع یکی از مهم ترین علت های انجام دادن رفتارهای خطرناک توسط نوجوانان اعتقاد آن ها به بی نظیربودن شان است که بازتاب تخیلات همه توانی آن هاست. عده ای از نوجوانان با وجود آن که متوجه خطرات هستند به کارهای خطرناک خود ادامه می دهند، چرا که شدت جذابیت فواید لحظه ای و آنی رفتارهای خطرناک خیلی بیش از شدت ترس از عواقب بد این رفتارهاست.
اگر نوجوانان کار خطرناکی انجام بدهند و آن کار نتیجه ی بد فوری نداشته باشد هرگز توجهی به عواقب منفی آینده ی آن کار نخواهند کرد، در نتیجه کار خطرناک خود را ادامه خواهند داد. مثلاً بسیاری از نوجوانان برای شان دشوار است که به خطرات بلندمدت کشیدن سیگار بیندیشند، زیرا آسیب فوری متوجه آن ها نیست. یکی دیگر از دلایل رفتار خطرجویی نوجوانان، فشار دوستان هم سال است، نوجوانان برای این که در جمع دوستان هم سال خود جایی دست و پا کنند، به هر کاری دست می زنند. نوجوانان غالباً خود را از نگاه همتایان خود می بینند و برای حمایت روزمره به همتایان خود متکی هستند، لذا می خواهند هر طور شده است دوستان شان را تحت تأثیر قرار دهند.
یک دلیل دیگر خطر کردن نوجوانان، گرایش شان به هیجان خواهی است. هیجان خواهی، نوجوانان را به جست و جوی تجارب جدید و مهیّج وا می دارد. نیاز به تنوع و هیجان در نوجوانی به اوج می رسد و پس از آن کاهش می یابد.
یکی دیگر از دلایل استقبال از خطر در نوجوانان ترس از بی کفایتی است، برخی نوجوانان برای پوشاندن احساس بی عرضه بودن خود و جذب شدن در گروه ها، رفتارهای خطرناک انجام می دهند، مثلاً موتورسواری با سرعت زیاد ممکن است به نوجوان احساسی از قدرت بدهد یا منازعه و جنگ و ستیز کردن با دوستان می تواند سببی باشد که آن ها احساس قدرت بکنند و احساس بی قدرتی آن ها را بپوشاند.
در مقابل رفتار خطرجویی نوجوانان والدین چه کاری می توانند انجام دهند؟
والدین باید بدانند که فقط برخی از رفتارهای خطرناک جراحت و مصدومیت به دنبال دارد، اما برخی از این رفتارها مثل انجام دادن ورزش های جدید می تواند باعث رشد و تعالی بیش تر نوجوانان شوند. بنابراین بعضی از این ریسک کردن ها سالم است و این ریسک ها و خطر کردن های سالم به نوجوان ها کمک می کند تا هویت خود را پیدا و به ارزش های والا دست پیدا کنند و تأثیرات انطباقی دارد و اعتماد به نفس افراد را بالا می برد.پس اولین گام والدین به رسمیت شناختن رفتار خطرجویی نوجوانان و تمیز قایل شدن میان تجربه های ناسالم و ریسک های خطرناک و ریسک های سالم است. خود نوجوان ها اغلب نمی توانند در این خصوص تشخیص درستی داشته باشند. ریسک های خطرناکی که والدین باید به آن ها توجه کنند عبارت است از: کشیدن سیگار، نوشیدن الکل، استعمال موادمخدر، داشتن فعالیت های جنسی خطرناک، خشونت ورزیدن، رانندگی کردن خطرناک، پیوستن به هم سالان بزهکار و... پس مهم است والدین رفتارهای قابل قبول و غیرقابل قبول را با فرزندان شان در میان بگذارند و برای نوجوانان خود محدودیت هایی وضع کنند که شدت ریسک کردن آن ها به حدی نباشد که به خودشان آسیب برسانند.
ارتباط مثبت میان نوجوانان با پدران و مادران، مهم ترین عاملی است که نوجوانان را از انجام دادن اقدامات خطرناک باز می دارد. والدین باید درباره ی ریسک ها با نوجوانان خود حرف بزنند و نوجوانان خود را تشویق کنند که در فعالیت های ورزشی و هنری مناسب حضور فعال داشته باشند. الگو واقع شدن پدران و مادران برای جلوگیری از انجام دادن اقدامات خطرناک از سوی نوجوان ها بسیار اهمیت دارد. لذا والدین باید الگوی رفتار مسئولانه باشند، مثلاً مراقب مقررات رانندگی باشند، با سرعت مجاز رانندگی کنند، از مصرف الکل و موادمخدر خودداری کنند.
والدین باید به نوجوانان خود درباره ی خطرات داشتن روابط جنسی، مصرف کردن الکل و موادمخدر، رانندگی کردن با سرعت زیاد و...آگاهی بدهند، به ویژه درباره ی داشتن نفوذ و نقش دوستان هم سال و رفتارهایی که برای مورد پذیرش واقع شدن آن ها صورت می گیرد، باید با نوجوان ها حرف بزنند و با آن ها در این باره که چگونه می توانند در وقت نیاز به همسالان خود جواب «نه» بدهند، صحبت کنند.
اما در نهایت والدین سعی نکنند در همه ی امور خصوصی نوجوان ها مداخله کنند، فقط در صورت نیاز داشتن نوجوانان به کمک و حمایت در امور خصوصی آن ها مداخله کنند و به این مسئله توجه داشته باشند که با پیشرفت نوجوانی، رفتار خطرجویی فروکش می کند و جای آن را تصمیم گیری مسئولانه می گیرد.
منبع مقاله :
امیری، شاهرخ؛ (1389)، مشکلات نوجوانان(راهنمای والدین برای رفتار با نوجوانان)، تهران، نشر قطره
