رایانه و استاندارد سازی در زبان

پیشگفتار

برای انجام دادن دقیق هر کاری معمولاً به اندازه گیری روی می آوریم. و برای انجام دادن مکرر همان کار یا کارهای مشابه می کوشیم از ابزارهای اندازه گیری یکسانی سود بریم. هنگامی که قرار باشد نتایج کار در گستره ای بزرگ بوسیله ی افراد مختلف در موقعیت های گوناگون و بارها و بارها به کار گرفته شود، آنگاه لزوم بهره گیری از اندازه ها، معیارها و مقیاس های یکسان و ثابت آشکار می گردد. چنین شرایطی معمولاً و پیشتر در حوزه ی علم و صنعت پدید می آید و همه ی بررسی ها، هم سنجی ها، معیارگذاری ها و توافق هایی را که منجر به تعیین و پیشنهاد رویه، الگو، چارچوب، ویژگی یا تعریفی یکسان و پایدار گردد می توان زیرعنوان کلی فرایند استانداردسازی (1) قرار داد.
ممکن است شیوه، ابتکار یا معیار یک شخص یا یک سازمان به اندازه ای مطلوب و مورد پذیرش دیگران باشد که خود به خود به صورت استاندارد درآید و یا اشخاص یا سازمان هایی بر سر استفاده از یک الگوی واحد به توافق برسند.
اما امروزه به منظور ایجاد هماهنگی در میان تولیدکنندگان، پرهیز از تداخل و دوباره کاری، بالابردن کیفیت و بهره وری، ایجاد ایمنی و حفظ منافع مصرف کنندگان، ایجاد سهولت و اطمینان در صادرات و واردات و بسیاری مزایای دیگر، در کشورها سازمان های رسمی برای تدوین استانداردهای ملی بوجود آمده اند. در سطح جهانی نیز نهادهایی برای هماهنگی فعالیت های استاندارد و تدوین استانداردهای بین المللی تشکیل شده است.
استاندارد می تواند جنبه ی پیشنهادی، ارشادی و یا اجباری داشته باشد و پدیده های گوناگون را در حوزه های دانش، صنعت، و حتی ادب و هنر دربرگیرد. اما روشن است که دقت ریاضی و یکدستی مکانیکی که در فراورده های صنعتی و مفاهیم علمی عاملی بنیادین است ممکن است در مباحث ادبی و هنری جایی نداشته باشد؛ و زبان در این میانه از یک سو کاربرد علمی و از سویی نقش هنری دارد. آنجا که از آن به عنوان ابزار بیان علمی استفاده می شود و یا توصیف علمی خود آن هدف قرار می گیرد و یا بهر طریقی با پدیده های فنی و صنعتی برخورد می نماید، رهیافتی منظم، قانونمند و یکدست و دور از تفنن، بی قاعدگی و پراکندگی ضرورت می یابد.
معیارگذاری در زمینه ها و جنبه های گوناگون زبانی چه به طور رسمی و چه غیررسمی انجام می پذیرد. از تدوین دستور زبان های آموزشی و تجویزی گرفته تا آیین نامه ها و شیوه نامه های انتشاراتی، از تعیین زبان معیار برای کاربرد در رسانه ها تا واژه گزینی های فرهنسگتانی یا فردی و سازمانی، اصلاح یا تغییر خط و بسیاری موارد دیگر. در زبان فارسی نیز نمونه های بسیاری را می توان یافت.

زبان فارسی و رایانه

اگر به یاد بیاوریم که تنها پیدایش صنعت چاپ و ماشین تحریر چه تأثیر دگرگون کننده ای بر خط فارسی نهاد و بی آنکه بحث و جدل هایی-آن گونه که معمولاً در مورد اصلاح خط پیش می آید-برانگیزد، بیشترین تغییرات را در جهت یکسان سازی آن ایجاد کرد، می توانیم قدرت تعیین کننده ی فن آوری و صنعت را در این زمینه دریابیم. و نکته ی مهم آن که اگر بتوانیم پیش از دخالت بی مقدمه ی فن و صنعت، ویژگی های اساسی زبان و خط و خواست ها و پیشنهادهای صاحب نظران را تنظیم و ارائه کنیم، دگرگونی ها همسو با مصالح فرهنگی ما خواهد بود و در غیر این صورت، این فن و صنعت است که اراده ی خشک و بی ملاحظه ی خود را بر ما تحمیل خواهد کرد.
رایانه با گسترش برق آسای خود در همه ی زمینه های زندگی تأثیری به مراتب نیرومندتر و گسترده تر از صنعت چاپ دارد و هم اکنون نیز می توان آثارش را بر خط و زبان فارسی دید. از جمله ورود واژگان و اصلاحات تخصصی این رشته به زبان فارسی است که به بخش بزرگی از آن (خواه وام واژه و خواه برابر فارسی) کاربرد عام نیز یافته است. همچنین پیدایش شیوه های نوین نگارش متن و قلم های (فونت های) تازه و ابتکاری در خط فارسی است که برخی از آنها بکلی با قلم های آشنا و سنتی تفاوت دارد. آنچه که ما را وامی دارد این دگرگونی ها را بپذیریم مزایا و تسهیلاتی است که رایانه فراهم می نماید و اگر بخواهیم از امکانات بیشتری نیز بهره ببریم، ناچاریم باز هم شرایط و قواعد بیشتری را رعایت کنیم که بهای آنها را می توان کنار نهادن تفنن یا بی نظمی دانست. استانداردسازی یعنی نفی بی نظمی.
به طور کلی رایانه را می توان ابزاری برای پردازش انواع داده ها دانست که یکی از این انواع، داده های زبانی است. نخستین برخورد رایانه با زبان فارسی با میانجی خط بوده است که خود جنبه های گوناگون دارد. چرا که درونداد، ذخیره سازی، پردازش و برونداد داده های زبانی بیشتر و پیشتر به صورت نوشتاری انجام می شود. و می دانیم که خط فارسی خود دارای مشکلات و ناهماهنگی های زیادی است (2) و هم ازین رو بکارگیری آن در رایانه ایجاد رویه های یکسان و استانداردهای رسمی و غیررسمی را ناگزیر می سازد. در این گفتار تنها به چند استاندارد رسمی ملی و جهانی که تاکنون تدوین شده است اشاره می کنیم.

زمینه ی مسئله

ممکن است تا به حال برای بسیاری از ما اتفاق افتاده باشد که یک متن فارسی را که در رایانه با کمک یک واژه پرداز آماده کرده ایم بخواهیم در رایانه ای دیگر با نرم افزاری دیگر بخوانیم، ویرایش کنیم و یا چاپ نماییم و متوجه شویم که بجای متن فارسی، نشانه های عجیب و غریب بر صفحه ی نمایش پدیدار می شود یا روی کاغذ چاپ می شود. دلیل اصلی ناهماهنگی میان کدهای نویسه های فارسی دو نرم افزار است. این تنها یکی از مشکلات متعددی است که نبود یک مجموعه کد استاندارد بوجود می آورد.
بدلیل ماهیت ساختمان درونی رایانه که بر پایه ی سلول های الکترونیکی دوحالته (bit) بنا نهاده شده است، زبان آن زبان صفر و یک است و هر نوع داده از جمله نشانه های نگاشتاری در رایانه بطور قراردادی به کدهای صفر و یک (0/1) تبدیل می شوند. پس نخست باید مجموعه ی کدهای مورد نیاز را در جدولی مرتب کرد و به حافظه ی آن سپرد. پس نخست باید مجموعه ی کدهای مورد نیاز را در جدولی مرتب کرد و به حافظه ی آن سپرد. اگر بخواهیم در یک یا چند رایانه داده های معینی را بکار گیریم ناچاریم یا از جدولی واحد استفاده کنیم و یا در هر مرحله جدول های قراردادی مبداء و مقصد را بررسی و مقایسه کرده، برنامه ی مبدلی (3) برای تبدیل کدهای مبداء به مقصد بنویسیم و اجرا کنیم. با توجه به اینکه در همه ی مراحل درونداد(4)(تایپ کردن)، انبارش(5)، پردازش(6)، برونداد(7)(نمایش یا چاپ) و جابجایی داده ها(8) میان چند رایانه و یا درون شبکه های محلی(9) و جهانی(10) با همین کدها سروکار داریم، چندگانگی و ناسازگاری آنها مشکلات عظیم و اتلاف وقت، انرژی و پول فراوانی را در پی دارد.
یکی از این مجموعه ها با نام EBCDIC( 11) در دهه ی 60 میلادی بوسیله ی شرکت قدرتمند و انحصارگر IBM ایجاد شد و در اواخر همان دهه نیز جدول دیگری بنام ASCII (12) از سوی سازندگان و شرکت های دیگر آمریکایی برای مقابله با این انحصارگری ارائه گردید که بصورت استانداردی جهانی درآمد. جدول اولیه که ترکیبی از هفت bit را (13) بکار می برد، می توانست روی هم 128 نشانه متشکل از حروف الفبا، ارقام عددنویسی و نشانه های ویژه را در خود جای دهد برای خط های غیرلاتینی امکان بسیار محدودی داشت در نتیجه شکل گسترش یافته ی هشت بیتی جدول ASCII با 256 امکان عرضه شد که 128 جایگاه بعدی می توانست در اختیار خطوط دیگر قرار گیرد. متأسفانه از نخستین سال های ورود رایانه به ایران، یعنی اوایل دهه ی 40 خورشیدی، برای بکارگیری خط فارسی پراکنده کاری آغاز شد و هر سازمان، شرکت و فردی که در این زمینه فعالیت می کرد به سلیقه ی خود و بدون هماهنگی با دیگران نشانه های فارسی را با هر تعداد و گونه های متفاوت و انواع ترتیب ها در جدول می چید و بکار می برد (14). این آشفتگی هم برای کاربران ناخوشایند و آزاردهنده و هم برای کارشناسان و برنامه سازان مشکل آفرین و وقت گیر بود.

استاندارد ملی کد تبادل اطلاعات هشت بیتی فارسی

نخستین بررسی ها برای استانداردسازی خط فارسی در رایانه در سال 1356 و 1357 بوسیله ی کمیته ی مطالعاتی استاندارد تبادل اطلاعات در فارسی انجام شد. در این کمیته نمایندگانی از اغلب سازمان های دست اندرکار داده پردازی، دانشگاه ها، مؤسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، معاونت انفورماتیک سازمان برنامه و بودجه، و فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم) شرکت داشتند. نتیجه ی بررسی ها با عنوان "پیشنهاد مقدماتی برای کد استاندارد و تبادل اطلاعات در فارسی" در خردادماه 1357 انتشار یافت. در این گزارش نشانه های فارسی بصورت تک نمادی(15) و بر پایه ی جدول کد ASCII پیشنهاد شده بود و نشان دهنده ی دوراندیشی و آینده نگری پیشنهاد دهندگان بود. اما در طی سال های 1358 و 1359 با توجه به محدودیت های نرم افزاری و سخت افزاری آن زمان، اشکالاتی برای این جدول عنوان گردید و جدولی دگرگون شده و دو نمادی ارائه گردید.(16)
با پیدایش رایانه های شخصی و افزایش توان مندی های آنها از یک سو، و افزایش شمار برنامه سازان و گونه گون تر شدن کدهای دلبخواهی از سوی دیگر، بار دیگر نیاز به استانداردی کارا و روزآیند احساس شد. از این رو مؤسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در سال 1367 با تشکیل یک کمیسیون از نمایندگان سازمان های رایانه ای استانداردی با شماره 2900 و با همان شیوه ی دو نمادی تدوین می نماید (17) که بزودی عدم کارایی آن آشکار می شود و در نتیجه، در سال 1369 کمیسیون استاندارد کد تبادل اطلاعات هشت بیتی فارسی متشکل از کارشناسان داده پردازی، استاندارد و پژوهشگاه علوم انسانی بررسی های خود را آغاز می کند و پس از دو سال جدولی را ارائه می دهد که در آذرماه 1371 در کمیته ملی استاندارد کامپیوتر با نام "استاندارد کد تبادل اطلاعات هشت بیتی فارسی" به تصویب می رسد و در خردادماه 1372 با شماره 3342 استاندارد ایران منتشر می شود.(18)

ویژگی های استاندارد 3342

برخی از ویژگی ها و سودمندی های این استاندارد عبارتند از:
1-استاندارد برای کدهای هشت بیتی تدوین شده است زیرا مجموعه کدهای شش یا هفت بیتی با 64 یا 128 امکان، دیگر پاسخگوی نیازهای پردازش پیشرفته ی متن های فارسی نیستند و 256 جایگاه مجموعه ی هشت بیتی به ما امکان می دهد همه ی نویسه ها و نشانه های مهم نگاشتاری فارسی را در دسترس داشته باشیم. بویژه آنکه برخلاف رایانه های قدیمی، دستگاه های داده پردازی جدید اطلاعات خود را در محیط های هشت بیتی ذخیره، بازیابی و مبادله می کنند.
2-در این استاندارد رهیافت تک نمادی(19) بکار گرفته شده است که خود دارای برتری زیادی است. نخست آنکه برای هر نشانه تنها یک کد در نظر گرفته شده و به هیچ روی وابسته به شکل های گوناگون نویسه ها و مشکلات جانبی خط فارسی نیست. به سخن دیگر، این رهیافت برخوردی محتوایی با نشانه ها داشته و با اصل ساده سازی منطقی استاندارد همسویی دارد. روش های گوناگون چندنمادی بیشتر بدلیل محدودیت های نرم افزاری و سخت افزاری گذشته پدید آمده بود و مشکلات بی شماری را در مبادله ی اطلاعات میان افراد، سازمان ها و مراکز رایانه ای ایجاد کرده بود. اکنون همه ی دستگاه های دروندادی، بروندادی و پردازشی می توانند بسادگی شکل های مختلف حروف را با توجه به جایگاهشان در متن تعیین نمایند.
3-در این مجموعه برای همه ی نشانه های خط فارسی از جمله نشانه های زیروزبری، همزه، نشانه های ویژه و علائم ریاضی جایگاهی مستقل پیش بینی شده است در نتیجه دیگر نباید نگران از میان رفتن یا گم شدن بخشی از داده ها باشیم.
4-در موارد خاص، امکان ایجاد صورت ها و ترکیب های نوشتاری دلخواه و بیرون از منطق اتصال حروف فارسی نیز هست. یعنی با بهره گیری از دو نشانه ی فاصله ی مجازی(20) و اتصال مجازی(21) می توان انواع پیوسته نویسی یا جدانویسی را رعایت کرد.
5-این استاندارد بر پایه ی جدول کد ASCII و هماهنگ با گسترش کد هشت بیتی سازمان جهانی استاندارد(Iso) طراحی شده است و توانایی همپایی با استانداردهای دیگر را دارد.
6-این استاندارد برای تبادل داده های فارسی در همه ی سیستم های رایانه ای مانند ریزرایانه ها(22)، رایانه های متوسط(23)، رایانه های بزرگ(24)، شبکه های انتقال اطلاعات محلی و سراسری(25)، پایانه های هوشمند(26)، رسانه های ذخیره و نمایش اطلاعات(27) و مانند اینها کاربرد دارد.
7-تدوین و تصویب این استاندارد راه را برای ایجاد استانداردهای دیگر که به گونه ای وابسته به آن هستند هموار کرد. همچنین طراحان و سازندگان نرم افزار و سخت افزار نیز از این پس می توانند با اطمینان بیشتری جنبه های مختلف و زبان فارسی را در تولیدات خود اعمال نمایند و مهم تر اینکه کاربران نیز از سرگردانی و صرف وقت رهایی یابند.
البته تحقق کامل این امر نیاز به زمان و احساس مسئولیت دارد، چرا که گذشته از مشکل کنار نهادن عادات پیشین، ایجاد تغییرات لازم زمان گیر و هزینه بر است. اما تردیدی نیست که پیروی از این استاندارد به سود همه و به صلاح زبان فارسی خواهد بود.(28)

استاندارد ملی صفحه کلید فارسی در کامپیوتر

پیش از ورود رایانه به ایران، ابزار مکانیکیِ نوشتن متن فارسی ماشین تحریر بود که با فشردن کلیدهای آن حروف گوناگون بر کاغذ نقش می بست. از آنجا که ماشین تحریرهای فارسی پس از عربی ساخته شده بود، برخی از ویژگی های آن مناسب خط و زبان عربی بود از جمله شکل ظاهری حروف، طرز پیوند آنها با یکدیگر و تعداد نشانه ها و آرایش و ترتیب قرار گرفتن آنها روی صفحه کلید. دو مورد نخست بیشتر به روش نگارش و خوش نویسی مربوط می شد اما موارد دیگر را چندین عامل تعیین می کرد. محدودیت تعداد کلیدها باعث کنار نهادن برخی از نشانه ها (مانند نشانه های زیر و زبری یا نشانه های ویژه) گردید و بسامد حروف گوناگون در متن های عربی جای آنها را در موقعیت های نزدیک یا دور از انگشتان فعال تعیین می کرد. در نتیجه الف و لام که پرکابردترین تکواژ عربی را می سازند در میان صفحه و درست زیر انگشتان اشاره جای گرفتند. در بکارگیری این صفحه کلید برای تایپ فارسی تنها اقدامی که صورت گرفت، افزودن حروف خاص فارسی یعنی "پ چ ژ گ" بود.
ورود رایانه های اولیه با محدودیت های پردازشی، نمایشی، و چاپی خود وضعیت را دشوارتر ساخت. تحولات و پیشرفت های بعدی نیز نه تنها کمکی نکرد بلکه منجر به پیدایش صفحه کلیدهای متعدد و آشفتگی بیشتر گردید تا جایی که هر سازمان یا شرکت رایانه ای صفحه کلید را به سلیقه ی خود تنظیم می کرد و حتی برخی از آنها برای کاربردها یا نرم افزارهای متفاوت آرایش کلیدهای جداگانه ی تک نمادی، دونمادی، و چندنمادی داشتند(29). نتیجه ی این هرج و مرج، دشواری درونداد، ناسازگاری داده ها، و بی اعتنایی سازندگان سخت افزار به بازار ایران برای تولید صفحه کلیدهای ویژه ی فارسی بود.
تصویب استاندارد کد تبادل اطلاعات هشت بیتی فارسی لزوم ایجاد استانداردی را برای صفحه کلید فارسی رایانه مطرح ساخت. در حقیقت استاندارد صفحه کلید مکمل استاندارد و کد تبادل اطلاعات و پشتیبانی کننده ی آن است، همان گونه که خود نیز نماینده و زیر مجموعه ی آن به شمار می رود. کمیسیون استاندارد کامپیوتر با بررسی صفحه کلیدهای موجود و استاندارد دونمادی که پیشتر ارائه شده بود و با درنظرگرفتن استاندارد 3342 و چندین معیار دیگر در شهریورماه 1373 صفحه کلیدی را طراحی و پیشنهاد کرد که در اجلاس کمیته ملی استاندارد کامپیوتر به تصویب رسید و در آذرماه همان سال با شماره 2901 به عنوان استاندارد رسمی ایران منتشر شد(30).

ویژگی های استاندارد 2901

مهمترین ویژگی این استاندارد همپایی آن با استاندارد کد تبادل اطلاعات هشت بیتی 3342 است. نتیجه ی این همپایی پیدایش ساده ترین و آسان ترین صفحه کلید یعنی صفحه کلید تک نمادی فارسی است که کار درونداد متنی را بسیار راحت و سریع می نماید. پیامد دیگر، کاهش نشانه های تکراری و باز شدن جای بیشتر برای نشانه های ویژه مانند نشانه های زیر و زبری، تشدید، تنوین، نشانه ی اختصاصی برای ریال و چند نشانه ی دیگر است، به گونه ای که همه ی نمادهای جدول های استاندارد 3342 بر روی کلیدها جای گرفته اند.
در آرایش نمادها بر روی صفحه کلید نیز نکات مثبتی وجود دارد، از جمله اینکه با بررسی همه ی صفحه کلیدهای پیشین و نیز بررسی آماری و بسامدی حروف فارسی در متن های متعارف، تا حد امکان جایگاه های آشنا و مشترک حفظ شده اند، حرفهای پربسامد در جایگاه های میانی برای صرفه جویی در حرکت انگشتان دست، حروف مشابه نزدیک بهم، و اعداد و نشانه های ویژه در ردیف بالا قرار گرفته اند. همچنین همگونی میان نشانه های ویژه ی فارسی و لاتینی تا جایی که ممکن بوده و رعایت شده است. برای نمادهای فاصله ی مجازی و اتصال مجازی PSP و PCN جایگاه های مشخصی پیش بینی شده که در مورد فاصله ی مجازی می توان از shift+space نیز استفاده کرد.
نیاز شدید به این استاندارد از آنجا نمایان می شود که در فاصله ی کوتاهی پس از اعلام آن، اغلب نرم افزارهای ایرانی و برخی از خارجی ها آن را بکار بردند و برچسب های فارسی با عنوان ISIRI 2901 در تیراژ بالا تولید شد و جانشین انواع دیگر گردید. اکنون که بیشتر ماشین های تحریر الکترونیکی و هوشمند هستند، امکان بهره گیری از این استاندارد در آنها نیز پدید آمده است.

استاندارد جهانی نویسه گردانی خط فارسی

همواره نمایش شکل نوشتاری و تلفظی نام های خاص جغرافیایی و اشخاص و اصطلاحات فرهنگی فارسی در متن های غیرفارسی و به ویژه اروپایی مشکل و نابسامان بوده است. تنها نگاهی به چند دایره المعارف مانند ایرانیکا، اسلام، بریتانیکا و یا برخی از کتاب های تاریخ، تاریخ ادبیات و مانند اینها نشان می دهد که چه شیوه های متفاوتی وجود دارد. اغلب آنها آمیزه ی نامشخصی از نویسه گردانی و آوانویسی و نماینده ی مخلوطی از گونه های کهن و امروزی فارسی و حتی عربی هستند. در زمینه ی کتابداری و اطلاع رسانی که نام ها، عنوان ها و کلیدواژه ها در مرتب سازی، جستجو و بازیابی اطلاعات نقش اساسی دارند، مسئله جدی تر می شود و هنگامی که صحبت از رایانه و خودکارسازی این فعالیت ها به میان آید، این ناهماهنگی ها کار را ناممکن می سازد.
سازمان جهان استاندارد برای حل این مشکل تدوین یک رشته استانداردهایی را برای نویسه گردانی دستگاه های نوشتاری آغاز کرده است. هدف از این کار فراهم ساختن وسیله ای برای تبادل بین المللی پیام های نوشتاری به شکلی است که انتقال و بازسازی خودکار آنها بوسیله ی انسان و ماشین ممکن می سازد. در این صورت سیستم تبدیل باید یک دست و کاملاً برگشت پذیر باشد.(31) از آنجا که نخست برای زبان و خط عربی استاندارد نویسه گردانی تدوین شده بود و بسیاری از کارشناسان کشورهای مختلف متوجه شدند که خط فارسی نیاز به استانداری جداگانه دارد، مؤسسه ی استاندارد ایران مسئول تهیه ی آن گردید. کمیته ی فنی ایرانی با شرکت کارشناسانی از مؤسسه ی استاندارد، کتابخانه ی ملی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و پژوهشگاه علوم انسانی و برخی سازمان های دیگر از سال 1374 تشکیل شد و پس از بررسی های بسیار پیشنهاد خود را برای بررسی کشورهای دیگر عضو این کمیته فرستاد. نظریات هیات های هفده کشور پس از دریافت، بررسی گردید و بجز نظرهای کاملاً موافق، دیگر دیدگاه ها یا اعمال گردید یا بطور مستدل پاسخ داده شد. پس از یک دوره رأی گیری، پیشنهاد نهایی در اردیبهشت ماه 1376 در اجلاس سالانه سازمان جهانی استاندارد به تصویب رسید.

ویژگی های استاندارد جهانی ISO 233-3

در این استاندارد برای هر نماد نوشتاری فارسی یک معادل لاتینی تعیین شده و نشانه های زیروزبری و تنوین و تشدید و برخی از نشانه های ویژه نیز در نظرگرفته شده اند. گرچه کوشش شده تا جایی که ممکن است مشابهت و تداعی آوایی نیز وجود داشته باشد اما بر اساس یکی از اصول کلی استانداردهای نویسه گردانی لزومی نیست که نویسه ها نشان دهنده ی تلفظ، معیارهای زیبایی شناختی و یا عادت های ملی باشند. چرا که این استاندارد هیچ مغایرتی با استانداردهای ملی و روش های سنتی ندارد. شرط اصلی این استاندارد سادگی و بی ابهامی آن است و این که به همان سادگی که می توان متن فارسی را بطور خودکار به نمادهای لاتینی تبدیل کرد همان طور نیز می توان آن را به خط فارسی برگرداند. تلفظ درست برای کسانی ممکن است با زبان فارسی آشنا باشند. این استاندارد سیستم ساده شده ی نویسه گردانی فارسی به لاتینی به شمار می رود و بویژه برای پردازش اطلاعات کتابخانه ای درنظر گرفته شده است.

استانداردهای در دست بررسی

تدوین استاندارد فرایندی دائمی است. هرگونه تغییری که در پدیده ها (چه علمی، چه صنعتی و چه فرهنگی) بوجود آید تجدیدنظر در استانداردهای پیشین و یا تدوین استانداردی تازه را ایجاب می نماید. استاندارد کد تبادل اطلاعات هشت بیتی می تواند تا سال ها در بخش بزرگی از دنیای داده پردازی کاربرد داشته باشد، اما از مدتی پیش کارشناسان و پژوهشگران درصدد ایجاد نظامی نوین در این رشته اند تا با توجه به توانایی های روزافزون رایانه بتوانند هزاران نشانه ی نگاشتاری مربوط به همه ی زبان های طبیعی و ساختگی جهان را در آن جای دهند.
یکی از این فعالیت ها در سازمانی به نام UNICODE (32) انجام می گیرد که کنسرسیومی متشکل از چندین شرکت بزرگ رایانه ای است و مجموعه کد 16 بیتی را مطرح کرده است. چنین مجموعه ای می تواند تا 65563 نماد را در خود جای دهد. این کنسرسیوم اعلام کرد که آمادگی دارد کدهای پیشنهادی کشورهای مختلف را با رعایت اصول کلی خود در مجموعه بگنجاند. در ایران کمیته ای برای بررسی تشکیل شد و پس از یک سال نتایج بررسی های خود را ارائه داد. پیشنهاد عمده ی این کمیته به یونیکد در نظرگرفتن مجموعه کدهای مستقل برای فارسی و بر مبنای استاندارد هشت بیتی است.
از استانداردهای دیگر در دست بررسی، استاندارد آوانویسی فارسی است که می تواند مکمل نویسه گردانی باشد. همچنین استانداردی برای نشانه گذاری متن های فارسی مورد نیاز است که خود بحث مفصلی را می طلبد.
یادداشت و مآخذ:
1.CF."Standardization" in:Encyclopedia Britannica, Volume II:
Micropaedia, 1990.
2. نگاه کنید به: عاصی، مصطفی، 1372 "بار دیگر خط فارسی؟" آدینه، شماره 88.
3. convertor
4. input
5. storage
6. processing
7. output
8. data transfer
9. local area network(LAN)
10. wide area network(WAN)
11. Extended Binary Coded Decimal Interchange Code
12. American Standard Code for Information Interchange
13. byte
14. نگاه کنید به: خبرنامه ی انفورماتیک، شماره مسلسل 53، اردیبهشت و تیر 1374، ص ص 183 تا 194 که در آن 18 جدول مختلف از سوی شرکت های متفاوت ارائه شده است.
15. reduced code
16. پیشنهاد نهایی کد تبادل اطلاعات در فارسی، تهران: سازمان برنامه و بودجه، شهریور 1358.
17. کد تبادل اطلاعات به زبان فارسی، نشریه ی شماره ی 2900، مؤسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، مردادماه 1368.
18. استاندارد کد تبادل اطلاعات هشت بیتی فارسی، نشریه ی شماره 3342، مؤسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، خردادماه 1372.
19. برخی از مزایای شیوه ی تک نمادی عبارتند از: کاهش تعداد نشانه ها، آسانی و سرعت درونداد، سازگاری سیستم های نمایش و چاپ، عدم وابستگی به نرم افزار و سخت افزار خاص، پرهیز از شیوه های متعدد دو یا چندنمادی، و مانند اینها.
20. pseudo space
21. pseudo connection
22. micro computers
23. mini computers
24. main frame
26. intelligent terminals/workstations
27. information storage and display media
28. تاکنون بسیاری از شرکت های نرم افزاری ایرانی و خارجی بکارگیری این استاندارد را آغاز کرده اند.
29. نگاه کنید به: خبرنامه ی انفورماتیک، شماره ی مسلسل53، که چندین نمونه از صفحه کلیدها را ارائه نموده است.
30. طرز قرارگرفتن حروف و علائم زبان فارسی بر روی صفحه کلید کامپیوتر، نشریه ی شماره ی 2901، مؤسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، آذرماه 1373.
31. ISO International Standard,"Inforamation and Documentation-Transliteration of Arabic Characters into Latin Characters-part3: Persian Language-Simplified Transliteration",ISO 233-3,1997
32. Universal Code.
منبع مقاله :
میرعمادی، سیدعلی؛(1379)، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی(جلد اوّل)، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اوّل