کودک؛ از سیادت تا وزارت

مراحل تربیت در فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله:

مراحل رشد و نمو انسان

«الولدُ سیّدٌ سبع سنینَ»مرحله سیادت (کودکی)
فرزند در هفت سال اول سید و آقا است.
«و عبدٌ سبع سنین»: مرحله اطاعت (نوجوانی)
در هفت سال دوم، مطیع و فرمانبردار است.
«و وزیرٌ سبع سنین»: مرحله وزارت و مشاورت (جوانی)
و در هفت سال سوم وزیر مسئول و طرف مشورت است.

فرمایش امام حسن علیه السلام در مورد یادگیری علم:

امام حسن علیه السلام روزی فرزندان خود و فرزندان برادر خود را دعوت کرد و به آنان فرمود:
همه شما کودکان اجتماع امروز هستید و امید می رود که بزرگان اجتماع فردا باشید، دانش بیاموزید و در کسب علم کوشش کنید و هرکدام که حافظه قوی ندارید و نمی توانید در مجلس درس، مطالب استاد را ضبط کنید آنها را بنویسید و نوشته را در منزل نگاهداری نمایید تا در موقع لزوم مراجعه کنید.
1- با زبان کودکانه با کودکانتان حرف بزنید به سؤالاتشان خوب گوش کنید و پاسخ دهید و اگر در جایی از دادن پاسخ عاجز بودید و رسماً اظهار نادانی کنید و بدینوسیله هم غریزه کنجکاوی کودک را تشویق نمایید و هم به او یاد دهید که در موقعی که چیزی را نمی داند از اظهار نادانی خجالت نکشد.
2- در رابطه با طفل کوچک باید مانند خود او با او رفتار کنید و مانند خود او با او حرف بزنید زیرا کودک با کودکان و با انسانهای کودک نما بهتر انس می گیرد و همراه می گردد.
3- باید در موقع پاسخ دادن به سؤالات کودکان توجه داشته باشید کودکان در چه شرایطی قرار دارند و زبان آنان چگونه است و به جای آنکه با زبان متعارف و معمولی با آنها سخن بگویید بکوشید به همان زبان کودکی با آنان صحبت نمایید تا برایشان قابل درک باشد.
4- در هنگام استدلال کردن در ارتباط با رفتارشان به آنان، زبان (فکر) خاص آنها را در نظر داشته باشید.
5- در گفتگو با یک کودک نباید زبان ادبی بکار ببرید.
6- شما نه تنها باید حرکات نوینی بیاموزید و عقایدتان را تغییر دهید، بلکه باید زبان محاوره ای جدیدی را هم با فرزندانتان به کار برید.
7- پدر و مادر گرامی اگر کودک شما لکنت زبان دارد، زمینه مساعدی را برای سخن گفتن و بیان احساسات فرزندتان در جمع خانواده فراهم کنید تا تجارب خوشایندی از بیان کلمات و جملات به دست آورد.
8- همواره در سنین کودکی خصوصاً (2 تا 6 ) سالگی با فرزند خود گفت و شنود داشته باشید تا دچار لکنت زبان نگردد.
9- اگر کودک شما لکنت زبان دارد او را بپذیرید و با مشاوره و کمک گیری از متخصصان مربوطه در اصلاح مشکل فرزند خود بکوشید.
10- با او به زبان کودکانه سخن بگویید.(در خور فهم او)
11- در سنین یک الی سه سالگی با کودکان شمرده و آرام سخن بگویید زیرا این سنین دوران تقلید از بزرگسالان می باشد.
12- برای اینکه خردسالان خود را عادت به مطالعه دهید برای آنها کتاب بخوانید.
13- کودکانتان را گاه گاهی به خواندن کتابهای سودمند علمی و اخلاقی و اجتماعی ساده تشویق کنید.
14- فرزندانتان را طوری پرورش دهید که به علم و دانش و کتاب خواندن و بحث و کنجکاوی علاقه مند گردند.
15- بدانید بی سوادی ریشه بسیاری از انحرافات است و یا لااقل در دامن زدن به انحرافات نقش اساسی و فوق العاده دارد. پس کودکانتان را به آموختن علم تشویق کنید.
16- کلید علم و اطلاع را در اختیار فرزند خود قرار دهید تا خود به کسب آگاهیهای لازم بپردازد.
17- امتحان وسیله ای برای سرکوب و تهدید دانش آموز نیست بلکه از آن برای سنجش پیشرفت یادگیری دانش آموز استفاده کنید.
18- به کودک بفهمانید که برای ازدیاد دانش و مفید بودن بر خود و دیگران درس می خواند، نه برای غلبه و برتری یافتن بر دیگران از طریق نمره و رقابت.
19- حتی الامکان سعی کنید خودتان برای گرفتن کارنامه فرزندتان، به مدرسه بروید و منتظر نباشید تا او کارنامه اش را بیاورد.
20- در مطالعه فرزندان خود دقت نمایید تا علاوه بر کتب درسی به افزایش اطلاعات عمومی و فراگیری، قرائت قرآن و تجوید و زبانهای خارجی و کتابهای مفید در زمینه های اعتقادی، اخلاقی، تاریخی و سیاسی نیز توجه نمایید. و در زمینه های مختلف بر اطلاعات آنان افزوده تا وسعت دید آنها گسترش پیدا کند.
21- موفقیت مقدمه محبوبیت، مقبولیت و شادکامی است و موجب تعادل شخصیت و احساس اعتماد به نفس می شود بنابراین زمینه های کسب موفقیت در مدرسه را هرچه بیشتر فراهم نمایید.
22- با دستاویزی از قبیل فقر خانوادگی، نیاز به دستمزد کودک، بعد مسافت و دوری راه و... اطفال را از تحصیل منع ننمایید.
23- تا حد امکان برای دانش آموزان کلاس اول تکلیف شب تعیین نکنید، بلکه دانش آموزان باید در کلاس و زیر نظم معلم رونویسی کنند.
24- با کودک راجع به نمرات پایینش صحبت کنید، ببینید که خودش چه زمان برنامه ای برای پیشرفت کارش دارد.
25- اگر طفل در انجام تکالیف مدرسه سهل انگار است تکالیف مدرسه را کنترل کنید.
26- نظم و ترتیب را برای کودک از نظر حضور در مدرسه و برگشتن از آن و توجه به درس و بطور خلاصه اعمال و رفتار مدرسه ای آموزش دهید.
27- اگر فرزند اهل تمیز و تفکر و داوری نباشد کتاب برای او مفید نیست.
28- کودکان خود را از آغاز زندگی به مطالعه کتاب و روزنامه و مجله مأنوس و معتاد سازند.
29- در موقع مسافرت با اتومبیل و سایر وسایل نقلیه، از مطالعه خودداری کنید.
30- شما پدران وظیفه دارید که پدیده های جهان را به کودک بشناسانید، و راه بهره گیری از آنها را پس از ارزیابی به آنان بیاموزید مثلاً ارزش دنیا، پیدایش و سیر آن، حرکت و موت و فنای آن و اعتبار آن و...
31- در صورت امکان باید در منزل محلی یا اتاقی را برای انجام تکالیف به کودکان اختصاص دهید، همچنین میز مناسبی در اختیار کودکان بگذارید تا مجبور نشوند نشسته یا خوابیده در روی زمین تکالیف خود را انجام دهند.
32- حتی الامکان نزدیکترین دبستان را برای تحصیل فرزندانتان انتخاب کنید، زیرا مدارس دوردست موجب خستگی آنها شده و پس از مدتی از رفتن به مدرسه شاکی و بیزار می شوند.
33- به او یاد بدهید که چگونه مطالعه کند:
نور از سمت چپ او بتابد. فاصله چشم با کتاب متناسب باشد. زیر نور شدید کتاب نخواند. با شکم پر مطالعه نکند.
34- هیچگاه دانش آموز را از مدرسه طرد نکنید چرا که با این امر سرنوشت او را رقم خواهید زد.
35- والدین محترم توجه داشته باشید که احساس پوچی در تحصیل و عدم دلگرمی نسبت به آینده و ناتوانی یادگیری، عدم جذابیت در مدرسه و فقر مالی خانواده، وجود تعصبات و وجود دوستان و همسالان موجب ترک تحصیل در دانش آموزان می شود.
36- دقت داشته باشید که زمینه های ورود کودک به مدرسه را با تشویقها و تعریفها و تمجیدها از محیط مدرسه و معلمین و اولیای آن، در دل کودک ایجاد نمایید و مدرسه ای را برای کودک انتخاب کنید که معلمین آن واجد شرایط بوده و اصول تربیت اسلامی را رعایت می نمایند.
37- هدف تحصیل را نباید غلبه و برتری یافتن به دیگران از راه نمره و رقابت قرارداد زیرا این امر سبب احساس حقارت و شکست در افراد کم هوش می شود. کودک باید بداند که برای ازدیاد دانش و مفید بودن برای خود و دیگران درس می خواند.
38- برای ایجاد عادت به مطالعه باید از گهواره با لالایی آغاز کنید و گوش فرزندانتان را با اولین شکل ادبیات که انتقال دهنده محبت و ایجادکننده احساس امنیت است نوازش دهید.
39- کتابهای تصویری را به صورتهای گوناگون وارد زندگی ایشان کنید. سعی کنید بین تمام فعالیت های زندگی کودکان جایی را هم برای خواندن باز کنید.
40- در اولین سالهای مدرسه که شوق خواندن وجود دارد دست کم برای آنها یک مجله خوب و مناسب انتخاب کنید.
41- کودکان را در یک کتابخانه عمومی عضو کنید.
42- با گفتگو با آموزگاران و مسئولان مدرسه ساعتی را بعنوان ساعت مطالعه، در برنامه درسی آنان وارد کنید.
43- فرزندانتان را به دیدار فیلمهایی که از روی شاهکارهای ادبیات کودکان و نوجوانان ساخته می شود ببرید و درباره ی تفاوتهای فیلم و داستان با آنها به بحث و تبادل نظر بپردازید.
44- با مشارکت سایر والدین در بین کودکان اقوام، نهضت کتابخوانی را برپا کنید و در فعالیتهای کتابخوانی فرزندانتان دیگران را نیز سهیم سازید.
45- درباره ی ارزشهای آثار بزرگان به بحث و گفتگو بپردازید و با فرزندانتان در خواندن سهیم شوید، و در پیدا کردن دید انتقادی به آنان کمک کنید.
46- همواره قبل از ارائه یک موضوع درسی یا رفتار اجتماعی به کودکان ابتدا نگرش مثبت نسبت به آن بوجود آورید و سپس مطالب را انتقال دهید.
47- زندگی، مدرسه و درس را برای شاگردان زیبا و دوست داشتنی جلوه دهید، و با تکرار و یا مرور ذهنی آموخته ها و به کاربستن آنها، موجبات تقویت حافظه را فراهم سازید.
48- با مطالعه کل موضوع یادگیری را با معنا سازید و حفظ آن را آسانتر کنید.
49- در حالت خواب آلودگی و بی حوصلگی، زمینه به یادسپاری مطالب را فراهم نسازید.
50- برای یادگیری مطالب طولانی آن را به قسمتهای کوچکتر تقسیم کنید تا حفظ و به خاطر سپاری آن آسان باشد.
51- اگر کودکانتان زیاد به حفظ کردن علاقه ندارند او را تشویق کنید که از آن انرژی و علاقه در کانالهای سازنده دیگر استفاده کنند.
52- کتابها را با عشق و شادی و بطور مکرر برای کودک خود بخوانید، اطفالی که در کودکستانها خوب پیشرفت می کنند آنهایی هستند که والدین آنها برایشان بیشتر کتاب می خوانند.
53- والدین عزیز، برای اینکه فرزندانتان تکالیف شب خود را به خوبی انجام دهند امکانات مناسبی نظیر: میز، صندلی، اتاق با نور کافی را برای آنان فراهم کنید.
54- موضوع درس باید موافق با ذوق و استعداد فرزند باشد.
55- در دبستان همه معلمان باید عنوان معلم مربی داشته باشند.
56- والدین عزیز، کودک را برای رفتن به مدرسه تشویق کنید، درباره ی مدرسه و افرادیکه در آن مشغول به کار هستند توضیحات لازم را بدهید، در موقع ثبت نام کودک را همراه خود به مدرسه ببرید. وسایل موردنیاز کودک را از قبل آماده کنید، روز اول به مدرسه بروید و با آموزگاران کودک مرتباً در تماس باشید.
57- آگاه باشید که دانش آموزی به هر مسلمانی فریضه است به وسیله دانش حلال و حرام و خدا شناخته می شود.
58- به کودکان خود بگویید: کسی که از خانه خود خارج شود تا دانش بیاموزد تا باطلی را به سوی حق کشاند یا گمراهی را هدایت کند عمل او مانند عبادت چهل ساله عابد است.
59- اگر والدین وسایل بهتری برای ارضاء نیاز فوری کودک به نگاه کردن، آزمایش، تلاش، و بکار بردن محرکهای مختلف حواس وی پیدا کنند نه تنها طفل آموزش لازم را فرا می گیرد بلکه شادتر و راضی تر می شود.
60- باید بر آمادگی روانی کودک توجه کنید، کودکی که از چیزی می ترسد و یا دچار اضطراب و نگرانی است در آن حالت چیزی یاد نمی گیرد، لذا به هنگام درست نوشتن باید اضطراب و نگرانی و مشکل روانی عاطفی شدید نباشد تا کودک بتواند تمام حواس خود را متوجه نوشتن کند.
61- اگر شما فرزندان خود را تحت توجه قرار داده و موقعیت های آموزشی مختلفی در اختیار آنها بگذارید تغییرات و تنوع زیادی در فعالیت های آموزشی آنان مشاهده خواهید نمود.
62- هر وقت می بینید فرزند شما علاقه به آموختن را از دست داده، یا از آن طفره می رود یا می گوید خسته ام، آموزش را متوقف کنید و کار را روز دیگر شروع نمایید. این طرز کار نه تنها مانع فشار آمدن به کودک می شود بلکه مانع مقاومت وی در مقابل روش و تکنیک شما می گردد.
63- به مقدار درک و فهم کودک با او سخن بگویید و چیزی که در توانایی قوای عقلانی او نیست اگر به او القاء کنید در وی ایجاد نفرت و انزجار نموده اید.
64- در انتخاب داستان باید توجه کنید که برای کودک بدآموزی نداشته باشد.
65- در داستانهای بچه ها باید اصل را بیان زیبایی نیکیها قرار دهید نه زشتی بدیها.
66- با توجه به اینکه کودکان رغبت شدیدی به شنیدن قصه دارند بنابراین شما والدین محترم میل به مطالعه را در سنین کم به کودکان خود یاد دهید.
67- هنر را برای بیان افکار و تعالیم اعتقادات مذهبی و اخلاقی و فلسفی و اجتماعی و مسائل دینی و اندیشه های اسلامی مورد توجه قرار دهید.
68- در چشم جوانان امروز ناچار تلاشها، دویدنها، درگیریها، آشتیها و قهرها و همه چیز مبانی مالی و مادی پیدا کرده هر طرح و نقشه ابداعی را برای جلوگیری و آگاه کردن آنها ارائه دهید.
69- در برابر تهاجم فرهنگی بیگانگان نسبت به فرزندانتان بی تفاوت نباشید.
منبع مقاله :
شیخ الاسلامی، جعفر؛ (1375)، 2222 نکته در تربیت، تهران: اسلامی، چاپ سوم