زمینه پیدایش
پسری در خردسالی تخم مرغِ دزدیده برای مادر آورد. مادر او را بنواخت و کرده او را بستود. پس چون به حدّ رشد رسید و مردی شد، شتری به سرقت برد. مأموران حکومت پسر را دستگیر کردند و پادشاه فرمان به کشتن وی داد. پسر هنگام مرگ از جلّاد خواهش کرد که بتواند برای آخرین بار مادرش را ببیند و با او وداع کند. مادر را بیاوردند. پسر به مادر گفت: آرزوی من آن است که زبان تو را ببوسم. پیرزن زبان بیرون آورد، و پسر زبان مادر را با دندان از بُن کند و گفت: تخم مرغ دزد، شتر دزد می‌شود.(1)پیامها
پیام ضرب المثل این است که گناهان و کارهای خلاف، ابتدا از گناهان کوچک شروع می‌شود و به تدریج انسان نسبت به گناهان و خلاف‌های بزرگتر جرئت پیدا می‌کند، بنابراین برای پیش‌گیری و مبتلا نشدن به گناهان و جرم‌های بزرگ، باید از گناهان کوچک نیز اجتناب کرد. موارد کاربرد: 1. در تنبه دادن به عاقبت گناهان و خطاهای کوچک. 2. در شماتت گناهان کوچک.ضرب المثل های هم مضمون
ـ هر که دانگی بدزدد، از دیناری نترسد.(2)اشعار هم مضمون
(درختی که اکنون گرفتست پای * به نیروی مردی برآید ز جای ورش همچنان روزگاری هُلی * به گردونش از بیخ بر نگسلی سرچشمه گرفتن به بیل * چو پر شد نشاید گذشتن به پیل)(3) «سعدی»ریشه های قرآنی حدیثی
امام رضا(علیه السلام): «الصغائِرُ مِنَ الذُّنوب طُرُق إلی الکبائر، و من لم یخف الله فی القلیل لم یخفه فی الکثیر؛ گناهان کوچک، مسیر گناهان بزرگند و کسی که از خداوند در کم، ترس نداشته باشد، در زیاد نیز از او نمی‌ترسد».(4)لغات
بنواخت: نوازش کرد.بستود: تحسین کرد.
حدّ رشد: سن بلوغ.
بُن: ریشه، ته.
دانگی: یک ششم دینار.
دینار: سکه‌های طلا که در قدیم بعنوان پول استفاده می‌شد.
هُلی: واگذاری، فروگذاری.
بر نگسلی: گسلیدن: گسستن، گسیختن، بریدن.
پیل: فیل.
پی نوشت ها :
1. امثال و حکم دهخدا، تهران، امیر کبیر، چ 4، 1357، ج 1، ص 542.
2. ابراهیم شکورزاده بلوری، دوازده هزار ضرب المثل فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی، چ 2، 1384، ص 337.
3. یحیی برقعی، کاوشی در امثال و حکم فارسی، قم، نمایشگاه و نشر کتاب، چ 2، 1364، ص 178.
4. علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، چ 3، 1403 هـ.ق، ج 73، ص 353.
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما
