کس نگوید که دوغ من ترش است

زمینه پیدایش

یکی از طلاب علوم دینی از «ابن جوزی»، واعظ شهیر بغدادی پرسید: «عالم‌تر از شما در میان طبقه وعاظ کیست؟» گفت: «کسی نیست.» طلبه پرسید: «چطور؟» ابن جوزی به عربی پاسخی داد که ترجمه آن به فارسی این است: «کس نگوید که دوغ من ترش است» و از آن پس گفته او مثل شد.(1)

پیامها

هر کس خود را به کمال پندارد و فرزند خود را به جمال، متوجه عیب‌های خود نمی‌شود.
حب ذات در انسان مانع از دیدن عیب‌های خویش می‌شود.
کاربرد: در توجه دادن اشخاص به خطاهای خود و کنار گذاشتن تعصبات بی‌جا و نکوهش خودستایی و عجب به کار می‌رود.

ضرب المثل های هم مضمون

تعریف خود کردن، پنبه ساییدن است.
خودستایی جان من برهان نادانی بُوَد.
خود، عبیر بگوید چه حاجت عطار.
دارد هزار دُر صدف و دم نمی‌زند.
در عیب خویش ننگرد آن کس که خود ستاست.
مشک آن است که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید.(2)

اشعار هم مضمون

اگر مُشک خالص تو داری مگوی * که ناچار مشهور گردد به بوی مگو مدح خود و عیب دگر کس * وگر گوید کسی گو زین سخن بس(3) (ناصرخسرو)

ریشه های قرآنی حدیثی

قرآن کریم: «فَلَا تُزَکُّوا أَنفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى؛ خودستایی نکنید که خدا، پرهیزکاران را بهتر می‌شناسد». (نجم: 32)
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «اِنَّهُ یُکسَرهُ لِلعَبدِ اَن یُزَکّی نَفسَهُ؛ برای بنده خوب نیست که خود را بستاید».(4)

پی‌نوشت‌ها:

1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، 1385، چ 2، ص 705.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، 1385، چ 1، ص 629.
3. همان.
4. شیخ صدوق، امالی صدوق، بیروت، مؤسسه اعلمی، 1400 هـ.ق، چ 5، ص 181.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما